Lê Mạnh Hùng
Apr 2, 2020
Đại dịch toàn cầu COVID-19 là một thử thách cho thế
giới. Nó không những chỉ là một thử thách về khả năng y tế mà còn là một thử
thách về chính trị, xã hội cũng như là về đạo đức xã hội, nó thách thức những ý
tuởng mà con người dựa vào để giúp mình tạo ra những phán đoán về đạo đức và hướng
dẩn các hành động cá nhân và xã hội.
Đại dịch bắt tất cả chúng ta mỗi người phải đối mặt
với những vấn đề sâu đậm của sự hiện hữu, những vấn đề mà những triết gia vĩ đại
nhất của thế giới cũng đã phải vật lộn.
Thế nào là đúng và thế nào là sai? Cá nhân có thể chờ
đợi được những gì từ xã hội và xã hội chờ đợi gì ở cá nhân? Chúng ta có thể bắt
những người khác hy sinh cho chúng ta và ngược lại, chúng ta có thể bị phải hy
sinh cho người khác hay không? Đặt một giới hạn thiệt hại kinh tế cho việc chống
lại một bệnh dịch chết người có chính đáng hay không?
Ông phó thống đốc tiểu bang Texas nghĩ rằng những người
trên 70 tuổi không nên “bắt đất nước phải hy sinh” bằng cách ngưng các họat động
kinh tế mà, thay vào đó, phải sẵn sàng hy sinh mạng sống mình cho đất nước.
Một sinh viên 22 tuổi trong dịp nghỉ Xuân, tụ tập
vui đùa tại Florida đã trở thành một hiện tượng trên các môi trường truyền
thông xã hội với một quan niệm khác về “tạo khoảng cách xã hội” khi tuyên bố “Nếu
tôi bị corona, thì tôi bị corona.”
Có ý thức hay không, hai người này đã đặt mình trên
hai quan điểm đạo đức khác nhau.
Khi tin về một loại dịch bệnh mới xảy ra tại Trung
Quốc, hầu hết mọi người đều không để ý đến bao nhiêu. Trên phương diện cá nhân,
người ta tiếp tục đi làm, tiếp tục gặp gỡ tụ tập làm những công chuyện giao tế
xã hội tại quán rượu, tiệm ăn, cũng như là đi xem kịch, xem xi nê, đến viện bảo
tàng.
Ngay cả khi các chuyên gia y tế công cộng và những
nhà chính trị bị báo động bởi các chuyện diễn ra tại các quốc gia khác kêu gọi
chúng ta đừng nên tiếp tục như vậy nữa. Nhưng có vẻ đối với chúng ta, đời sống
ít bị xáo trộn hơn nếu chúng ta tiếp tục lối sống cũ với hy vọng rằng con siêu
vi này sẽ bị ngăn chặn trước khi nó đến được chúng ta.
Nhưng nay thì chúng ta không còn chổ tránh và hậu quả
thì vượt quá cả những gì chúng ta chờ đợi. Cuối cùng thì cả Anh lẫn hầu hết nuớc
Mỹ cũng phải theo gót các quốc gia khác đóng cửa để ngăn chặn bệnh dịch lan
truyền.
Thế giới tự nhiên có vẻ thay đổi hẳn khi mỗi người
chúng ta phải tự cô lập mình đối với hầu hết phần còn lại của xã hội. Đối với mọi
chúng ta, đây là một cái gì rất phản tự nhiên và nhiều người đã chống lại những
lệnh cách ly của nhà nước.
Theo Giáo Sư Robin Dunbar, một chuyên gia về tâm lý
học tại Viện Đại Học Oxford thì đó là vì nó đi ngược lại với chiều hướng tiến
hóa mà loài người dựa vào để tồn tại.
Ông nói: “Trong hầu hết thời gian tồn tại của loài
người, sống sót tùy thuộc vào việc chúng ta là thành viên của một nhóm; chúng
ta thuộc loài khỉ vượn, toàn bộ chiến lược tiến hóa của các loài khỉ vượn tùy
thuộc vào bản chất xã hội sâu đậm của chúng. Thành ra không có gì lạ nếu những
người trẻ, các thanh thiến niên vẫn chạy ra ngoài tụ tập. Đối với con người, phải
mất một thời gian rất dài, có thể đến 25 năm người ta mới nắm được những hậu quả
mà hành động của mình tạo ra.”
Và coi nhẹ tương lai cũng có thể là một bản năng
sinh tồn như Giáo Sư Dunbar chỉ ra. Đối với những tổ tiên của chúng ta mà sự
sinh tồn phải lo từng ngày thì họ có thể suy nghĩ rằng, “Tại sao phải lo đến những
gì nằm trong tương lai khi cái độc nhất quan trọng là hiện tại. Nếu chúng ta
không sống qua được hôm nay, thì không thể nào có ngày mai.”
Đó là lý do COVID-19 có thể lan truyền mau chóng cho
đến nay. Và chúng ta cần phải tính lại làm sao điều khiển cuộc sống của mình
trong một thế giới chi phối bởi dịch bệnh.
Những tiến bộ của khoa học và nhất là y khoa đã khiến
cho người ta không quen với một tình trạng như hiện nay. Đó là vì hầu hết những
bệnh truyền nhiễm đều đã bị ngăn chặn không còn tác hại như xưa nữa.
Vấn đề y tế quan trọng, ít nhất là đối với xã hội
phương Tây là những bệnh kinh niên, những bệnh không phải là truyền nhiễm tỷ
như bệnh tim, tiểu đuờng hoặc ung thư. Các bệnh này chiếm đến 71% số tử vong
trên thế giới và đòi hỏi những lựa chọn cá nhân chứ không phải tập thể.
Chúng ta có nên bỏ hút thuốc hay tiếp tục hút? Đi
“gym” hay là ra quán nhậu? Nguy cơ và lợi ích hoàn toàn là do ta lựa chọn và
gánh chịu. COVID-19 đòi hỏi một lựa chọn khác: phúc lợi của tập thể chống lại
những hạn chế mà cá nhân phải chịu. Ta có thể bị nhiễm bệnh và truyền cho người
khác mà không biết.
Nhưng hy sinh những tự do cá nhân đến mức nào là
đúng? Việc một số quốc gia như Hungary lợi dụng cơ hội này để thiết lập một chế
độ độc tài là một tấm gương cảnh cáo.
Tại Anh một số hành động của cảnh sát chống lại những
vi phạm luật lệ chống tụ tập đã khiến cho một cựu Thẩm Phán Tối Cao Pháp Viện
Anh Jonanthan Sumption cảnh báo với đài BBC.
“Khi những xã hội con người bị mất tự do thông thường
không phải là vì tự do này bị một kẻ độc tài nào đó lấy đi, mà thường là vì người
ta tự nguyện từ bỏ tự do để đổi lấy sự bảo vệ chống lại một nguy cơ nào đó bên
ngoài.” (Lê Mạnh Hùng)
No comments:
Post a Comment