Ian Buruma - Project
Syndicate
Biên
dịch: Trần Văn Thắng | Hiệu đính: Nguyễn
Huy Hoàng
Posted on 12/12/2016
Gần đây tôi tham gia một chuyến đi thăm Cung điện Quốc
hội ở Bucharest, một công trình khổng lồ tốn kém được xây dựng vào những năm
1980 theo lệnh của nhà độc tài người Rumani quá cố Nicolae Ceauşescu, người đã
bị hành quyết trước khi có thể nhìn thấy nó được hoàn thành. Các số liệu thống
kê mà hướng dẫn viên của chúng tôi kể lại thật đáng kinh ngạc: dinh thự lớn thứ
ba trên thế giới, 20.500 mét vuông trải thảm, một triệu mét khối đá cẩm thạch,
3.500 tấn pha lê. Các cầu thang bằng đá cẩm thạch khổng lồ đã phải xây dựng nhiều
lần cho phù hợp chính xác với bước chân của nhà độc tài, một người đàn ông nhỏ
bé.
Để xây dựng công trình kỳ quái tân cổ điển này, cả một
dải đất của thành phố, một khu vực tươi đẹp có những ngôi nhà, nhà thờ và giáo
đường Do Thái thế kỷ 18, đã bị san bằng, di dời 40.000 người. Hơn một triệu người
làm dự án này không nghỉ cả ngày lẫn đêm. Nó đã làm nhà nước vỡ nợ khá lớn,
ngay cả khi người dân của Ceauşescu phải sống trong cảnh không có điện và không
được sưởi ấm trong phần lớn thời gian. Nước này vẫn tốn hơn 6 triệu USD một năm
để duy trì cung điện, nay là tòa nhà quốc hội Rumani và một bảo tàng nghệ thuật,
bỏ lại 70% không được sử dụng.
Công trình tốn kém của Ceausescu là một tượng đài
cho sự cuồng vọng. Nhưng nó không hề độc đáo, ngoại trừ kích thước (dù Tổng thống
Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdoğan đã cố cạnh tranh với nó về quy mô bằng cung điện
mới của ông ở Ankara). Suy nghĩ giống nhau của một kiểu những kẻ vĩ cuồng nhất
định, hoặc ít nhất có chung một khiếu thẩm mỹ kiến trúc, thực sự rất đáng chú ý. Những kế hoạch tái thiết Berlin của Hitler đã
phản ánh trường phái khổng lồ tân cổ điển giống như vậy. Và nội thất của cung
điện ở Bucharest, một kiểu phong cách vua Louis XIV quy mô lớn, chỉ là một
phiên bản xa xỉ hơn của khu nhà ở của Donald Trump ở Florida và New York.
Những nơi này là cái mà bạn sẽ bắt gặp khi những kẻ
ngoài cuộc thiếu nền móng xã hội ôm mộng làm Ông Vua Mặt trời (biệt danh của
Vua Louis XIV – NBT). Nhắc đến Trump giống như Hitler và Ceauşescu có lẽ là
không công bằng. Trump không phải là một tên bạo chúa giết người. Và nền tảng
xã hội của ông thì phức tạp hơn.
Hitler là con trai của một quan chức hải quan nhỏ,
còn Ceauşescu có xuất thân từ nông dân nghèo. Cả hai con người này đều cảm thấy
mình nhỏ bé và quê kệch trong các thành phố thủ đô của mình. Cách chế ngự tầng
lớp tinh hoa đô thị phức tạp hơn là đàn áp dữ dội tầng lớp này và xây dựng lại
các thành phố theo những giấc mơ vĩ đại của mình.
Trump cũng muốn mọi thứ mang tên mình to lớn và sáng
sủa hơn mọi thứ khác. Nhưng ông sinh ra ở New York và được thừa hưởng một khoản
tiền đáng kể từ cha mình, Fred Trump, một nhà phát triển bất động sản với một
danh tiếng có phần đáng ngờ. Thế nhưng dường như ông cũng sôi sục oán giận đối
với tầng lớp tinh hoa, những người có thể coi thường ông là một kẻ mới phất thô
kệch, với những tòa nhà chọc trời màu vàng lố bịch và những biệt thự lỗi thời
chứa đầy ghế và đèn chùm lớn mạ vàng.
