Lê Phú
Khải
09/02/2014
Ngày 15-3-2008 Nguyễn Khải qua đời.
Nguồn: Wikipedia
Các báo quốc doanh nhất loạt đưa tin Đại tá nhà văn
quân đội Nguyễn Khải đã qua đời. Điện thoại bàn nhà tôi réo liên hồi. Người ta
muốn tôi viết bài về Nguyễn Khải. Sự nghiệp văn chương của ông thì cái giải
thưởng Hồ Chí Minh đã nói đầy đủ. Người ta muốn có những “kỷ niệm”, những câu
chuyện về cuộc đời, về nghiệp văn của ông để… báo bán chạy hơn. Tôi từ chối.
Thấy tôi từ chối đến mấy lần, bà xã nhà tôi bảo: “Thôi thì người ta nhờ, ông
viết cho người ta. Ông cũng quen Nguyễn Khải mà”.
Tôi biết viết gì cho báo chí quốc doanh về Nguyễn
Khải, nhà văn mà tôi đã từng nghe tiếng thở dài não nề của ông qua năm tháng?
Nguyễn Khải bảo tôi: “Nhà văn Việt Nam bị ba đứa nó khinh, thứ nhất là thằng lãnh đạo nó khinh,
thứ hai là độc giả nó khinh, thứ ba là đêm nằm vắt tay lên trán… mình lại tự
khinh mình!”.
“Mình lại tự khinh mình” thì đau quá!!! Vì thế, tôi
không lấy gì làm lạ, không ngạc nhiên tý nào khi đọc bài bút ký chính trị Đi tìm cái tôi
đã mất của ông sau ngày ông từ trần ít lâu. Một con người mang tâm
trạng suốt đời như thế mà vẫn phải sống, vẫn phải viết để tồn tại thì nhất định
sẽ phải để lại một cái gì trước khi ra đi, để “cáo lỗi” với hậu thế. Nguyễn
Khải chính là nỗi đau đớn trên hành tinh này của một người cầm bút và nhất định
ông phải đi tìm “cái tôi” đã mất ở thế giới bên kia. Theo tôi, bài bút ký chính trị đó là bản án nghiêm
khắc nhất, sâu sắc nhất cho tội ác của chế độ toàn trị đối với giới cầm bút ở
nước ta thời Cộng sản. Phương Tây đi trước phương Đông về thể chế văn
minh, đã đặt tên cho giới nhà văn là “personnel littéraire” trong đó danh từ
“personnel” (giới) không ngẫu nhiên mà trùng với tính từ “personnel” (mang tính
cá nhân). Cái “pẹc” (personnel) mà Chế Lan Viên hay dùng để ca ngợi cái cá
nhân, cái tôi… của nhà văn làm nên sự khác biệt, làm nên cái riêng, phong cách
của một cây bút, đã bị chế độ toàn trị biến thành bầy đàn thì còn gì là văn
chương chữ nghĩa. Vậy mà cả đời phải cầm bút trong một thể chế bầy đàn như thế,
Nguyễn Khải đau là phải. Không đau mới lạ…
Nguồn: T.N. – Tuổi Trẻ
Nguyễn Khải khi còn ở đường Nguyễn Kiệm, tôi đến
chơi, thấy nhà cao cửa rộng, phòng khách sang trọng, tôi khen rối rít. Ông tâm
sự, thằng con trai đang làm ngành hàng không, lương mười mấy triệu một tháng,
nó bỏ, ông lo lắm. Nó nói hết giờ chỉ ngồi tán gẫu phí sức lực của nó, nên nó
ra kinh doanh và giàu có. Căn nhà to tát này là của nó.
Ở cái nhà như cái lâu đài thế mà ông chỉ nói chuyện
buồn. Buồn lắm. Ông kể: “Thằng con tôi
hay đi mua sách về đọc. Mẹ nó mắng: Sách của bố mày đầy ra đấy, sao không đọc
mà phải đi mua. Nó nói: Sách của bố viết không đọc được! Mẹ nó mắng: Không viết
thế thì lấy cứt mà ăn à (!)” Tôi nghe đến đấy thấy… choáng quá! Tôi không
ngờ Nguyễn Khải có thể nói ra điều đó với tôi và ông bạn tôi là giáo viên Văn,
dạy chính những bài văn của ông trong sách giáo khoa. Cái thứ văn nếu “không
viết thế thì lấy cứt mà ăn…”! Chính anh bạn này đã đưa tôi đến chơi với Nguyễn
Khải ở ngôi nhà sang trọng này. Dằn vặt, đau khổ đến tận cùng nên nhà văn mới
thốt ra những lời như thế.
Dịp kỷ niệm 50 năm báo Văn Nghệ của Hội Nhà
văn, sau khi tổ chức ở Hà Nội, còn được tổ chức ở TP HCM, tại dinh Thống Nhất.
