Wednesday,
January 15, 2014
Với
sự dễ dàng cất tiếng, muốn ẩn danh cũng được, nêu rõ danh tính cũng hay, ai nấy
đều tưởng sẽ có một không khí tranh luận sôi nổi, thẳng thắn trên các mạng xã
hội khi các ý tưởng sẽ có cơ hội cọ xát, trao qua đổi lại và cuối cùng ý tưởng
nào thuyết phục nhất sẽ chiến thắng! Không hề - trái ngược với trông đợi của
nhiều người, Internet nói chung, các diễn đàn và các mạng xã hội nói riêng là
môi trường thuận lợi cho tâm lý đám đông khi con người ta thấy an toàn hơn khi
nấp sau đám đông, hùa theo đám đông một cách vô thức. Lúc đó sự tỉnh táo phải
nhường bước cho làn sóng bầy đàn, cuốn phăng mọi lý trí lại dễ chao qua đảo về,
bất kể chân lý. Dĩ nhiên bức tranh này đúng với đa số chứ không phải đúng với
tất cả.
Dân
chủ trên mạng? – Đừng hòng!
Lúc
Justine Sacco, giám đốc truyền thông của hãng InterActiveCorp gởi một tin nhắn
dạng tweet: “Sắp đi châu Phi. Hy vọng tớ không bị dính AIDS. Đùa thôi. Tớ da
trắng mà!” rồi lên máy bay, cô ta không ngờ mẩu tin này làm cô mất việc và quan
trọng hơn bị “lăng trì” trên cộng đồng mạng. Sự phẫn nộ của dân trên mạng vì
câu nói mang tính phân biệt chủng tộc, kỳ thị, ngu ngốc này thật dữ dội, Sacco
và người thân của cô bị đe dọa, ngay cả bất kỳ người nào chỉ cần nói, chuyện
đâu có gì mà ầm ĩ là bị ném đá tơi bời. Những lời chửi bới kiểu ả này đáng bị
tra tấn, bắn bỏ và cho người bị AIDS hiếp đến chết lan rộng suốt cả tuần lễ sau
đó. Câu nói của Sacco đáng bị chê trách nhưng cái không khí đòi “xử” của đám
đông cũng ghê rợn không kém và ghê rợn hơn, đó là phản ứng thường thấy trên
mạng.
Thông
thường con đường hình thành nên một tâm lý đám đông sẽ như thế này: thoạt tiên
trước một vấn đề gây tranh luận nào đó, sẽ có những ý kiến khác nhau nhưng chủ
nhân của ý kiến nguyên thủy sẽ dùng quyền “ngăn chận” (block) hay “hủy kết bạn”
(unfriend) những người phản đối. Dần dà quanh anh ta sẽ chỉ còn những người
cùng ý kiến nhưng anh ta sẽ lầm tưởng ý kiến của anh ta được mọi người chấp
nhận, tán đồng. Ảo tưởng này sẽ ngày càng lớn dần, tạo ra những thái cực – hoặc
theo ta, hoặc đi chỗ khác chơi. Tình trạng tạo ra màng lọc “kiểm duyệt” kiểu
như thế sẽ không còn chỗ cho những tranh luận tỉnh táo, những trao đổi sòng
phẳng nữa. Đám đông tiền hô hậu ủng như thế sẽ tạo ra tâm lý ngại nói khác mọi
người vì không ai muốn chuốc vào mình sự phiền toán bị chỉ trích dù trên không
gian ảo. Thế là hoặc họ bỏ đi để tụ tập với nhóm mình có nhiều điểm chung hoặc
im lặng theo cách đồng thuận ngầm. Ngay cả khi ở trong nhóm có điểm chung, họ
cũng dần dà không lên tiếng phản đối những điểm dị biệt còn sót lại để được
chấp nhận ở trong nhóm. Hi vọng gì trong một bầu không khí như vậy?
Một
trong những đặc điểm của nền giáo dục hiện đại là tập cho con người có thói
quen tò mò, quan sát, nhận định đúng sai với đầu óc phê phán. Người có học
không bao giờ dễ dãi chấp nhận mọi chuyện được trình ra cho họ mà phải sàng
lọc, phán đoán với tư duy độc lập. Đáng tiếc tình hình bầy đàn trên các mạng xã
hội làm mai một kỉ năng này đến nỗi con người ngày càng lười suy nghĩ, sẵn sàng
ăn thức ăn nấu sẵn theo nghĩa bóng. Họ không thèm kiểm chứng thông tin, không
thèm suy nghĩ xem lập luận được đưa ra có lô-gich không, có thuyết phục không.
