Văn Cầm Hải
Texas Tech University, USA
Cập nhật: 11:40 GMT -
thứ sáu, 1 tháng 11, 2013
Tổng thống Ngô Đình Diệm hồi năm 1955, ít phút
sau một âm mưu ám sát ông
Đã tròn năm thập nên trôi qua kể từ khi cố tổng thống Ngô
Đình Diệm, người sáng lập Việt Nam Cộng Hòa bị ám sát trong một cuộc đảo chính
quân sự với sự tiếp tay của Hoa Kỳ.
Trong mắt các sử gia phương Tây
và Việt Nam thời hậu thuộc địa, Ngô Đình Diệm là một con rối của Mỹ, gắn liền ý
nghĩa trong một cụm từ đầy mỉa mai và thóa mạ là “bè lũ Mỹ-Diệm”, và rằng chính
phủ của Diệm cũng chỉ là một sự sáng tạo của Hoa Kỳ phục vụ cho mục đích địa
chiến lược trong Chiến tranh lạnh.
Diệm cũng được miêu tả như là
một sản phẩm truyền thống của đạo Thiên Chúa và Khổng Giáo, đại diện cho sự hòa
trộn giữa tư tưởng phương Tây và phương Đông trong tiến trình xây dựng một
chính quyền chống cộng sản ở Đông Nam Á.
Phủ nhận những quan điểm này,
trong Misalliance: Ngo Dinh Diem, the United States, and the Fate of South
Vietnam ( tạm dịch: Cuộc hôn nhân không tương xứng: Ngô Đình Diệm, Hoa Kỳ, và
số phận Miền nam Việt Nam), Miller đưa ra một cách giải thích mới về Ngô Đình
Diệm và mối quan hệ của ông ta với Hoa Kỳ, được soi sáng từ những điểm nhìn văn
hóa chính trị của Việt Nam.[1]
Đóng góp nổi bật nhất của tác
giả là cung cấp một sự diễn giải tinh vi và công phu về mối xung đột giữa Diệm
- Chiến lược kiến quốc của ông, và phía đồng minh Hoa Kỳ.
Ngô Đình Diệm là một nhà trị quốc hiện đại
Tác giả đã khẳng định rằng vị
lãnh đạo của nền Đệ nhất Cộng hòa là một nhà trị quốc hiện đại với những viễn kiến
riêng và mới mẻ về quốc gia, khác xa với quan điểm của Hoa Kỳ.
Dù cùng chung mục tiêu chống
Cộng sản nhưng hai đồng minh vẫn thường xuyên xảy ra những bất đồng, tạo nên
những xung đột và cạnh tranh liên quan đến những vấn đề cốt lõi mà Miller gọi
là: “Nguyên lý kiến quốc”, vốn đã hình thành và chi phối toàn bộ lịch sử quan
hệ đồng minh giữa Hoa Kỳ và Diệm từ lúc mới hình thành cho đến lúc lụi tàn,
biểu hiện cho cuộc xung đột giữa các sứ mệnh của nền văn minh hơn là giữa các
nền văn minh.
Nghiên cứu quá trình xung đột
từ góc nhìn chính trị và luân lý, quốc gia và cá nhân, đặt nó trong bối cảnh
lịch sử của Việt Nam và quan hệ quốc tế của Hoa Kỳ, Miller đã phô bày những va
chạm trong nhận thức và động lực về tư tưởng chính trị, chiến lược quân sự,
khủng hoảng tôn giáo, và chương trình xây dựng kinh tế xã hội ở vùng nông thôn.
Sự xung khắc này không chỉ làm
cho liên minh Mỹ-Diệm sụp đổ vào năm 1963 mà còn góp phần làm thay đổi kết quả
cuộc chiến.
