Thứ Hai, ngày 27 tháng 1 năm 2014
Hình chụp tại Hội hoa xuân, vườn Tao Đàn, Sài Gòn
Mở đầu câu chuyện “Năm Ngọ nói chuyện Ngựa”
tự nhiên tôi lại nghĩ ngay đến Lục súc tranh công mà ngày còn nhỏ đã
phải học trong chương trình cổ văn ở trung học. Chuyện bằng thơ Nôm, kể sáu con
vật nuôi trong nhà tranh nhau công trạng của mình. Trâu thì cho rằng mình phải
làm ăn vất vả mới sinh ra thóc, gạo; Chó thì rằng có công coi nhà giữ trộm; Dê
thì rằng có công trong việc tế lễ; Gà thì rằng có công gáy sáng, xem giờ; Lợn
thì rằng có công trong việc quan, hôn, tang, tế… Đến anh lượt chàng ngựa người
ta thấy ngay cái bản tính… “thẳng như ruột ngựa”:
Ngựa nghe nói, tím gan, nổi phổi,
Liền chạy ra hầm hí vang tai:
"Ớ ! này, này, tao bảo chúng bay,
Ðố mặt ai dài bằng mặt ngựa?
Tuy rằng thú, cũng hai giống thú,
Thú như tao ai dám phen lê [phân bì]
Tao đã từng, đi quán, về quê,
Ðã ghe trận đánh nam, dẹp bắc.
…
Ông Cao Tổ năm năm thượng mã,
Mới dựng nên cơ nghiệp Lưu gia,
Ông Quan Công sáu ải thoát qua,
Vì cậy có Thanh Long, Xích thố
…
Các chú đặng ăn no, nằm ngủ,
Bởi vì ta cần cán, giữ gìn.
Khắn khắn lo nhà trị, nước yên,
Chốn chốn đặng nông bô lạc nghiệp.
Các chú những nằm trong xó bếp,
Tài các ngươi ở chốn quê mùa.
Ðừng đừng buông lời nói khật khù
Bớt bớt thói chê bai giớn giác.
Nếu tao chẳng lo trong việc nước,
Giặc đến nhà ai để chúng bay?
Thật biết một mà chẳng biết mười,
Chớ lừng lẫy cậy tài, cậy thế.
Nghe xong lời “điều trần” của ngựa, chủ nhà chỉ biết
phán hai câu:
Ðại tiểu các hữu kỳ tài,
Vô đắc tương tranh nhĩ ngã.
Hai câu sau cùng đúng là “nho chùm nho trái” khiến
bọn học trò chúng tôi còn phải học thêm câu diễn nôm: “Vật lớn vật nhỏ đều
có một nghề tài giỏi riêng cho nên không được ganh tị lẫn nhau”.
Giống ngựa nổi tiếng Westphalian của Đức
Trong đoạn thơ vừa dẫn, anh chàng ngựa còn có một
điều để tự hào về bản thân mình qua câu “Ðố mặt ai dài bằng mặt ngựa?” khiến
người ta liên tưởng đến câu nói “đầu trâu mặt ngựa” để diễn tả những khuôn mặt
“đen” của giới giang hồ có “số má”.
Nhưng chưa hẳn là vậy vì cũng khuôn mặt ngựa đã tạo
nên một tài tử lừng danh chuyên đóng phim hài hước chiếu tại Sài Gòn vào thập
niên 60. Đó là anh hề Fernandel, người Pháp. Ai đã coi phim có Fernandel đóng
một lần là không thể quên được khuôn mặt này qua các bộ phim nổi tiếng như “Alibaba
và 40 tên cướp” hoặc Don Camilo trong vai cha sở trong một làng miền
Bắc nước Ý.
Fernandel nổi tiếng đến nỗi được Đức Giáo Hoàng Piô
XII mời đến Vatican để ngài… “được gặp một linh mục danh tiếng nhất sau Giáo
hoàng!”. Anh tên thật là Fernand Contandin, bà mẹ vợ thường giới thiệu anh
với mọi người là “Contandin la Fernand d’elle” (Fernand chồng con gái tôi). Thế
là Contandin lấy biệt danh Fernandel và trở thành vua hề nổi tiếng thế giới.
Người ta kể có lần Fernandel đi dự đám ma, cái nét “mặt ngựa” của anh trong bầu
không khí trang nghiêm khiến cho mọi người không khỏi bấm bụng cười thầm!
