TS Nguyễn Sỹ Phương, CHLB Đức
16-1-2013
(Bản
gốc bài đã đăng trên Tia Sáng)
Hiến
pháp không phải sản phẩm tự nhiên mà do con người tạo ra phục vụ lợi ích nó,
tất phải thay hoặc sửa, một khi lợi ích đó đòi hỏi.
Gần
đây nhất, như hầu hết mọi cuộc cách mạng xã hội, Ai Cập đã hủy bỏ Hiến pháp năm
1971 thay bằng Hiến pháp mới có hiệu lực từ ngày 26.12.2012, sau khi lật đổ chế
độ Mubarak.
Hiến
pháp là văn bản luật gốc làm nền tảng pháp lý cho một nhà nước, quy định bộ máy
của nó, cùng các chuẩn mực, thước đo, quy tắc xử sự nhà nước phải tuân thủ, nên
một khi chế độ bị lật đổ buộc phải thay bằng Hiến pháp mới, là tất yếu. Ở đây,
Hiến pháp là hệ quả của cách mạng xã hội.
Khác
với lật đổ chế độ ở Ai Cập, khoảng thập niên trước, các quốc gia thuộc Liên
bang Xô viết và các nước Xã hội Chủ nghĩa Đông Âu đều thay Hiến pháp, việc này
được cựu Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An cắt nghĩa “để xác lập chính thể mới
phù hợp với thông lệ quốc tế nhằm sửa cái lỗi hệ thống của họ. Một bài học quá
đắt giá trong lịch sử nhân loại (Tuần Việt Nam)“.
Tương
tự, năm 2008, chính phủ quân sự Miến Điện đã chủ động trưng cầu dân ý Hiến pháp
mới, có hiệu lực từ tháng 1.2011, khởi đầu cho quá trình chuyển đổi chế độ quân
sự cầm quyền dai dẳng tới nửa đời người từ năm 1962 bị thế giới cô lập, sang
dân sự, với cuộc bầu cử Quốc hội bổ sung ngày 1.4.2012, có 17 đảng phái tham
gia, chiếm 45 ghế, trong đó có “cựu thù“ chống chế độ quân phiệt, người đoạt
giải Nobel Hoà Bình, bà Aung San Suu. Ở các nước trên,Hiến pháp đều đóng vai
trò chủ động tạo ra một thể chế mới xuất phát từ ý chí nguyện vọng của đông đảo
người dân mà lãnh đạo đất nước họ tự ý thức được, nếu không sẽ không tránh khỏi
bị lật đổ; từ Tunisia, Ai Cập, Lybi, tới Xyri hiện nay chính nằm trong quy luật
đào thải tự nhiên nghiệt ngã đó, bất chấp sức mạnh chính quyền cũ lớn tới đâu.
Hầu
hết các nước trên, Hiến pháp mới đều được phúc quyết, dấu hiệu không thể thiếu
của một nhà nước dân chủ, bởi đó là quyền tự thân của người dân; nhà nước của
họ, do họ sinh ra vì chính họ chứ không phải ngược lại; không lý gì là chủ
nhân, họ vừa không phải tự chịu trách nhiệm vừa không có thực quyền quyết định
cái của họ. Trong trường hợp này vai trò ý nghĩa của nó tương đương bầu tổng
thống, quốc hội, khác bản chất với vua chúa lên ngôi chỉ cần tuyên cáo với bá
tính là đủ. Giải thích tại sao Hiến pháp Việt Nam năm 1946 có điều khoản phúc quyết,
hay Hiến pháp Đức điều khoản 146 quy định Hiến pháp họ không phải vĩnh viễn, mà
chỉ: “có hiệu lực tới ngày có một Hiến pháp mới được nhân dân Đức tự do quyết
định“. Nghĩa là người dân chứ không phải nhà nước, có quyền quyết định tất cả –
dấu hiệu phân biệt với mọi Hiến pháp khác – Hiến pháp dân chủ luôn thừa nhận
người dân ở vai trò tối thượng có toàn quyền giữ hay hủy bỏ Hiến pháp hiện hành
bất cứ lúc nào.