Tư tưởng chính trị và tôn giáo của Diệm
"kế thừa tinh thần quốc
gia mạh mẽ và lòng mộ đạo Thiên chúa của người cha Ngô Đình Khả, Diệm đã trở
thành một nhà yêu nước nhiệt thành, chiến đấu cho quyền lợi của dân tộc. "
Tác giả dẫn lời cây viết Miller
Theo Miller, kế thừa tinh thần
quốc gia mạnh mẽ và lòng mộ đạo Thiên chúa của người cha Ngô Đình Khả, Diệm đã
trở thành một nhà yêu nước nhiệt thành, chiến đấu cho quyền lợi của dân tộc.
Hoạt động đối lập với chính
quyền thuộc địa Pháp, từ chức Thượng Thư Bộ Lại trong chính phủ Bảo Đại, tôn
sùng Phan Bội Châu và kiến thức về đạo Khổng của nhà nho yêu nước này, thông
cảm và ủng hộ với tổ chức Chấn Hưng Dân Tộc của Kỳ Ngoại Hầu Cường Để, thành
lập lực lượng thứ ba để vận động những người theo quốc gia, chống cộng sản kết
nối lại thành một liên minh đấu tranh cho một đất nước Việt Nam của người Việt
Nam, và cuối cùng là bỏ qua mối thù cá nhân của gia đình để sẵn sàng hợp tác
với chính phủ Việt Minh của Hồ Chí Minh, mọi nỗ lực của Diệm đã đã minh chứng
rằng ông là một “nhà hộ quốc tận tụy của nước Việt” (27)
Ngô Đình Diệm không được Mỹ ủng hộ trong năm 1954
Miller, bằng việc lột bỏ những
thiên kiến chống lại Diệm trong năm mươi năm qua, khẳng định rằng quan điểm của
ông không phải được sinh ra từ sự mờ mịt, hay những ảo niệm được dựng lên bởi
Hoa Kỳ vào năm 1954.
Diệm thực sự là một trong những
nhân vật xuất chúng và năng động nhất trong số các nhà chính trị ở Đông Dương.
Và vì vậy ông đã được bổ nhiệm
vào chức vụ Thủ tướng của nước Việt Nam bởi chính sự quyết định của cựu hoàng
Bảo Đại.
Tác giả lưu ý, hầu hết các cứ
liệu cho rằng Diệm được sự hỗ trợ của cộng đồng Thiên chúa giáo Hoa Kỳ, đứng
đầu là hồng y Francis Spellman, hay bởi sự vận động bí mật của CIA, sự ủng hộ
của các quan chức Bộ ngoại giao Hoa Kỳ như John Foster Dulles… là thiếu thuyết
phục vì không có chứng cứ xác đáng.
Miller thấy rằng những tài liệu
giải mật của Bộ ngoại giao Hoa Kỳ chỉ nói lên được một hiểu biết mơ hồ về Diệm
cho đến tháng 5/1954. Theo Miller, Bảo Đại quyết định chọn Diệm vào chức vụ Thủ
tướng là bởi ông hoàng này công nhận rằng Diệm “là một người tốt nhất cho công
việc, bởi vì sự không khoan nhượng và sự cuồng tín của mình, ông ấy có đủ năng
lực để chống lại chủ nghĩa cộng sản... Ông ấy thực sự là một người rất thích
hợp với hoàn cảnh hiện tại.”
Diệm đã chứng minh lời của quốc
trưởng nhận xét về năng lực của mình là không sai. Trong thời kỳ hậu hiệp định
Geneva, phớt lờ chiến lược hòa giải và cải tổ của Hoa Kỳ, Diệm đã trấn áp và
dẹp tan những đối thủ chính trị của Diệm mà không có bất kỳ một sự thỏa hiệp
nào để kiểm soát thành công quân đội quốc gia, giành lấy quyền lực từ những
viên tướng thân Pháp, thực hiện chương trình kiến quốc của ông.
Những kiến giải của Miller về
thời kỳ này không những đưa ra một sự hiểu biết mới về Diệm, mà còn thách thức
các nhà sử học nhận thức lại lịch sử quan hệ Mỹ-Diệm ngay từ buổi đầu.
