Bùi Mai
Hạnh, từ Warrnambool - 5-5-2013
[06.05.2013
07:53 - Nhịp Cầu Thế Giới Online]
(NCTG)
Phải chăng, cái đích cuối cùng báo chí tiếng Việt là đi từ “nhạy cảm” đến “vô
cảm”, một quá trình triệt tiêu mọi cảm xúc một cách hoàn hảo để chữa căn bệnh
thiếu /kém “nhạy cảm chính trị”?
Tuyệt nhiên tránh nói đến những vấn đề nổi cộm của
xã hội, phải chăng báo chí Việt Nam đang tiến đến con đường “vô cảm hóa” mọi
cảm xúc?
Ảnh: Biểu tình yêu nước phản đối chính sách bá quyền
nước lớn của Trung Quốc
Vừa
rồi về Việt Nam, bất ngờ được chị bạn (làm công tác văn hóa văn nghệ) nhắc nhở:
“Em chẳng nhạy cảm chính trị gì cả!”.
Thực
ra “nhạy cảm chính trị” là cái quái gì nhỉ? Ngơ ngác một lúc, nhớ ra,
ngay từ buổi đầu viết báo, mình từng được/bị nhắc như thế. Không chỉ một lần.
Lần
thứ nhất cách đây cũng gần hai chục năm. Sau đợt đi thực tế theo chương trình
thực tập của Trường Viết văn Nguyễn Du, mình nộp bài cho tờ X. Một tuần căng
thẳng hồi hôp chờ đợi trôi qua, mình được bà Tổng biên tập tiếp bằng nụ cười
tươi rói và thương cảm: “Đúng là nhà thơ nhà văn các bạn lơ mơ thật. Chẳng nhạy
cảm chính trị tí nào!”.
Bài
báo viết về nỗi đau chết hụt trong “căn nhà tình nghĩa” của một bà mẹ anh hùng
ở Ninh Hòa, vùng đất có nhiều mẹ anh hùng nhất nước. Không nhạy cảm chính trị
là sao?
Căn
nhà đó có bảy bát hương xếp hàng trên ban thờ lặng ngắt u buồn. Vệt nước lụt
vẫn còn thẫm đen đánh dấu trên nửa già cánh cửa gỗ sắp mục. Bức tường nứt đút
lọt ngón tay út. Gian bếp lạnh tanh chỏng chơ cái nồi nhỏ… Thỉnh thoảng mẹ mới
đến nhà mình để thắp hương cho những người chết. Vì mẹ sợ. Ở căn nhà đó, mẹ sợ
đủ thứ. Sợ trộm cắp, sợ lụt lội, sợ cái nhà ụp xuống đầu bất cứ lúc nào. Sợ hơn
cả là nỗi cô đơn không hàng xóm láng giềng. Mới đấy, lũ lụt tràn qua bất ngờ
trong đêm, mẹ suýt chết đuối. May có đứa cháu họ xa sực nhớ đến, chạy ra cõng
mẹ về. Từ đó, mẹ về hẳn trong làng ở nhờ nhà người bà con.
Không
hề ngần ngại, mẹ thổ lộ nỗi buồn, sự bất bình với chính quyền địa phương khi
xây cho mẹ căn nhà không đảm bảo chất lượng vì đã “bị rút ruột một nửa” và nằm
chơ vơ giữa cánh đồng hoang vắng. Từ xa, ngôi nhà nom giống mô hình “nhà cô đơn
trên sa mạc”. Có lẽ, chức năng của căn nhà là làm nhân chứng cho “sự quan tâm
của Đảng và nhà nước” thì đúng hơn là làm “nhà tình nghĩa”, mái ấm cho một bà
mẹ anh hùng cô đơn.