Hiến
pháp có thể là hệ quả, có thể là mở đầu hình thành nên một nhà nước mới, nhưng
hoàn toàn không bất biến. Đến quốc gia có Hiến pháp được coi bền vững bậc nhất
thế giới là Hoa Kỳ, trong vòng 200 năm từ 1791 tới 1992, cũng sửa tổng cộng tới
27 lần, nghĩa là 7-8 năm sửa 1 lần. Đức được cho là quốc gia điển hình sửa Hiến
pháp, trong vòng 40 năm, từ 1951 đến 1990 sửa tới 38 lần, bình quân mỗi năm gần
1 lần, có năm sửa tới 3 lần; tổng cộng 14 lần sửa 1 điều, 8 lần 1 điểm, 4 lần 1
câu, số lần còn lại sửa cả đoạn. Khác với trường hợp thay Hiến pháp nhằm thiết
lập nền tảng pháp lý cho một chính thể mới, sửa Hiến pháp nói trên nhằm thay
đổi hoặc mở rộng giới hạn một hoặc một vài chuẩn mực thước đo quy tắc xử sự
“nhà nước được phép làm“. Lý do họ buộc phải sửa, xuất pháp từ nguyên lý: mọi
điều khoản Hiến pháp họ đều mang tính chế tài trực tiếp, không cần qua bất cứ
văn bản luật nào dưới nó nếu không kèm phụ chú; buộc mọi cơ quan nhà nước kể cả
tổng thống, quốc hội, chính phủ, viện kiểm sát, toà án phải tuân thủ, nếu không
sẽ bị tài phán. Đến cựu Tổng thống Đức Köhler cũng buộc phải từ chức cách 2 năm
trước chỉ bởi phát biểu trước quân đội Đức đồn trú ở Afghanistan, sai Hiến pháp
đúng mỗi nửa câu, “…quân đội Đức có mặt ở nước ngoài để bảo vệ lợi ích kinh tế
Đức“. Nói Hiến pháp tối thượng, không hàm nghĩa thứ bậc, đạo luật gốc rễ nó vốn
có, mà chính bởi sức mạnh thực tế vô biên của nó như vậy, nếu không thứ bậc cao
siêu mấy cũng chỉ làm vì. Cách mấy năm trước, Bộ luật Xã hội Đức quy định không
cấp tiền con cho người nước ngoài lưu trú có thời hạn; mãi không sao, tới khi
có 2 gia đình người nước ngoài đâm đơn kiện, lập tức bị Toà án Hiến pháp buộc
hủy bỏ. Tới năm ngoái, mức trợ cấp cho người nước ngoài chờ xét duyệt đơn xin
tỵ nạn quy định trong Bộ Luật Xã hội thấp hơn tiêu chuẩn trợ cấp cho người Đức
thất nghiệp lâu năm, cũng bị Toà án bác bỏ, với lập luận, Hiến pháp quy định
nhân phẩm con người không thể phân biệt; trợ cấp cho người thất nghiệp lâu năm
là mức tối thiểu để bảo đảm nhân phẩm đó, vậy không có lý do gì cấp cho người
chờ xét tỵ nạn thấp hơn.
Mới
đây nhất, ngày 29.12.2012, ở Pháp, Hội đồng Bảo Hiến đã ra phán quyết bác bỏ
mức thuế 75% áp dụng cho nguời có thu nhập cao do Tổng thống François Hollande
và Chính phủ cánh tả của ông chủ trương, với lý giải, không tôn trọng nguyên
tắc bình đẳng về đóng góp đã được hiến định.
Chính
do Hiến pháp có chức năng chế tài trực tiếp đối với nhà nước, nên để bảo vệ văn
bản luật mình ban hành, Quốc hội không còn cách nào khác phải thay hoặc sửa
điều khoản Hiến pháp đã giới hạn nó.