‘
Bất đồng về quan điểm dân tộc và dân chủ
Diệm tự xem mình vừa như một
tấm khiên phòng thủ, đồng thời là ngọn giáo tấn công những đe dọa đối với hệ
thống chính trị ở Nam Việt Nam, bao gồm độc lập, lợi ích quốc gia, bổn phận đạo
đức kết thành nền tảng của dân chủ và đời sống dân sự trong một quốc gia.
Khác với những công trình
nghiên cứu lịch sử chiến tranh Việt Nam khác, Miller đã khai phá một cách nhìn
mới về chủ nghĩa dân tộc của Diệm.
Diệm không phải là một thuyết
gia truyền thống, cũng không phải là một viên quan thuộc địa phản động. Ông là
một nhà chính trị xảo trí và là một nhà lãnh đạo “dân chủ” với một đường lối
chấn hưng đất nước dựa trên cơ sở gắn kết có chọn lọc tư tưởng Thiên Chúa giáo,
Khổng giáo, và sự đặc trưng chủ nghĩa dân tộc của Việt Nam.
Vận dụng văn hóa Việt Nam để
làm rõ quan điểm chính trị và tôn giáo của Diệm, Miller chỉ ra cách nhìn của
Diệm về giá trị của dân chủ và sự phát sinh của những giá trị đó từ quan niệm
dân chủ truyền thống mang tính bản địa của người Việt hơn là từ quan điểm tự do
thuần túy của phương Tây.
Thấm nhuần những chuẩn mực,
phẩm hạnh của triết lý xã hội như ý thức tự lập, tự hoàn thiện, và hiến dâng
cho lợi ích cộng đồng của đạo Khổng, vốn được xem là phù hợp với quan điểm chủ
nghĩa nhân vị của triết gia Thiên chúa giáo Emanual Monier, Diệm tin rằng: “
Dân chủ trước hết là một trạng thái tinh thần, một lối sống tôn trọng bản thân
chúng ta và người khác.” Như vậy, thay vì kết nối dân chủ với tự do dân sự,
Diệm diễn tả nó như một quá trình tiến bộ của xã hội tập thể.
Tổng thống Diệm cố gắng hiện
đại hóa và liên kết những tư tưởng chính trị-tôn giáo này với chương trình kiến
quốc đương thời khi ông tuyên bố rằng: “Chúng ta sẽ không quay lại phiên bản vô
ích của quá khứ quan lại, mà sẽ áp dụng những gì tốt nhất của di sản vào tình
hình hiện đại."
Quan niệm dân chủ của Diệm đã
mâu thuẫn với Học thuyết Dân chủ của Mỹ. Miller kết luận “Diệm tìm cách định
nghĩa dân chủ như một đặc tính xã hội dựa vào bổn phận đạo đức luân lý. Định
nghĩa này quá khác xa với quan điểm của những thuyết gia người Mỹ khi họ quan
niệm dân chủ là một hình thái đa nguyên chính trị.
Bất đồng về chương trình xây dựng nông thôn
Sự bất đồng tư tưởng này đã
khuấy đục liên minh Mỹ-Diệm trong quá trình triển khai một trong những chương
trình kiến quốc quan trọng nhất: phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn, với mấu
chốt của vấn đề là giải quyết tình trạng dư thừa dân số bằng cách di dân.
Giải pháp này, như tác giả phân
tích, là phân bố lại dân số hơn là phân bố đất đai. Việc di dân đến vùng đất mới
không chỉ cung cấp đất cho người dân, mà còn là tiền đề mở rộng các mục tiêu
kinh tế, an ninh, và tư tưởng do Diệm vạch ra.
Trên bình diện quốc gia, Diệm
khởi động chương trình tự cung tự cấp như là một đặc trưng trong viễn kiến của
Diệm về phát triển cộng đồng để phát động sự tham gia tự giác và đóng góp của
toàn dân vào những mục tiêu công ích của nhà nước.