Kết
luận bài báo, mình nói về cảm giác buồn nôn khi chứng kiến ông quan chức Phòng
Thương binh Xã hội, miệng cười hềnh hệch gào thét zô zô, tay thản nhiên thò vào
khuấy đá trong vại bia đang sủi bọt ở quán ăn chiêu đãi các tân nhà báo. Chỉ
mấy phút trước, trong buổi mít-tinh tưởng nhớ liệt sĩ, những ngón tay chuối mắn
này còn vung lên hùng hồn phụ họa cho bài diễn văn “nghèn nghẹn xúc động”…
Tuy
nhiên, bài viết nhiều thông tin thực tế và cảm xúc “lai láng” của một đứa thơ
thẩn đã không được duyệt chỉ vì nó rất thiếu “nhạy cảm chính trị”.
Lần
thứ hai khái niệm “nhạy cảm chính trị” do một sếp nữ giảng giải. Chẳng
nhớ là mình đã phạm lỗi gì cụ thể (vì nhiều lỗi quá), chỉ nhớ hôm ấy, ở hành
lang cơ quan, mình hút thuốc và sếp cũng… xin một điếu. Đấy là lần duy nhất
mình thấy sếp hút thuốc (hình như sếp đang bức xúc gì đó). Sếp chân tình nói: “Này,
chị bảo thật, người ta nói ăn cây nào rào cây ấy, nếu em định viết bài chê
ngành văn hóa thì em chỉ có cách ra khỏi ngành, rồi muốn viết gì thì viết.
Ngành văn hóa tham nhũng giỏi lắm được vài chục triệu, làm sao bằng ngành giao
thông tham nhũng hàng chục tỉ hả em. Em cần phải nhạy cảm chính trịhơn
chứ đừng có ngây thơ như thế…”.
Mình
nghe sếp nói và… im lặng. Sếp nói quá chuẩn! Sau đó, mình đã thực hiện đúng lời
khuyên của sếp, tình nguyện vĩnh biệt đời công chức, ra khỏi ngành và viết “Lê
Vân yêu và sống”, một cuốn sách mình muốn viết. Cuốn sách bị cấm tái bản (theo
lệnh miệng) sau một tháng phát hành. Đến giờ, lệnh cấm vẫn còn nguyên hiệu lực,
mà chẳng ai cho mình biết lý do tại sao cấm để mình còn “rút kinh nghiệm”.
Đoán mò, chắc tại mình kém “nhạy cảm chính trị” chăng?
Lần
thứ ba mình được “thụ giáo” bởi một anh chàng dễ thương bên an ninh văn hóa.
Khi đó, mình đang say sưa viết một loạt bài điều tra về ông hiệu trưởng một
trường đại học tham nhũng, lạm quyền. Vì là chỗ quen biết, chàng đọc thấy bèn
chân tình khuyên nhủ: “Em viết làm gì. Ông trưởng bảo đúng ông phó bảo sai.
Đố em biết được ai đúng ai sai!!! Cơ chế là thế. Hôm nay đúng ngày mai sai ngày
kia lại đúng. Chẳng có ai sai cả. Viết thế chứ viết nữa cũng chả giải quyết
được gì!!! Em phải biết trên ông ấy là ai chứ! Em chả nhạy cảm chính trị
tí nào”.
Quả
thật, bốn số liền đăng bài tố cáo mà “ngài hiệu trưởng khả kính” không thèm ra
lời. Thậm chí, không hiểu phù phép thế nào, ông ta lại được ca ngợi hết lời,
cũng chính trên tờ báo đó. Thế mới đau chứ!
Nỗi
đau này mãi gần chục năm sau mới… lên da non được. Tình cờ một hôm, cà phê vỉa
hè, mình đọc được tin ngài hiệu trưởng phù thủy ấy sắp ra tòa. Vì tham nhũng
hay gì gì đó, ở một phi vụ khác… Bỗng nhớ lời khuyên chân tình của chàng an
ninh văn hóa về “căn bệnh” kém “nhạy cảm chính trị” của mình.