Là cộng tác viên của báo, tôi cũng được mời. Tôi gặp Nguyễn Khải và nói với ông
rằng, tôi có đọc trên báo Văn Nghệ một bài mô tả một ông nhà văn nổi
tiếng chuyên đi về Thái Bình, viết về Thái Bình… rồi đặt câu hỏi: Vậy mà sự kiện bạo loạn ở Thái
Bình xảy ra rung chuyển dư luận trong ngoài nước, không biết trước đó ông nhà
văn nổi tiếng kia đã nghe được cái gì, thấy được cái gì mà chẳng thấy ông báo
trước được gì… Tôi bảo Nguyễn Khải: “Rõ ràng là người ta chỉ trích anh đấy!”. Nguyễn Khải nghe tôi
nói chỉ cười rồi bỏ đi. Anh bạn biên tập viên báo Văn Nghệ trong ban tổ
chức buổi lễ đứng ngay cạnh tôi, khi Nguyễn Khải đi rồi, anh bảo tôi: “Bài đó chính Nguyễn Khải viết, ông ấy đến
toà soạn năn nỉ bọn tôi đăng. Ông ấy nói: Thôi thì mình chửi mình trước đi,
người ta thương, sau này không chửi nữa”.
Ít lâu sau Nguyễn Khải lại dọn về ngôi
nhà bảy tầng lầu ở đường Tôn Đản Quận 4. Nhà đó cũng của con trai ông mới xây.
Đây là một trong những nhà tư nhân có cầu thang máy sớm nhất ở TP HCM. Ngôi nhà
này là văn phòng công ty của con ông. Anh ấy để bố ở trên tầng 7, có sân thượng
rộng, thoáng mát. Khi tôi đến, anh chàng bảo vệ công ty mặc đồng phục như cảnh
sát, nhìn tôi từ đầu đến chân rồi hất hàm hỏi: “Kiếm ai?” Tôi nói: “Kiếm ông
Nguyễn Khải, bố của ông chủ anh”. Y hỏi: “Kiếm có việc gì?” Tôi nói: “Anh báo
với ông Nguyễn Khải là, tôi là Lê Phú Khải kiếm ông Nguyễn Khải để… đòi nợ!”.
Tay bảo vệ vội vào phòng thường trực gọi điện.
Khi lên đến lầu 7 rồi, tôi bảo Nguyễn
Khải: “Tôi đến để đòi nợ bài ông hứa viết cho tạp chí Nghề Báo đây!”.
Nguyễn Khải chưa cho tôi về ngay, giữ ở lại ăn trưa và bảo tôi nằm xuống sàn…
nói chuyện như mọi lần. Đó là cách tiếp khách quen thuộc của ông. Hai người
(nếu là ba người cũng thế) nằm xuống sàn, đấu đầu vào nhau thành một hàng
thẳng… mà nói chuyện. Theo Nguyễn Khải thì nằm như thế nói chuyện được lâu, đỡ
mỏi lưng.
Hôm đó Nguyễn Khải nói với tôi: “May
quá ông ạ! Bữa trước ông Nguyên Ngọc đến đây, nếu nó đưa ông ấy lên phòng khách
ở lầu 3 thì tôi xấu hổ không biết chui vào đâu!”. Tôi hỏi: “Vì sao?” Nguyễn
Khaỉ trả lời: “Vì ở lầu 3 tôi có treo cái bằng giải thưởng Hồ Chí Minh. Ông
Nguyên Ngọc mà không được giải thuởng HCM mà tôi lại được thì xấu hổ quá!” Ngẫm
nghĩ một lúc ông nói: “Nguyên Ngọc quyết liệt lắm, tôi không thể có cái quyết
liệt ấy. Tôi hèn lắm!”
Nguyễn Khải là thế. Một nhà văn tên tuổi như ông mà
nhận mình hèn thì ông không hèn chút nào. Ít nhất ông cũng là một con người
chân thực, có liêm sỉ. Bút ký Đi tìm cái tôi đã mất của ông là một áng
văn bất hủ. Một “hiện thực muốn có” bên cạnh một hiện thực “không muốn có” là nền
văn học hiện thực XHCN xuất hiện ở Việt Nam thời Cộng sản. Người ta hay nói đến
một “chủ nghĩa hiện thực không bờ bến”… phải chăng…
Nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã đến viếng ông. Khi
người ta bảo không còn chỗ trong nghĩa trang thành phố để an táng ông, ông Kiệt
đã nói: “Lấy xuất của tôi cho Nguyễn Khải” (!).
L.P.K.
Tác giả trực tiếp gửi cho BVN
Được đăng bởi bauxitevn vào lúc 00:02
No comments:
Post a Comment