Ông Diệm bất đồng với người Mỹ
về cách điều hành Miền Nam
Kế hoạch dinh điền của Diệm
không tránh khỏi sự phàn nàn từ phía Mỹ.
Đối với Mỹ, trung tâm của chính
sách cải cách ruộng đất là phân bố ruộng đất cho người không có, tạo ra những
điều kiện và cơ hội để họ nâng cao và triển khai những dự án hơn là bóc lột sức
lao động của họ cho việc xây dựng nhà nước.
Miller đã phân tích rất sâu sắc
sự khác biệt của hai trường phái kiến quốc của Mỹ sau thế chiến thứ II bao gồm
chủ nghĩa tân thời cao cấp, nhấn mạnh đến tầm quan trọng của khoa học và kỹ
thuật, và chủ nghĩa tân thời bậc thấp chú trọng vào các chương trình phát triển
ở phạm vi hẹp mang tính địa phương.
Cả hai trường phái này đều
không phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam, bởi vì Hoa Kỳ không thể Tây hóa lối sống
và điều kiện kinh tế xã hội của người Việt.
Ngô Đình Nhu tuyên bố rằng công
nghiệp hóa và sự thay đổi kinh tế chỉ có thể đến với miền Nam Việt Nam sau khi
họ có thể rời xa một cách dứt khoát xã hội truyền thống với ý nghĩ, tổ chức và
kỹ thuật mà chúng họ đã từng gắn kết.
Do vậy, dù đồng ý với quan điểm
của Hoa Kỳ là cần cung cấp nguyên liệu sản xuất cho dân tái định cư, nhưng Diệm
bảo lưu quan điểm của mình, rằng việc cung cấp tư liệu sản xuất không quan
trọng bằng nghĩa vụ và bổn phận tự lập của cộng đồng.
Do đó ông sẵn sàng tiếp tục
thực hiện kế hoạch mà không cần sự trợ giúp của Mỹ. Mối bất hòa về chương trình
dinh điền, phát triển nông nghiệp, xây dựng nông thôn đã đẩy Washington và
Saigon vào một tình trạng tồi tệ mới.
Bất đồng về chiến lược an ninh và quân sự
Chiến lược gìn giữ an ninh nội
địa tập trung vào công cuộc chống nổi dậy ở vùng nông thôn nhằm ngăn chặn sự
thâm nhập của cộng sản luôn là mối bận tâm của chính quyền Diệm.
Miller chứng minh rằng không
phải mọi hoạt động quân sự của Diệm đều do Mỹ điều khiển hoàn toàn, thậm chí
còn xảy ra những bất đồng trong nội bộ Mỹ.
Về xây dựng lực lượng, ví dụ,
phái bộ cố vấn của đại học Michigan (MSUG) muốn phát triển Lực lượng Bảo an như
là một lực lượng cảnh sát dân sự, trong khi đó các cố vấn quân sự Mỹ (MAAG) lại
muốn lực lượng này là một mô hình bán quân sự hoạt động như một đội quân phụ
trợ.
Còn với Diệm, Bảo an là một lực
lượng lai ghép, kết hợp quyền lực của cảnh sát như quyền giám sát, giam cầm, và
phản gián với năng lực quân sự.
Chỉ trích các giải pháp của cố
vấn Mỹ không phù hợp với quan điểm của mình, cũng như hoàn cảnh an ninh của
miền Nam Việt Nam, Diệm tiếp tục củng cố và phát triển lực lượng Bảo an như một
nhân tố chính trong cuộc chiến chống lại chiến tranh du kích.
Là một cựu quan chức có nhiều
trải nghiệm về cách trị dân, hơn ai hết, Diệm hiểu rằng: để cai quản vùng nông
thôn cần kết hợp các giải pháp chính trị, quân sự, xã hội và kinh tế.
Do đó, Diệm thành lập Phủ Đặc
Ủy Công Dân Vụ như là một cơ quan thiết kế, quản lý, và điều khiển các chương
trình phát triển cộng đồng.