Fernandel với khuôn mặt... dài như mặt ngựa
Tiếng Việt quả là phong phú. Trong Lục súc tranh
công có nhắc đến Xích Thố (ngựa đỏ) là tên con ngựa có bộ lông màu hồng do
Quan Công cưỡi. Trái lại, ngựa đen tuyền người ta bảo đó là “ngựa ô”, chẳng hạn
như trong bài dân ca Lý ngựa ô hay Ngựa ô thương nhớ có những câu
như “Khớp con ngựa ngựa ô… Ngựa ô anh khớp, anh khớp cái kiệu vàng…”.
Tuy vậy, không thể áp dụng cách “suy ra” để nói con
mèo đen là “mèo ô” mà phải là “mèo mun”, cũng tương tự với con chó có bộ lông
màu đen phải là “chó mực” chứ không ai nói… “chó ô”! Người nước ngoài học tiếng
Việt chắc phải điên đầu vì những trường hợp hắc búa như vậy.
Ngựa có nhiều màu sắc, nếu bộ lông màu trắng gọi là
“ngựa bạch” hay còn gọi là “bạch mã”. Ngày nay các cô gái đến tuổi cập kê luôn
mơ tưởng đến “bạch mã hoàng tử” cưỡi con ngựa trắng “phi nước đại” vào… cuộc
đời của mình!
Trong Tây du ký của Lê Thừa Ân cũng có con
ngựa trắng là đồ đệ thứ tư của Đường Tăng, sau Tôn Ngộ Không, Trư Ngộ Năng và
Sa Ngộ Tĩnh. Con ngựa trắng có nguồn gốc từ con rồng nên được gọi là Bạch Long
Mã hay Tiểu Bạch Long là con của Tây Hải Long Vương. Do có lỗi lầm nên Quan Thế
Âm Bồ Tát đã cho phò giá Đường Tăng để chuộc tội.
Đường Tăng trên lưng Bạch Long Mã cùng 3 đồ đệ trên
đường đến Tây Trúc
Ngựa có bộ lông màu đen pha đỏ đậm là “ngựa hồng”
nhưng chắc chắn không thể nào sánh bằng con Xích Thố của Quan Vân Trường ngày
xưa. Nếu lông nàu tím đỏ pha đen được gọi là “ngựa tía” và màu trắng sọc đen là
“ngựa vằn”. Loại ngựa vằn này ngày nay người ta vẫn thắc mắc không biết đó là
“con ngựa đen sọc trắng” hay là “ngựa trắng có sọc đen”.
Ngựa vằn nổi bật với những vằn trắng và đen xen kẽ,
chúng là loài động vật hoang dã sống theo bầy đàn, khác hẳn loài tương cận có
quan hệ gần gũi như ngựa và lừa. Ngựa vằn Grevy ở châu Phi là loại ngựa hoang
chạy nhanh nhất, đạt tới vận tốc 72km/giờ lúc bị săn đuổi.
Ngựa vằn
Tạo hóa thật trớ trêu vì đã sinh ra một con ngựa
được đặt tên là Eclyse, đó là sự kết hợp của ngựa trắng và ngựa vằn. Tưởng
chừng như có kẻ chơi ác phun sơn trắng xóa lên mình con ngựa, rồi giữa chừng bị
bắt quả tang, gã bỏ chạy tháo thân để lại tác phẩm còn dang dở: chỗ trắng như
tuyết, chỗ vằn vện loằn ngoằn.
Bộ lông trắng tuyết pha sọc vằn của ngựa Eclyse hoàn
toàn là do sự xếp đặt ngẫu nhiên của tạo hóa. Eclyse đã trở thành tâm điểm thu
hút sự chú ý ở nông trại Schloss Holte Stukenbrock, nằm giáp ranh biên giới
giữa Đức và Hà Lan. Chủ nông trại cho biết:
“Eclyse thừa hưởng sự pha trộn giữa hai dòng máu
không chỉ về ngoại hình mà còn cả về tính cách. Bình thường nó tỏ ra hiền dịu,
dễ dạy bảo chẳng khác gì ngựa mẹ Eclipse, nhưng đôi khi tính khí lại bất chợt
hung hăng đúng như “phong cách” ngựa vằn của ông bố Ulysses!”.