Các câu nhận xét hà dùa ăn theo ngày càng phổ biến.
Có
lẽ ai cũng biết văn hóa là những giá trị, thái độ và hành vi giao tiếp được đa
số thành viên của một nhóm người cùng chia sẻ và phân định nhóm này với nhóm
khác. Con đường hình thành một nét văn hóa mới là con đường chia sẻ những giá
trị được chấp nhận rộng rãi. Vì vậy cái đáng lo là hiện tượng bầy đàn trên mạng
dần dà sẽ được chấp nhận rộng rãi, trở thành một giá trị văn hóa thì nó sẽ tác
động ngược trở lại các thế hệ sau này.
Nhìn
từ phía người bị đám đông “lăng trì” trên mạng xã hội, có thể họ đáng bị phê
phán, chê trách nhưng chắc chắn không phải tất cả đều đáng bị “xử tử”. Nhưng
trong đa phần trường hợp, họ sẽ biến mất, không còn dấu vết. Các tài khoản
Facebook, Twitter, blogs... dễ dàng tan vào khoảng trống hư vô – và như thế nó
tương đương với án “xử tử hình” một con người ảo.
Nhìn
từ góc độ xã hội, tác động của tâm lý đám đông lên ứng xử của tòa án, chính
quyền, công luận và báo chí là có thật, rất thật nữa là đằng khác. Đã có những
trường hợp án xử nặng hơn vì sức ép từ đám đông trên mạng xã hội; nhân viên bị
sa thải; doanh nghiệp phải cho người điều hành từ chức – tất cả để xoa dịu đám
đông ảo. Điều lạ là một khi nhân danh công lý, từng cá nhân trong đám đông ảo
đó có thể có những hành vi quá khích gấp bội lần hành vi đang bị lên án nhưng
không ai xem đó là chuyện quan trọng cả.
Ứng
xử thế nào?
Với
một bối cảnh như thế, doanh nghiệp nên ứng xử như thế nào một khi tên tuổi họ
được nhắc đến trên mạng xã hội? Rất dễ chứng kiến một công ty tên tuổi bỗng một
hôm bị một khách hàng không hài lòng chê bai, rồi bạn bè của khách hàng này mỗi
người một chi tiết, tất cả hùa vào, tạo một luồng dư luận không hay ho gì về
công ty đó.
Thiết
nghĩ phản ứng đầu tiên là phân biệt cuộc sống thật và cuộc sống ảo. Câu chuyện
đang diễn ra trên mạng xã hội thì nên gói gọn nó trên mạng xã hội, không nên sử
dụng báo chí chính thống để phân bua, giải thích làm gì. Doanh nghiệp nên có
sẵn sự hiện diện trên mạng xã hội và lúc này là lúc sử dụng sự hiện diện đó. Có
thể dùng mạng lưới của chính mình trên mạng xã hội để đối phó, đáp trả các cáo
buộc sai lệch nhưng nên giữ thái độ “trên cơ” – có nghĩa không đôi co tiểu
tiết, có thông điệp rõ ràng và bám vào thông điệp đó, không nhảy qua tình tiết
mới làm rối tung mọi chuyện lên.
Với
công ty lớn, nên có nhân viên chuyên trách theo dõi thông tin trên các mạng xã
hội lớn. Bởi phản ứng nhanh khi dư luận chưa lan rộng lúc nào cũng có hiệu quả
hơn là đối phó khi chuyện đã như đám cháy rừng. Trái với thế giới thật, không
nên đe dọa sử dụng luật sư hay luật pháp trên không gian ảo mà nên duy trì một
óc khôi hài nhẹ nhàng, thậm chí dùng cách đồng tình để dập tắt những đòn tấn
công dồn dập.
Quan
trọng nhất là phải hiểu quy mô của vấn đề. Với nhân viên được giao để theo dõi
một mảng hoạt động nào đó, anh ta rất dễ nhầm tưởng cả thế giới đang dồn mắt
vào câu chuyện liên quan đến công ty của anh. Thực tế, thế giới ảo rộng mênh
mông, mọi người có những mối quan tâm rất rộng, bước ra khỏi vòng ảnh hưởng mà
công ty đang dính vào, người nhân viên có thể rất ngạc nhiên khi biết hầu như
chẳng ai quan tâm. Thế mới gọi là thế giới ảo!
No comments:
Post a Comment