Và
còn nhiều lần nữa, mỗi lần được nhắc nhở kém/ thiếu “nhạy cảm chính trị”,
mình chỉ ừ hữ hoặc im lặng mà không có thuốc nào chữa được. Vái tứ phương, được
các “lang vườn” bạn bè kê đơn bắt uống loại thuốc cây nhà lá vườn rất hiệu
nghiệm có tên tiếng Tây là “Makeno” và tên tiếng Việt là “Vô cảm”.
Vô
cảm. Ai đó đã dùng chữ này đầu tiên để miêu tả căn bệnh thờ ơ, chán nản, buông
xuôi, trơ lì của toàn xã hội, từ dân đen tới cán bộ? Vô cảm trước sự đói nghèo,
vô cảm trước áp bức bất công, vô cảm trước cường hào tham nhũng, vô cảm trước
tội ác bạo hành, vô cảm khi an ninh quốc gia bị đe dọa, và đặc biệt vô cảm
trước sự vô cảm. Cả một xã hội ù lì u mê không cảm xúc yêu ghét.
Giống
y hệt lúc tắc đường, là khi gương mặt xã hội được phản ánh rõ nhất.
Đầu
tiên cáu vì bỗng nhiên bị chặn đứng (như bị ngâm hồ sơ giấy tờ, bị sách nhiễu
vòi vĩnh…). 15 phút đầu bực lắm. Bực ra mặt. Trán nhăn lại cau có, mắt láo liên
nhìn quanh tìm lối thoát. 15 phút tiếp theo vẫn đứng im một chỗ, bắt đầu chửi
đổng trong bụng. 15 phút nữa trôi đi trong cam chịu, nhẫn nhục. Ai cũng giống
hệt mình. Cuối cùng, thêm 15 phút hay lâu hơn nữa cũng vậy. Chẳng còn trông đợi
gì nữa… Sau một giờ đồng hồ, thậm chí hai giờ, chôn chân tại chỗ, nắng đổ lửa
xuống hay mưa như xối trên đầu, khói xăng xe mù mịt ngộp thở, mọi cảm xúc bực
bội, chán nản, lo lắng, đau khổ, oán than, nguyền rủa… lên tới đỉnh điểm rồi
bất ngờ rơi về trạng thái trống rỗng.
Dù
đã được nhích lên từng tí một thì cũng chẳng còn hơi sức đâu mà mỉm cười. Dù sẽ
được giải thoát nhưng lại nhận thức ngay rằng ngày mai vẫn thế, ngày kia vẫn
thế, tháng sau vẫn thế, năm sau vẫn thế… Chẳng cáu chẳng chửi thậm chí cũng
chẳng mừng. Một lần, sau cú tắc đường gần hai tiếng (đoạn đường dọc sông Kim Ngưu
về nhà ở Kim Giang), khi được giải thoát cũng là lúc mình tự nhiên ngã lăn quay
vì kiệt sức. Và hoàn toàn tê liệt mọi giác quan. Hoàn toàn vô cảm.
Một
thời gian dài, đọc đâu cũng thấy chữ “nhạy cảm”, muốn nói gì viết gì cũng được
miễn đừng đụng đến “vùng nhạy cảm’, tức vùng cấm, sợ động chạm, sợ phạm húy…
Chữ “nhạy cảm” được dùng nhiều quá, trở nên chai lỳ, báo chí chuyển qua phong
trào dùng chữ “vô cảm”, báo hiệu căn bệnh các vùng nhạy cảm bị… vô cảm.
Phải
chăng, cái đích cuối cùng báo chí tiếng Việt là đi từ “nhạy cảm” đến “vô cảm”,
một quá trình triệt tiêu mọi cảm xúc một cách hoàn hảo để chữa căn bệnh thiếu
/kém “nhạy cảm chính trị”?
B.M.H.
------------------------------------
CHỮA
BỆNH HÈN TRƯỚC KHI QUÁ MUỘN [02.03.2013 21:12]
No comments:
Post a Comment