Ngựa vằn Eclyse
Ngựa cũng đã đi vào tôn giáo. Đức Thích Ca Mâu Ni
luận về bốn loại ngựa. Loại thứ nhất là loại ngựa tuyệt hảo. Ngay khi người chủ
nhấc roi lên, nó sẽ biết là chạy hay dừng lại. Đây là loại ngựa “thượng hạng”
có thể hiểu rõ mọi việc tận chân tơ kẽ tóc.
Loại thứ hai là loại ngựa tốt. Khi người chủ nhấc
roi lên, nó không chạy ngay nhưng khi roi đụng vào mình nó thì nó sẽ hiểu. Loại
thứ ba là loại ngựa bình thường. Nó không làm theo lệnh của chủ ngay cả khi bị
quất roi. Chỉ khi người chủ điên lên và quất mạnh vào nó thì mới chạy. Loại
cuối cùng là loại ngựa kém. Nó không chạy ngay cả khi bị quất roi mạnh. Người
chủ không còn cách nào khác phải vụt thật mạnh làm nó đau thấu xương mới chạy.
Đức Phật sau đó thuyết giảng về 4 loại người tương
ứng với loài ngựa. Loại thứ nhất cảnh giác khi biết được bản chất vô thường của
cuộc sống, họ giống như loại ngựa thượng hạng. Loại thứ hai không nhanh nhạy
nhưng sau khi chứng kiến cuộc sống thế gian hoa nở hoa tàn, trăng tròn rồi
khuyết, đời người lúc thăng lúc trầm, họ cũng kịp thời tự giác. Họ giống như
loại ngựa tốt.
Loại thứ ba phải mất nhiều thời gian hơn để học được
một cách khó khăn và chỉ đến khi chịu đựng thống khổ hoặc chính bản thân họ gặp
tai ương thì mới bắt đầu tỉnh ngộ. Loại cuối cùng nói đến những người không
chịu hối tiếc cho đến khi bị ốm nặng đang trên bờ vực của cái chết. Lúc đó họ
mong muốn có một cơ hội để sửa chữa những lỗi lầm đã mắc phải trong cuộc đời để
có một sự khởi đầu mới nhưng đã quá muộn.
Ngựa Kan-Tha-Ka của Đức Phật Thích Ca
Trở lại Việt Nam, hình ảnh con dê được gán cho nam
giới có tính trăng hoa, ưa tán tỉnh phụ nữ để rồi “quất ngựa truy phong”. Người
bình dân hay dùng cụm từ “dê gái”, nếu tuổi đã cao mà còn ham “dê gái” thì bị
gọi là “dê cụ”, “dê xồm” hay “dê đạo lộ”! Ngược lại, con ngựa lại là “biểu
tượng” của những người phụ nữ thuộc loại “voi giày, ngựa xéo”. Bạn không tin ư?
Kho tàng văn chương bình dân có tiếng lóng “con
ngựa”, thậm chí còn có cụm từ “con đĩ ngựa”, để ám chỉ những phụ nữ hiếu dục
nhưng cũng có thể người bị cho là “ngựa” chỉ là cách gán ghép ác ý của những
người trong cơn giận giữ. Người miền Trung còn dùng cụm từ “Con ngựa Thượng Tứ”
mà nhà văn xứ Huế Nhã Ca giải thích trong một truyện cùng tên. Đây là đoạn đối
thoại giữa hai người đàn ông, một lớn, một nhỏ:
- Bác ơi, người ta hay chửi "con ngựa Thượng
Tứ" là nghĩa làm sao, bác."
- Ui chui choa. Tiếng đó nặng lắm nghe. Người ta
chửi mấy con đĩ ngựa, mấy đứa con gái hư. Nguời ta chửi "đồ ngựa thượng
tứ" là con nớ hết xài rồi, đồ gái thúi rồi. Cậu muốn biết thì tui kể cho
mà nghe nì. Cửa Thượng Tứ là tên chính của cửa Chánh Tây, người mình gọi là
Thượng Tứ, tại vì ở cửa thành ni có có trại huấn luyện ngựa, có rứa thôi…. Con
ngựa tứ là con ngựa chạy giỏi. Trại ngựa này phải huấn luyện cho vua những con
ngựa tứ chạy đã nhanh mà phải sải đều bốn vó. Con ngựa phải đẹp, lông mượt,
chân dài, mắt tinh khôn…
- Ngựa tứ là ngựa đẹp, chạy giỏi, vậy tại sao nhiều
cô con gái bị rủa là ngựa Thượng Tứ.
