Foreign Policy
Minh Trang dịch
July 14, 2013
Các biến cố đang diễn ra nhanh chóng ở Ai Cập, nhưng
dường như quân đội Ai Cập đã can thiệp để cách chức Tổng thống Mohammed Morsy
sau một tuần xảy ra các cuộc biểu tình ồ ạt chống lại chính phủ được lãnh đạo
bởi nhóm Anh em Hồi giáo.
[Cập nhật: Tin chính thức. Quân đội “nói
với Tổng thống Morsy vào lúc 17:00 GMT rằng ông ta không còn là Tổng thống
nữa”. Nhà lãnh đạo của Hội đồng Tối cao Lực lượng Vũ trang Ai Cập (SCAF), ông
Abdul Fath Khalil al-Sisi, tuyên bố trên truyền hình rằng Hiến pháp hiện bị
treo và một chính phủ của “các nhà kĩ trị” sẽ được thiết lập dưới sự lãnh đạo
của Chánh án Tòa án Tối cao.]
Bộ Trưởng Quốc Phòng, Tướng Abdel Fattah al-Sisi tuyên bố
loại bỏ Tổng thống Hồi giáo Mohamed Morsi do nhân dân bầu lên. (Ảnh:
AJ/Internet)
Cố vấn an ninh quốc gia của ông Morsy gọi những gì đang
diễn ra là một “cuộc đảo chính quân sự”, và theo định nghĩa truyền thống của
thuật ngữ đó – “khi quân đội hoặc một thành phần của quân đội sử dụng quyền lực
để cưỡng chế giới chóp bu của đất nước, lập ra chính quyền của chính họ, và
phần còn lại của nhà nước tuân thủ chế độ mới” – có vẻ như sự kiện này dĩ nhiên
là phù hợp với mô tả.
Vậy những người ủng hộ nền dân chủ ở Ai Cập – bao gồm cả
các đám đông ở quảng trường Tahrir và các nhà quan sát quốc tế – nghĩ về những
sự kiện này như thế nào? Theo truyền thống, các cuộc đảo chính quân sự được coi
là đối nghịch với tiến trình dân chủ – quyền lực chính trị cơ bản bị thâu tóm bởi
nòng súng hơn là bởi thùng phiếu. Trên thực tế, luật pháp Hoa Kỳ – dù chỉ là
một bộ luật thường được diễn giải lòng vòng – không cho phép cung cấp viện trợ
nước ngoài cho các chính phủ giành chính quyền bằng các cuộc đảo chính quân sự.
(Bất kể họ phản ứng như thế nào trước các sự kiện xảy ra hôm nay, đừng hy vọng
rằng các quan chức của chính quyền Obama sẽ “ôm vai bá cổ” với tuyên bố “đảo
chính” xảy ra chiều nay.)
Nhưng liệu có thể xảy ra trường hợp một cuộc đảo chính có
thể thúc đẩy dân chủ? Trong một bài viết năm 2012 cho Tạp chí Luật quốc tế
Harvard của ông Ozan Varol, giờ là giáo sư tại Trường Luật Lewis & Clark,
ông ta lập luận rằng phần lớn các cuộc đảo chính về bản chất là phi dân chủ và
dẫn đến những chế độ chính trị ít dân chủ hơn, nhưng lại có những ví dụ đáng
chú ý về “các cuộc đảo chính dân chủ”.
Nếu khái niệm đó nghe có vẻ vô lý, hãy thử xem xét sự
kiện rằng ngày mai người Mỹ sẽ tôn vinh một cuộc nổi dậy vũ trang để lật đổ
chính phủ độc tài. Vì sao các cuộc nổi dậy đẫm máu đôi khi lại được coi là hợp
pháp, mà không phải là những hành động của giới quân đội để thay mặt cho những
công dân bị tước quyền?
Ông Varol viện dẫn ba trường hợp nghiên cứu: Cuộc đảo
chính ở Thổ Nhĩ Kì năm 1960, trong đó giới quân đội lật đổ Đảng Dân chủ cầm
quyền, một đảng đã từng bước hợp nhất quyền lực chính trị và ra tay đàn áp phe
chính trị đối lập và báo chí; Cuộc đảo chính ở Bồ Đào Nha năm 1974, còn được
biết đến dưới tên gọi Cuộc cách mạng Hoa Cẩm Chướng (Carnation Revolution),
thời điểm mà chính quyền độc tài “Nhà nước mới” (Estado Novo) bị giới quân đội
lật đổ sau khi bơm nền kinh tế đất nước để lôi kéo nó vào một loạt cuộc chiến
gây mất lòng dân ở các thuộc địa Châu Phi của họ; và khá thú vị trong bối cảnh
này là cuộc lật đổ ông Hosni Mubarak năm 2011.