Tuy
nhiên không phải nhà nước họ cứ muốn sửa là sửa, bởi Hiến pháp của dân do dân
phúc quyết chứ không phải của riêng nhà nước, nên dù sửa cũng không được phép
vượt ra ngoài khuôn khổ chính bản thân Hiến pháp cho phép, nếu không sẽ bị
tuyên phán vô hiệu. Năm 1996, Bộ trưởng Nội vụ Đức đưa vào Luật An ninh Hàng
không điều khoản cho phép quân đội bắn hạ máy bay chở khách bị bọn khủng bố
cướp, kết qủa bị Toà án Hiến pháp bác bỏ, do vi phạm Hiến pháp về quyền được
sống của con người, không thể lấy mạng sống người này cứu mạng sống người khác.
Tiếp tục theo đuổi mục đích trên, năm 2007, Bộ trưởng Nội vụ xếp khủng bố cướp
máy bay vào tình huống thảm hoạ quốc gia, xoay sang đòi sửa đổi điều 87a Hiến
pháp vốn cấm sử dụng quân đội ngoại trừ bảo vệ tổ quốc, nay cho phép cả khi xảy
ra thảm hoạ. Mãi tới tháng 8.2012, Toà Hiến pháp mới ta tuyên phán đồng ý sửa Hiến
pháp cho phép sử dụng quân đội trong trường hợp thảm hoạ đe doạ quốc gia, nhưng
vẫn cấm bắn máy bay chở khách, bởi quyền được sống thuộc điều khoản cấm sửa
đổi, bất di bất dịch, ngoại trừ trên máy bay chỉ có mỗi khủng bố. Ở Mỹ, vụ
cuồng sát gần đây nhất tại trường tiểu học Sandy Hook giết chết 27 nhân mạng
làm chấn động không chỉ nước Mỹ, nhưng Chính phủ Mỹ vẫn không thể cấm sở hữu vũ
khí, bởi tu chính Hiến pháp số II quy định: “người dân có quyền sở hữu và mang
theo vũ khí“. Điều khoản này đã qua bao đời Tổng thống vận động hủy bỏ đều bất
thành, bởi quyền sở hữu được coi là quyền người dân, không được xâm phạm. Ở
Miến Điện, để có thể bầu bà Aung San Suu Kyi có chồng và con là người Anh, làm
Tổng thống nhiệm kỳ tới, Tổng thống đương nhiệm Thein Sein đã tuyên bố cần phải
sửa đổi điều khoản Hiến pháp cấm người có thân nhân nước ngoài giữ chức vụ cao.
Thế giới đang phấp phỏng chờ đợi, bởi mức độ sửa đổi Hiến pháp theo hướng dân
chủ tùy thuộc mức độ dân chủ người dân giành được vốn quyết định số phận mỗi quốc
gia.
Sửa
Hiến pháp gần đây nhất dẫn tới thay đổi bản chất nó được thế giới đặc biệt quan
tâm diễn ra tại 2 nước Venezuela và Thổ Nhĩ Kỳ. Ở Venezuela, năm 2009, bản Hiến
pháp năm 1999 được đưa ra trưng cầu dân ý sửa đổi điều 160, 162, 174, 192 và
230 nhằm bảo đảm cho đương kim Tổng thống Hugo Rafael Chávez Frías không bị
giới hạn 2 nhiệm kỳ, có thể tại vị tới tận năm 2050 lúc 95 tuổi, và được phép
nắm quân sự nhiều hơn, kiểm soát truyền thông trong các trường hợp khẩn cấp,
xóa quy chế ngân hàng trung ương tự chủ, để đưa đất nước tiến vững vàng lên chủ
nghĩa xã hội như ông chính thức tuyên bố. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, Hiến pháp sửa đổi 26
điều khoản được đưa ra trưng cầu dân ý năm 2010, nhằm tước bỏ quyền lực của
giới quân sự tưởng chừng như bất khả xâm phạm xưa nay.
Còn
sửa Hiến pháp toàn diện nhằm cải tổ, nhưng vẫn giữ nguyên bản chất, đã được
Liên Xô thực hiện vào năm 1990, với 75 điều khoản được sửa đổi trên tổng số 174
điều, chiếm 43%, kết quả chỉ tồn tại được tới ngày 5.9.1991. Đa số học giả cho
đó là quá trình cải cách, kiểu vượt qua một chiếc hố bằng 2 bước nhảy.
