Nguyen
Phuong Linh | Reuters | 15.11.2013
Bản dịch của Lê Anh Hùng - Defend
the Defenders
by VNHRDs - November 17, 2013
by VNHRDs - November 17, 2013
HÀ NỘI (Reuters) – Với một doanh nghiệp đoản vốn,
hoạt động trong lĩnh vực dệt may, bất động sản và nước đóng chai, Bitexco không
phải là sự lựa chọn hiển nhiên để thi công tuyến xa lộ trị giá 757 triệu USD do
Ngân hàng Thế giới (WB) tài trợ trong dự án hợp tác công-tư đầu tiên ở Việt
Nam.
Không một cuộc đấu thầu nào cho dự án này được thực
hiện, mặc dù chính phủ cộng sản Việt Nam cam kết tạo ra một sân chơi bình đẳng
trong các dự án công-tư. Các nhà đầu tư nói hợp đồng phi đấu thầu này – và sự
ủng hộ mà WB dành cho nó – đã tạo ra một tiền lệ xấu đối với một đất nước vẫn
đang tìm cách rũ bỏ tai tiếng về nạn tham nhũng, tình trạng quan liêu và các
nhóm lợi ích, những vấn nạn vốn đã bén rễ từ lâu.
Tuy nhiên, sự ủng hộ đó lại được các quan chức WB mô
tả như là một phần trong nỗ lực của Jim Yong Kim, Chủ tịch WB, nhằm khuyến
khích sự tham gia của khu vực tư nhân vào công cuộc phát triển, đặc biệt là tại
những nước thu nhập trung bình như Việt Nam, trong khi đảm bảo rằng các biện
pháp bảo vệ vẫn hiện hữu.
Tháng trước, khi loan báo chiến lược này, ông Kim
nói rằng nếu chỉ sử dụng ngân sách công thì không thể xoá đói giảm nghèo và đáp
ứng nhu cầu cầu hạ tầng ở các nước đang phát triển.
Các quan chức WB cho biết là chính phủ đã chọn
Bitexco xây dựng một đoạn 100km trong tuyến xa lộ Tp HCM – Phan Thiết sau khi
công ty này thực hiện một nghiên cứu khả thi. Họ nói, các quy định về xã hội và
môi trường của WB sẽ được đáp ứng, và việc chào giá cạnh tranh sẽ được đảm bảo,
khi tiến hành đấu thầu để lựa chọn đối tác thứ hai.
“Cách tiếp cận sáng tạo này sẽ cho phép chúng ta
giúp Việt Nam xây dựng tuyến cao tốc nhanh hơn, đem lại lợi ích từ phát triển
kinh tế cho người dân sớm hơn”, Giám đốc Quốc gia của WB tại Việt Nam Victoria
Kwakwa phát biểu.
WB dành cho chính phủ Việt Nam một khoản viện trợ
không hoàn lại và một số khoản vay với lãi suất ưu đãi cho dự án đường bộ này,
giá trị của chúng vẫn chưa được quyết định.
Một số tổ chức phi chính phủ (NGO) và các tổ chức
khác đã cảnh báo rằng chiến lược mới của ông Kim (hợp tác với khu vực tư nhân)
ẩn chứa những rủi ro về quản trị nếu không được thực thi đúng đắn.
“Trong chiến lược này, trọng tâm thực sự là hợp tác với khu vực tư nhân
và chấp nhận rủi ro lớn hơn, với hy vọng là điều đó sẽ đem lại thành công”, Jessica Evans – nhà vận động kỳ cựu của tổ chức Human Rights Watch ở
Washington – nhận xét.
“Mong muốn của WB đã đặt đúng chỗ. Tuy nhiên, thật không may, chúng ta
lại thiếu những cơ chế nghiêm ngặt để đảm bảo mức độ chuyên tâm thích đáng như
đòi hỏi, đặc biệt là liên quan đến vấn đề nhân quyền.”
Ở Việt Nam, việc thiếu đấu thầu cạnh tranh cho dự án
đường bộ này đã bị chỉ trích.
“Tôi rất thất vọng”, một nhà đầu tư Nhật Bản quan
tâm đến dự án và đề nghị không nêu tên nhận xét. “Tôi từng kỳ vọng là chính phủ sẽ công khai dự án này với cơ hội bình
đẳng cho tất cả các công ty tư nhân.”
Các quan chức WB nói rằng ngân hàng cho vay đã yêu
cầu Bitexco đấu thầu ra bên ngoài để tìm kiếm một đối tác giúp thực hiện dự án.
“Bitexco chỉ có một số kinh nghiệm thi công, vì thế chúng tôi sẽ tiến
hành đấu thầu để lựa chọn nhà đầu tư thứ hai, nhà đầu tư sẽ không chỉ đem đến
nguồn tài chính bổ sung mà còn phải có kinh nghiệm đáng kể, với chuẩn mực cao”, Mark Moseley – đại diện WB giám sát dự án – cho biết.
Bitexco, vốn nổi tiếng nhờ xây dựng một toà nhà chọc
trời mang tính biểu tượng ở Tp Hồ Chí Minh, đã tổ chức các cuộc triển lãm lưu
động ở một số nước để tìm kiếm đối tác cho dự án đường bộ này.
Hồ sơ vòng sơ loại phải được nộp muộn nhất là ngày
29.11, việc đấu thầu có thể sẽ diễn ra trong năm tới.
“MÀU
SẮC CHÍNH TRỊ”
Đây không phải là dự án đầu tư đầu tiên mà Bitexco
nhận được sự hậu thuẫn của chính phủ. Công ty này đã tham gia xây dựng 10 nhà
máy thuỷ điện với tổng mức đầu tư 820 triệu USD, phần lớn là từ các khoản vay
ngân hàng do chính phủ bảo lãnh, điều hiếm có đối với một doanh nghiệp tư nhân
ở Việt Nam.