Ông Varol lập luận rằng có bảy đặc tính mà một cuộc đảo
chính phải thỏa mãn để được coi là dân chủ:
(1) Cuộc đảo chính được tổ chức để chống lại chế độ độc
tài hay toàn trị;
(2) Quân đội hưởng ứng phe đối lập được lòng dân vẫn đang kiên trì chống lại chế độ đó;
(3) Chế độ độc tài hay toàn trị từ chối rút lui trước cuộc nổi dậy của dân chúng;
(4) Cuộc đảo chính được thực hiện bởi một giới quân đội được kính trọng ở trong nước, thông thường vì nghĩa vụ quân sự;
(5) Quân đội tổ chức đảo chính để lật đổ chế độ độc tài hay toàn trị;
(6) Quân đội tạo điều kiện cho các cuộc bầu cử tự do và công bằng trong một khoảng thời gian ngắn;
(7) Cuộc đảo chính kết thúc với việc chuyển giao quyền lực cho các nhà lãnh đạo dân chủ thông qua bầu cử.
(2) Quân đội hưởng ứng phe đối lập được lòng dân vẫn đang kiên trì chống lại chế độ đó;
(3) Chế độ độc tài hay toàn trị từ chối rút lui trước cuộc nổi dậy của dân chúng;
(4) Cuộc đảo chính được thực hiện bởi một giới quân đội được kính trọng ở trong nước, thông thường vì nghĩa vụ quân sự;
(5) Quân đội tổ chức đảo chính để lật đổ chế độ độc tài hay toàn trị;
(6) Quân đội tạo điều kiện cho các cuộc bầu cử tự do và công bằng trong một khoảng thời gian ngắn;
(7) Cuộc đảo chính kết thúc với việc chuyển giao quyền lực cho các nhà lãnh đạo dân chủ thông qua bầu cử.
Vậy thì những gì đang xảy ra ở Ai Cập hiện nay có phù hợp
với những tiêu chí đó hay không? Về hai tiêu chí cuối cùng, vẫn còn phải xem
xét. Tiêu chí từ hai đến năm được cho là phù hợp. Nhưng tiêu chí đầu tiên và
quan trọng nhất lại là một tiêu chí khó nhằn. Ông Morsy được nhân dân bầu lên một
năm trước. Trong phạm vi mà cuộc bầu cử đó bị hủy hoại bởi sự can thiệp chính
trị, điều đó gây thiệt hại cho nhóm Anh em Hồi giáo.
Mặt khác, những người đối lập với ông Morsy sẽ có thể lập
luận rằng nhóm Anh em Hồi giáo đã tự tham gia vào những hoạt động đôi khi được
gọi là cuộc tự đảo chính hoặc tự lật đổ, khi một chính phủ được bầu lên một
cách dân chủ từng bước làm xói mòn các thể chế chính trị của đất nước để nắm
giữ quyền lực cho chính mình – trong trường hợp ông Morsy, ông ta đã gia tăng
quyền lực của giới hành pháp thông qua một loạt sắc lệnh tổng thống.
Giới quân đội sẽ lập luận rằng các hành động của họ là
cần thiết nhằm ngăn chặn sự nổi lên của một nhà lãnh đạo độc tài mới. Tin tốt
là, các cuộc đảo chính hiện nay trên khắp thế giới thường nhanh chóng quay trở
lại với tiến trình dân chủ bình thường, hơn là như những ngày tháng tồi tệ xưa
kia của Chiến tranh Lạnh, nhưng cũng có khả năng Ai Cập có thể theo một kiểu mô
hình nào đó giống như mô hình lạc hậu Thổ Nhĩ Kỳ, khi chính phủ trên danh nghĩa
là dân chủ nhưng quân đội sẽ can thiệp một cách định kì để làm nên “sự sửa
đổi”. Có một vài bằng chứng cho thấy quân đội Ai Cập quan tâm đến một mô hình
như vậy kể từ khi ông Mubarak bị lật đổ.
Các hành động của quân đội Ai Cập trong những tuần tới
đây phần lớn sẽ cho thấy lịch sử sẽ đánh giá những sự kiện ngày hôm nay như thế
nào, nhưng nguy cơ của việc thừa nhận sự tồn tại của “những cuộc đảo chính dân
chủ” đó là, những kẻ âm mưu đảo chính hầu hết luôn mô tả những gì họ đang làm
là nhằm bảo vệ nền dân chủ, ngay cả khi họ tích lũy quyền lực cho chính họ. Dù
cho đó là một “cuộc đảo chính” hay cuộc cách mạng, hoặc cuộc đảo chính đó có
phải là dân chủ hay không, nhìn chung còn phụ thuộc vào quan điểm của mỗi
người.
Nguồn: Joshua Keating, “Can
a Coup Ever Be Democratic?” Foreign Policy, ngày 03 Tháng Bảy 2013.
Bản Tiếng Việt © 2013 The Pacific Chronicle
No comments:
Post a Comment