Tuy nhiên, ý tưởng của Diệm
không giống với hoạch định từ phía Mỹ, đặc biệt là về mục tiêu chương trình Ấp
Chiến Lược.
Với các cố vấn Mỹ, một giá trị
phổ quát của nền dân chủ đa nguyên là yếu tố chính mang lại thành công của
chương trình, cũng như kết quả của cuộc chiến.
Ngược lại, Diệm không bao giờ
có quan điểm Dân chủ là một sự cạnh tranh mang tính đa nguyên giữa các đối thủ,
đảng phái, và tư tưởng.
Thay vì vậy, Diệm cho rằng nền
móng dân chủ của ấp chiến lược là huy động sức mạnh toàn thể dân chúng tham gia
vào cuộc chiến chống lại kẻ thù của chế độ.
Miller không thể không thừa
nhận rằng dù có nhiều khiếm khuyết và bất cập, nhưng Ấp Chiến Lược là một
chương trình thành công, tạo nên một bước ngoặt đáng ghi nhận trong cuộc chiến
chống lại cộng sản ở miền Nam, mang lại hy vọng cho một chiến thắng chung cuộc.
Trận Ấp Bắc vào tháng 1/1963 vẫn không dập tắt sự lạc quan của Diệm, vì vậy họ
Ngô đã ra lệnh cho Phủ Đặc Ủy Công Dân Vụ chuẩn bị kế hoạch Bắc tiến, chiếm lại
miền Bắc Việt Nam.
Và cuối cùng, Diệm muốn Mỹ viện
trợ vũ khí và các nguyên vật liệu khác nhưng không chấp nhận sự việc các cố vấn
Mỹ can thiệp vào nội bộ miền Nam Việt Nam.
Khủng hoảng Phật giáo và bất đồng về chính sách kiến quốc
Số phận và kế hoạch của họ Ngô
đã bị chặn đứng bởi cuộc khủng khoảng Phật Giáo.
Nổi bật giữa các sử gia về
chiến tranh Việt Nam, Miller nghiên cứu cuộc khủng khoảng Phật giáo năm 1963
như là một sự phát triển trong dòng chảy lịch sử của quá trình chấn hưng Phật
giáo, vốn đã diễn ra trong những năm 1910 và 1920 của thế kỷ 20.
Miller đưa ra một cái nhìn mới
về phong trào Phật giáo trong kỷ nguyên của Diệm, rằng nó không chỉ đấu tranh
cho sự bình đẳng tôn giáo và tự do tín ngưỡng, mà thực sự là nó còn bộc lộ sự lo
lắng sâu sắc về sách lược kiến quốc của Diệm, đặc biệt là về cuộc cách mạng
nhân vị điều mà giới Phật tử thấy như là mối đe dọa đến việc làm hồi sinh sức
mạnh Phật giáo Việt Nam.
Ông Ngô Đình Diệm duyệt binh nhân một dịp kỷ niệm ngày lập quốc ở miền nam
Theo quan điểm của Miller, Phật
giáo đã tham gia vào một cuộc cách mạng tự do dân tộc và hiện đại hóa như một
sự đóng góp vào tiến trình kiến quốc.
Cuộc xung đột giữa Diệm và Phật
giáo đã đẩy cuộc chiến kiến thiết quốc gia lên đỉnh điểm.
Diệm, cho đến phút cuối cùng
vẫn tin rằng ông ta sẽ giải quyết sự xung đột này từ vị thế thượng phong như
cách anh em ông nghĩ khi bắt đầu mở kênh đối thoại bí mật với cộng sản Bắc
Việt.
Nhưng Diệm không bao giờ có thể
vãn hồi trật tự như sự trả lời kiên cường và cứng rắn của ông với đại sứ Hoa Kỳ
Henry Cabot Lodge, vì anh em ông đã bị hạ sát bởi chính những viên tướng phản
bội.
Miller kết luận rằng: những vấn
đề của sự bất đồng không đơn giản bắt nguồn từ lời tuyên bố thâm thúy và khó
hiểu về cuộc cách mạng nhân vị của anh em nhà Ngô.