Hiện
nay, Quốc hội nước ta đã ra nghị quyết tổ chức lấy ý kiến nhân dân, sửa đổi
Hiến pháp năm 1992, với tổng số 124 điều được sửa hoặc thêm bớt lời văn, hoặc
bổ sung hoàn toàn mới, hoặc thay đổi vị trí điều, mục, đoạn, câu; liệu có nằm
trong trường hợp nào thế giới đã trải qua? Trong thời đại toàn cầu hoá, không
thể không đặt ra câu hỏi trên, ít nhất có thể biết Việt Nam đứng đâu trên bản
đồ Hiến pháp thế giới, để có thể “sánh vai các cường quốc năm châu“.
Trong
khi ở các nước việc thay, sửa Hiến pháp được đặt ra bởi cách mạng xã hội, hoặc
để tạo ra thể chế mới, hoặc nhằm cải cách, hoặc để ban hành luật vượt ra ngoài
giới hạn điều khoản Hiến pháp hiện hành, hoặc thay đổi bản chất Hiến pháp cũ…
mục đích sửa Hiến pháp nước ta lần này viết ở Lời nói đầu khác họ ở điểm: “…
ghi nhận những thành quả to lớn mà nhân dân Việt Nam đã đạt được, tạo nền tảng
vững chắc cho sự ổn định và phát triển đất nước“. Giống với họ ở điểm “Xây dựng
và thi hành Hiến pháp vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn
minh“, vốn là mục đích tự thân sâu xa của bất kỳ bản Hiến pháp nào, được thể
hiện thành văn hoặc mặc định; còn thực tế nó có khả năng đó hay không lại thuộc
vấn đế khác.
Với
mục đích trên, điều 2 Nghị quyết của Quốc hội lấy ý kiến nhân dân quy định, để
“Phát huy quyền làm chủ, huy động trí tuệ, tâm huyết của nhân dân, tạo sự đồng
thuận của nhân dân, thể hiện ý chí, nguyện vọng của nhân dân trong việc sửa đổi
Hiến pháp năm 1992“. Tinh thần trên, có thể tìm thấy phần nào ở Hiến pháp Nam
Phi trong công đoạn lấy ý kiến nhân dân. Hội đồng Lập hiến họ đã thực hiện được
hơn 1.000 cuộc hội thảo với 95.000 người dân tham gia; nhận được khoảng 2 triệu
thư kiến nghị / tổng dân số 46 triệu người. Sau khi sửa lần 2, nhận được tiếp
250.000 ý kiến đóng góp. Liệu nghị quyết của Quốc hội nước ta có thu được kết
qủa như Nam Phi? Đó là điều không chỉ các cơ quan nhà nước liên quan mà bất cứ
người dân nào tâm huyết cũng phải trăn trở, được cựu Chủ tịch Quốc hội Nguyễn
Văn An giải bày: “Nếu nhân dân được tham gia và phúc quyết sửa đổi Hiến pháp
lần này thì đây là một cơ hội to lớn do ta tạo ra để thúc đẩy mạnh mẽ và toàn
diện công cuộc đổi mới đất nước“. “Tôi vừa hy vọng, lại cũng vừa lo, vừa băn
khoăn trăn trở, vì không biết sửa đổi lần này có đáp ứng lòng mong đợi của nhân
dân không?“. “Nếu nhân dân không được tham gia và phúc quyết sửa đổi Hiến pháp
lần này thì chúng ta lại bỏ lỡ mất cơ hội vô cùng quan trọng“. Liệu lo âu, nỗi
niềm, tâm nguyện cuối đời của một cựu Chủ tịch Quốc hội tên tuổi có được chính
Quốc hội lắng nghe? Khi điều 124, điểm 4, câu 2, bản Dự thảo hiến định “Việc
trưng cầu ý dân về Hiến pháp do Quốc hội quyết định“; vậy nếu Quốc hội từ chối
thì sao đây? Bởi ngày nay, phúc quyết là dấu hiệu không thể thiếu, tức điều
kiện cần, của bất kỳ một bản Hiến pháp dân chủ nào, được khoa học chuyên ngành
luật pháp thừa nhận!
N.S.P.
Tác
giả gửi trực tiếp cho BVN
No comments:
Post a Comment