Chủ nghĩa dân túy hiện đại thường được mô tả như một
cuộc chiến giai cấp mới giữa những người hưởng lợi từ một thế giới toàn cầu hóa
với những người cảm thấy bị bỏ lại phía sau. Những người ủng hộ Trump ở Hoa Kỳ
và Brexit ở Vương quốc Anh nói chung có học vấn thấp hơn “giới chính thống” mà
họ phản đối. Nhưng đáng lẽ họ đã không bao giờ có thể tiến xa như khi chỉ có một
mình. Đảng Trà ở Mỹ có lẽ vẫn tương đối ngoài lề nếu không có những người ủng hộ
và những kẻ mị dân đầy quyền lực. Và đây thường là những kẻ nhà giàu mới, chia
sẻ sự cay đắng của những người đi theo họ.
Đây rõ ràng là trường hợp của Ý, nơi cựu Thủ tướng
Silvio Berlusconi, người có nền tảng gần giống Trump, đã tìm cách khai thác những
ước mơ và nỗi bất bình của hàng triệu người. Phong trào dân túy ở các nước khác
cho thấy một mô hình tương tự. Ở Thái Lan, tài phiệt người Thái gốc Hoa Thaksin
Shinawatra, con trai của một người cha mới giàu giống như Berlusconi và Trump,
đã chống lại giới tinh hoa xã hội và chính trị của Bangkok, trở thành thủ tướng
với sự ủng hộ của cử tri tỉnh lẻ và nông thôn, trước khi bị lật đổ trong một cuộc
đảo chính quân sự. Ở Hà Lan, một tầng lớp người giàu mới gồm những ông trùm bất
động sản đã ủng hộ nhà dân túy cánh hữu Pim Fortuyn và người kế nhiệm thô bạo
hơn của ông, Geert Wilders.
Giới nhà giàu mới là một lực lượng quan trọng trong
sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy, tương đương những người nghèo và có học vấn
thấp hơn, những người cảm thấy bị các tầng lớp tinh hoa bỏ rơi. Bất chấp những
bất bình đẳng rất lớn về của cải, họ có chung một cơn oán giận sâu sắc đối với
những người mà họ nghi là coi thường họ. Và họ không hoàn toàn sai. Bất kể tiền
mới có thể mua được bao nhiêu cung điện hoặc du thuyền đi chăng nữa, tiền cũ vẫn
sẽ tiếp tục khinh thường người thâu tóm tiền mới. Tương tự, tầng lớp thị dân có
học thức có xu hướng xem thường những cử tri ủng hộ Brexit hoặc chống lưng cho
Trump là ngu dốt và vô giáo dục.
Những nỗi bất bình mà người giàu mới cũng như người
bị bỏ lại phía sau cảm thấy hòa trộn lại đã thúc đẩy chủ nghĩa dân túy cánh hữu.
Trong những trường hợp cực đoan, điều này có thể dẫn đến chế độ độc tài, với
các bạo chúa được tự do theo đuổi những huyễn tưởng kỳ quái với cái giá được
chi trả bởi hàng triệu người nằm dưới quyền kiểm soát của họ.
Cho đến nay, ở châu Âu và Mỹ, những kẻ mị dân mới chỉ
có thể mang tới những giấc mơ: lấy lại đất nước của chúng ta, làm cho nó vĩ đại
trở lại, và cứ thế. Để ngăn chặn những giấc mơ như vậy trở thành những cơn ác mộng
chính trị, cần nhiều điều hơn ngoài chuyên môn kỹ trị, hoặc những lời kêu gọi
phép lịch sự và chừng mực. Những người oán giận không thể dễ dàng bị thuyết phục
bởi lý do rõ ràng. Họ phải được cung cấp một tầm nhìn khác.
Vấn đề hôm nay, trên toàn thế giới, là một tầm nhìn
thay thế như vậy không hề có sẵn trong tay. Cuộc cách mạng Pháp đã diễn ra hơn
hai thế kỷ trước. “Tự do, bình đẳng, bác ái” ngày nay chỉ còn là một khẩu hiệu
lịch sử. Nhưng đây có thể là một thời điểm tốt để cập nhật nó.
Ian Buruma là Giáo sư về Dân chủ, Nhân quyền, và
Báo chí tại Bard College. Ông là tác giả của nhiều cuốn sách, trong đó có Murder
in Amsterdam: The Death of Theo Van Gogh and the Limits of Tolerance và Year Zero: A History of
1945.
Nguồn: Ian Buruma, “The
Populism for the Rich,” Project Syndicate, 04/11/2016.
Biên
dịch: Trần Văn Thắng | Hiệu đính: Nguyễn
Huy Hoàng
Copyright: Project Syndicate 2016 – The
Populism for the Rich
No comments:
Post a Comment