- Cũng không chỉ rứa mô, cậu nờ. Người ta còn noái
hồi trước có Mã binh chuyên lo về ngựa. Ngựa thao diễn chạy từ cửa Thượng Tứ tới
Gia Hội, từng đoàn rực rực, lồng lộn, ý nói mấy con tinh ranh lồng lộn tìm đực
như ngựa cái đó cậu ơi.
“Con ngựa phải đẹp, lông mượt, chân dài, mắt tinh
khôn…”
À ra thế. Ngựa Thượng Tứ nói khác đi chính là những
con “mèo động đực” như dân gian thường ví von. Ở một khía cạnh khác, con ngựa
cũng dính dáng một ý nghĩa xấu đối với những kẻ tham nhũng, phạm pháp vì họ
phải ra trước “vành móng ngựa” mà tiếng Anh gọi là “bar of courts” hay “bar of
judicature” được thiết kế giống như hình chiếc móng ngựa.
Tại sao lại gọi là “vành móng ngựa” chứ không phải
là “vành móng trâu” hay “vành móng bò”? Có người giải thích hồi xưa ở La Mã,
khi xử tội, trừng trị các phạm nhân, người ta thường dùng ngựa để xé xác hoặc
dày xéo lên thân thể của họ. Bên Tàu cũng có hình thức “tứ mã phanh thây”, tàn
bạo không kém gì thời La Mã xưa.
Vành móng ngựa
“Vành móng ngựa” là biểu hiện một điềm xấu nhưng
người Tây Phương lại tin tưởng rằng chiếc móng ngựa hình chữ U là vật linh
thiêng mang lại sự may mắn. Người ta treo móng ngựa trước cửa để xua đuổi ma
quỷ, ngăn cản điều ác và cái xấu vào nhà.
Móng Ngựa trong năm 2014 là một biểu tượng được
thiết kế đặc biệt qua các bộ sưu tập thời trang cho thấy mối quan tâm trong năm
Giáp Ngọ tại thị trường thời trang Châu Á. Từ quần áo cho đến đồ trang sức, từ
Chloe cho đến Hermes, từ cao cấp cho đến bình dân, biểu tượng Móng Ngựa đã làm
một cuộc xâm lăng ngoạn mục.
Móng ngựa và thời trang
Thập niên 60-70 vào thời trẻ của nhiều người, trong
đó có tôi, rất khoái nhân vật truyện tranh Lucky Luke [1],với biệt danh “bắn
nhanh hơn cái bóng của mình”. Lucky Luke “một mình một ngựa” lang thang khắp
miền Tây nước Mỹ vào cuối thế kỷ 19 để bảo vệ công lý và lẽ phải. Đồng hành với
chàng cao bồi này là Jolly Jumper, được mệnh danh là “chú ngựa chạy nhanh nhất
miền Tây”. Là con ngựa đặc biệt, Jolly Jumper biết đi trên dây, thông minh tới
mức cùng chơi cờ với Lucky Luke và khi nói chuyện có thể trích dẫn cả văn học.
Jolly Jumper nhiều lần cứu Lucky Luke thoát khỏi
những cảnh ngộ khó khăn nhưng hai nhân vật này thường xuyên trêu trọc nhau. Có
lần Jolly Jumper “chọc quê” Lucky Luke soi gương trước khi đi gặp người đẹp,
chàng cao bồi chê lại Jolly Jumper “ở truồng” vì chú ngựa này trên mình “chỉ có
một cái yên nhỏ che thân”.
Jolly Jumper đánh cờ với Lucky Luke, chú chó
Rantanplan nằm… gặm quân cờ
Người Phương Tây còn coi ngựa là một trong những
chòm sao được hình tượng hoá qua người bắn cung Sagittarius xuất hiện dưới dạng
hình “nhân mã”, cũng tương tự như cung Ngọ trong mười hai cung của phương Đông.
Từ con vật đời thường, với bản tính tốt đẹp mà con người đã gán cho nó, thần
thánh nó, huyền thoại nó, ngựa đã trở thành hình tượng nghệ thuật, trở thành
con vật linh thiêng, hoá thân vào đời sống văn hoá tâm linh.