Chúng bắt nguồn từ mối bất hòa
trong thực tế giữa nhà họ Ngô và Mỹ về những ý niệm chính như dân chủ, cộng
đồng, an ninh, và cách mạng xã hội.
Khiếm khuyết của cả Diệm và
đồng minh Mỹ là sự miễn cưỡng trong việc hợp tác với các phong trào cách mạng ở
miền Nam.
Hồ Chí Minh: Ngô Đình Diệm là một nhà ái quốc
Misalliance của Miller đã thành
công khi soi sáng một cái nhìn mới về Diệm và chương trình kiến quốc mang đậm
tính dân tộc chủ nghĩa và độc lập trong nhãn quan chính trị của ông.
Những tác phẩm trong tương lai
không thể bỏ qua những luận điểm của Miller rằng chính sự xung đột nảy sinh từ
nhận thức sai lệch đã hình thành mối quan hệ đầy thăng trầm của Mỹ - Diệm và cả
số phận miền nam Việt Nam.
Sau năm mươi năm, hình ảnh nhân
vật lịch sử Ngô Đình Diệm dần được sáng tỏ trong mắt các sử gia Mỹ.
Đáng tiếc là tại Việt Nam, việc
nghiên cứu về ông vẫn là một đề tài cấm kỵ.
Phải chăng, không đi theo chủ
nghĩa cộng sản là không phải người Việt yêu nước? Vậy tại sao Hồ Chí Minh lại
tuyên bố Ngô Đình Diệm là một nhà ái quốc?
Những người cộng sản Việt Nam
không ngờ, Hồ Chí Minh, lãnh tụ của họ đã có một cái nhìn khác về đối thủ chính
trị ở miền Nam.
Trong một lần gặp gỡ nhà ngoại
giao Ấn độ Ramcohundur Goburdhun, chủ tịch Ủy Hội Quốc Tế Kiểm Soát Đình Chiến
Đông Dương, ở Hà Nội vào năm 1962, Hồ đã xem Ngô Đình Diệm là một “nhà yêu
nước” và nhắn gửi với Goburdhun rằng: “Hãy bắt tay ông ấy [Diệm] giùm tôi nếu
như ngài gặp ông ấy.”
Chỉ có những đối thủ xứng tầm
nhau mới dành cho nhau lời nhận xét xứng tầm như vậy. Quan điểm của Hồ được nhà
sử học Edward Miller lưu tâm vì nó đã gợi lên cho người đọc một cách nhìn khác
lạ nhưng không xa lạ về Diệm, một nhân vật chính trị nổi bật và không thể thiếu
được khi đề cập đến lịch sử Việt Nam trong thế kỷ 20.
Việt Nam vừa tổ chức một lễ
quốc tang trọng thể cho tướng Giáp, trong khi nhân vật chính trị và quân sự lớn
cùng sinh ra từ quê hương Lệ Thủy, Quảng Bình với tướng Giáp - Cố tổng thống
Ngô Đình Diệm vẫn chưa được trả lại tên thật trên mộ phần.
Sự thật lịch sử về Diệm, cho dù
còn nhiều tranh cãi, là “ một lãnh đạo độc tài với chế độ gia đình trị hay là
một tổng thống ái quốc” cần phải được trả lại đúng nguyên vị của nó.
[1]Edward Miller, Misalliance:
Ngo Dinh Diem, the United States, and the Fate of South Vietnam(Cambridge:
Harvard University Press, 2013)
Bài do tác giả gửi cho BBC qua
điện thư và thể hiện văn phong và cách nhìn cá nhân của tác giả.
---------------------------------
Lễ Tưởng Niệm
lần thứ 50 Cố Tổng Thống Ngô Đình Diệm
tại Frankfurt, Đức Quốc (VietCatholic News)
Lễ Tưởng Niệm cố
TT Ngô Đình Diệm Tại Orlando,
Florida (VietCatholic
News)
No comments:
Post a Comment