“Bitexco là một trong nhiều công ty ở Việt Nam mang màu sắc chính trị
nhưng do nhiều nhân tố, trong đó có sự tham gia của các tổ chức đa phương, mà
việc quản trị dự án sẽ chịu sự giám sát của nhiều người và điều đó sẽ giúp
chúng ta,” Rodrigo France – chủ tịch Manila North Tollways,
một công ty ở Philippines từng bày tỏ mối quan tâm đến dự án – nhận xét.
“Chúng tôi đã nghe một số báo cáo về các mối quan hệ chính trị của
Bitexco nhưng chúng tôi nghĩ chúng tôi đang làm ăn với chính phủ Việt Nam cùng
khu vực tư nhân của họ và đó là điều quan trọng với chúng tôi.”
Manila North là một đơn vị của tập đoàn đa ngành
Metro Pacific Investments Corp ở Philippines, công ty này đến lượt lại là một
công ty con của First Pacific Co. ở Hồng Kông.
Các nhà đầu tư khác lại có cảm xúc lẫn lộn về dự án
hợp tác công-tư (PPP) đầu tiên này. Một mặt, đây là một bước nhảy khoáng đạt từ
chỗ các DNNN vốn bóp nghẹt cạnh tranh vẫn được đối xử ưu đãi. Mặt khác, các dự
án PPP, thay vì thế, có thể lại dung dưỡng một thứ văn hoá của chủ nghĩa tư bản
thân hữu (crony capitalism) mà các doanh nghiệp nước ngoài không thể cạnh tranh
nổi.
Tuy nhiên, chính phủ lại nói rằng dự án PPP đầu tiên
này là công bằng và trung thực, mặc dù Bitexco được lựa chọn mà không phải cạnh
tranh.
“Đây là một dự án thí điểm”, Thứ trưởng Bộ
Xây dựng Nguyễn Ngọc Đông phát biểu với Reuters. “Điều này giải thích tại
sao nó có những yếu tố đặc biệt. Chúng tôi không vi phạm bất kỳ quy định nào.”
Kế hoạch PPP bắt đầu được triển khai từ tháng 1.2011
và là một phần trong “kế hoạch kinh tế tổng thể” do Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
phát động nhằm phục hồi nền kinh tế từng một thời là con Hổ đầy triển vọng song
nay đã đánh mất sức sống vì gánh nặng nợ nần và lạm phát (tốc độ tăng trưởng
tổng mức bán lẻ và tín dụng thấp đã đẩy ít nhất 120.000 doanh nghiệp vào chỗ
phá sản kể từ năm 2012).
Kế hoạch nêu rõ rằng các dự án PPP sẽ được dành cho
các nhà thầu quốc tế và quốc nội, đồng thời thủ tục đấu thầu phải “phù hợp với
thông lệ quốc tế và đảm bảo cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh
tế”. Nó không đề cập gì đến bất kỳ hình thức sơ tuyển doanh nghiệp nào.
Mục đích của các dự án PPP là giảm bớt gánh nặng tài
chính của nhà nước dành cho hạ tầng tại một đất nước mà ở đó nợ công, kể cả nợ
của các DNNN luôn thất thoát vốn, tương đương 95% GDP (theo một báo cáo của Uỷ
ban Kinh tế Quốc hội).
Chủ tịch Bitexco Vũ Quang Hội nói, công ty của ông
sẽ đóng góp 60%, hay 90 triệu USD, trong khoản đầu tư tư nhân 150 triệu USD vào
dự án xa lộ.
Khoản 607 triệu USD còn lại sẽ đến từ chính phủ, ông
Vũ Quang Hội nói. Ngân hàng Thế giới cho biết, họ sẽ cung cấp hỗ trợ tài chính
cho dự án cả trực tiếp lẫn gián tiếp, thông qua một khoản viện trợ không hoàn
lại để chính phủ góp vào dự án và một khoản vay với lãi suất ưu đãi, mà chính
phủ sẽ dùng để cấp tín dụng cho Bitexco.
Ông Hội nói Bitexco ký kết thương vụ này vì phần nền
móng họ làm trước và họ đã từ chối những dự án nhiều lợi nhuận hơn để ký kết
hợp đồng thi công xa lộ này, bởi Việt Nam “cần một công ty tiên phong” có năng
lực thi công.
“Chúng tôi có nhiều kinh nghiệm xây dựng hạ tầng cho
các dự án thuỷ điện”, ông Hội phát biểu với Reuters trong một cuộc phỏng vấn.
“Điều đó còn khó hơn nhiều so với thi công đường cao tốc.”
Tuy nhiên, dự án này lại không thuyết phục được một
số nhà đầu tư nước ngoài trong thời điểm hệ trọng với Việt Nam, quốc gia đang
phải đối mặt với sự cạnh tranh gia tăng từ các thị trường trong khu vực, khi
một số nước đưa ra những ưu đãi hấp dẫn dành cho các doanh nghiệp nước ngoài.
“Chính phủ Việt Nam đang huỷ hoại cơ hội cuối cùng để giành được niềm tin
của các nhà đầu tư nước ngoài”, giám đốc một
phòng kinh doanh nước ngoài ở Tp HCM (người yêu cầu không nêu tên) nhận xét. “Đối với tôi, dự án này trông giống hình
thức hợp tác ‘nhà tài trợ - chiến hữu’ nhiều hơn là hợp tác ‘công - tư'.”
- (Phóng sự bổ sung: Anna Yukhananov ở Washington và Umesh Desai ở Hồng Kông; biên tập: Martin Petty và Raju Gopalakrishnan)
Nguồn: Reuters / Defend the Defenders
No comments:
Post a Comment