Nàng Godiva cưỡi trên một con ngựa trắng, tranh của
John Collier
Về nhân tướng, theo quan niệm của Phương Đông, những
người sinh năm con ngựa thường có cá tính phóng khoáng, không căn cơ, có năng
lực suy nghĩ độc lập và ít để bụng, “thẳng như ruột ngựa!”. Gặp việc gì họ cũng
thường bắt tay làm ngay, không chần chừ do dự. Nhưng chính sự nhanh nhẹn đó lại
cấu thành điểm yếu của họ: nóng vội và thiếu kiên nhẫn thành thử mới có câu
“ngựa non háu đá”.
Nhân nói về ngựa đá, người Nga có lời khuyên: “Hãy
cẩn thận khi đứng phía trước con dê, cẩn thận khi đứng phía sau con ngựa và với
con người thì đứng bất cứ phía nào cũng phải dè chừng”. Chỉ khi nào mắt
nhắm tay xuôi người ta mới chợt nhận ra chân lý: “ngựa chết là ngựa không đá”.
Đó là một bài học thâm thúy về con người, chúa tể
của muôn loài. Cũng từ ngựa ta có một chuyện đáng để suy gẫm trong Cổ học
Tinh hoa: “Tái ông thất mã” [2]. Nếu ai cũng giữ được thái độ “dửng dưng”
như ông già họ Tái khi mất ngựa thì cuộc đời sẽ trở nên đơn giản vì mất đó lại
được đó, vui buồn cứ kéo đến rồi đi, có lúc “lên xe, xuống ngựa” nhưng cũng có
lúc phải “làm thân trâu ngựa”.
Nhân dịp năm mới Giáp Ngọ, người viết bài này chỉ
xin chân thành chúc bạn đọc giữ được tâm “ung dung tự tại” trước những biến cố
của cuộc đời vì trong cái rủi luôn có cái may.
***
Chú thích:
[1] Lucky Luke là chàng cao bồi, nhân vật chính
trong bộ truyện tranh cùng tên do họa sĩ người Bỉ Morris sáng tác từ năm 1946.
Những truyện Lucky Luke đầu tiên được in trên báo Spirou tiếp đó Pilote, trước
khi được phát hành dưới dạng tập truyện tranh. Những tập truyện tranh này thành
công rực rỡ, phát hành 270 triệu bản qua 31 thứ tiếng.
Hình ảnh không đổi cuối mỗi tập truyện là Lucky Luke
cưỡi chú ngựa Jolly Jumper đi về phía cuối chân trời và hát bài "Tôi là
gã cao bồi nghèo đơn độc, rong ruổi trên đường dài xa quê hương, mà đường về
nhà còn xa..." bằng tiếng Anh:
“I'm a poor lonesome cow-boy
And a long far way from home”
Tượng Lucky Luke và Jolly Jumper tại Charleroi (Bỉ)
nơi các nhân vật chuyện tranh ra đời như Spirou, Luky Luke, Marsupilami, Ball
and Bill…
[2] Đọc thêm về chuyện “Tái ông thất mã” qua bài
viết “Góp nhặt buồn vui thời cải tạo” tại http://chinhhoiuc.blogspot.com/2012/09/gop-nhat-buon-vui-thoi-cai-tao.html
***
(Trích Hồi Ức Một Đời Người, Chương 10: Thời
xuống lỗ)
Hồi
Ức Một Đời Người gồm 9 Chương:
Chương
1: Thời thơ ấu (từ Hà Nội vào Đà Lạt)
Chương
2: Thời niên thiếu (Đà Lạt và Ban Mê Thuột)
Chương
3: Thời thanh niên (Sài Gòn)
Chương
4: Thời quân ngũ (Sài Gòn – Giảng viên Trường Sinh ngữ Quân đội)
Chương
5: Thời cải tạo (Trảng Lớn, Trảng Táo, Gia Huynh)
Chương
6: Thời điêu linh (Sài Gòn, Đà Lạt)
Chương
7: Thời mở lòng (những chuyện tình cảm)
Chương
8: Thời mở cửa (Bước vào nghề báo, thập niên 80)
Chương
9: Thời hội nhập (Bút ký những chuyến đi tới 15 quốc gia và lãnh thổ)
Tác giả đang viết tiếp Chương cuối cùng mang tên…
Thời xuống lỗ (thập niên 2000 cho đến ngày xuống lỗ)!
Bài viết chia sẻ rất hay, cảm ơn tác giả rất nhiều....
ReplyDeleteĐịa chỉ in túi giấy chuyên nghiệp
bao bì màng Metalize
Công ty chuyên in bao bì
In logo lên áo