Posted on 25/06/2017
Một ngày đầu tháng 6 này, ông Phạm Minh Hoàng, một
nhà hoạt động dân chủ, đến cơ quan ngoại giao Pháp ở thành phố Hồ Chí Minh và gặp
ông Tổng lãnh sự. Chuyện không có gì đặc biệt bởi ngoài quốc tịch Việt Nam, ông
còn là công dân Pháp và đã đi lại với các cơ quan ngoại giao của Pháp ở Việt
Nam nhiều lần. Ông hoàn toàn không chuẩn bị đón nhận tin dữ nào.
“Nghe ông Tổng lãnh sự thông báo tôi đã bị tước quốc
tịch Việt Nam, tôi như chết lặng, choáng váng đầu óc”, ông Hoàng nói với tôi
qua một cuộc gọi trên internet.
Trước đó hai tuần, ngày 17/5, Chủ tịch nước Trần Đại
Quang đã ký quyết định tước quốc tịch của ông mà không nói rõ lý do cũng như
không thông báo cho ông biết.
Ông Hoàng nói “họ chỉ thông báo miệng cho phía Pháp
rồi ông Tổng lãnh sự nói cho tôi biết”.
Quyết định tước quốc tịch này chỉ xuất hiện trên Công báo ngày 7/6, tức một tuần sau cuộc gặp của ông với
lãnh sự quán Pháp. Bản thân ông Hoàng chỉ nhận được quyết định qua đường bưu điện
vào ngày 10/6.
Đây là tai nạn pháp lý – chính trị lớn thứ hai mà
ông từng phải đối mặt, sau 17 tháng trong tù vì tội “hoạt động nhằm lật đổ chính
quyền nhân dân” theo Điều 79, Bộ luật Hình sự và chỉ được trả tự do vào tháng
1/2012.
Sinh năm 1955 tại Vũng Tàu, ông đi du học và sinh sống
ở Pháp từ năm 1973. Trở về Việt Nam năm 2000, ông trở thành giảng viên Toán của
Đại học Bách Khoa TP. Hồ Chí Minh và được cấp giấy chứng nhận có quốc tịch Việt
Nam năm 2007. Ông công khai là một đảng viên Việt Tân ở trong nước.
Về cơ bản, dù quyết định tước quốc tịch này rõ ràng
là trái pháp luật như phân tích của cựu luật sư Lê Công Định,
trong mắt chính quyền, ông là một người nước ngoài cư trú ở Việt Nam và có nguy
cơ bị trục xuất bất cứ lúc nào.
“Điều tôi lo lắng hơn cả là việc gia đình phải ly
tán. Cả vợ và con tôi đều sống cùng tôi ở Sài Gòn. Tôi còn một anh trai là
thương phế binh thương tật gần như 100%, phải có người chăm sóc. Mẹ vợ tôi năm
nay cũng đã già yếu”, ông Hoàng nghẹn ngào nói.
Điều an ủi với ông là đứa con gái 13 tuổi của ông
đang được học một trường của Pháp ở Việt Nam theo diện được cấp học bổng đến
năm 18 tuổi. Ông không phải lo lắng gì nhiều về điều kiện vật chất và học hành
của cô. Duy chỉ có việc chia cách cha con là khiến ông đau lòng.
“Giờ tôi không biết phải tính như thế nào. Tôi đã mời
luật sư làm thủ tục khiếu nại, nhưng biết đâu họ ập vào nhà khiêng tôi đi thì
tôi cũng chẳng làm gì được”, ông nói bằng một chất giọng không mấy lạc quan.
Chỉ bốn tiếng sau khi nói chuyện với tôi, điều ông
lo sợ đã trở thành sự thật: một toán công an sắc phục lẫn thường phục lấy cớ
vào nhà kiểm tra hộ khẩu và bắt ông đi, không quên để lại lời nhắn: ông sẽ bị
trục xuất khỏi Việt Nam ngay ngày mai (24/6).
Nửa đêm ngày 24/6, ông bị trục xuất trên một chuyến
bay của Vietnam Airlines và tới Paris nửa ngày sau đó.
Ông Phạm Minh Hoàng đã chính thức bị coi là một người nước ngoài. Ảnh:
Chưa rõ nguồn.
Không
phải người đầu tiên
Ông Phạm Minh Hoàng không phải là người đầu tiên bị
nhà nước từ chối tư cách công dân của mình.
Ngày 27/5 vừa qua, ông Phan Châu Thành, một người định
cư ở Ba Lan có song tịch Việt Nam và Ba Lan, bị nhân viên cửa khẩu Tân Sơn Nhất
từ chối cho nhập cảnh. Việc ông Thành xuất trình hộ chiếu Việt Nam tại cửa khẩu
không giúp ích được gì cho ông.
Ông bị giam giữ tại một phòng làm việc của an ninh cửa
khẩu trong nhiều giờ đồng hồ. Nhân viên an ninh giải thích rằng ông bị cấm nhập
cảnh vì lý do “an ninh”, mà bằng chứng là ông đã có nhiều bài viết trên các
trang Dân Luận và Dân Làm Báo, những trang mạng độc lập và có xu hướng phê phán
chính quyền. Điều này hoá ra chỉ là một sự trùng tên.
Tuy nhiên, khó có khả năng cơ quan an ninh nhầm lẫn,
vì bản thân ông Phan Châu Thành là một doanh nhân tham gia rất tích cực trong
các cuộc biểu tình chống Trung Quốc ở Ba Lan, đồng thời là người thường xuyên
lên tiếng về những mặt trái của xã hội Việt Nam, cũng như tài trợ cho nhiều tổ
chức xã hội dân sự ở Việt Nam.
Bảy tiếng sau đó, ông Thành bị ép lên một chuyến bay
của Vietnam Airlines rời khỏi Việt Nam.
Trở về Ba Lan, ông khẳng định sẽ theo đuổi việc đấu
tranh pháp lý cho quyền được trở về quê hương của ông, vốn đã ghi rõ trong cả
Hiến pháp lẫn các công ước quốc tế về nhân quyền.
Nỗ lực này cũng không suôn sẻ chút nào. Khi ông tới
Đại sứ quán Việt Nam đề nghị chứng thực giấy uỷ quyền cho luật sư Đặng Đình Mạnh
ở Việt Nam thì bị nhân viên sứ quán từ chối xác nhận.
Trao đổi với Luật Khoa tạp chí, ông
Thành cho biết: “Tôi chất vấn thì sau cùng họ nói là họ tiếp nhận hồ sơ nhưng
không biết đến khi nào mới trả lời, trong khi việc của họ đơn thuần là xác nhận
một chữ ký”.
Luật sư Đặng Đình Mạnh cũng chính là người được ông
Phạm Minh Hoàng mời làm người đại diện trong việc khiếu nại quyết định tước quốc
tịch của ông.
Bốn ngày trước khi ông Hoàng bị công an bắt tại nhà,
luật sư Mạnh đến Bộ Tư pháp nộp đơn khiếu nại nhưng cũng bị từ chối với lý do
“không có thẩm quyền”.
“Họ cũng chỉ nhận đơn của tôi, ghi vào sổ công tác của
họ nhưng từ chối cấp giấy biên nhận cho tôi”, luật sư Mạnh cho biết.
Ông Phan Châu Thành (phải) đã không còn được phép trở về chính quốc gia
mà mình là công dân. Ảnh: FB Nhân vật.
Xói
mòn quốc gia
Theo luật pháp quốc tế, một quốc gia được hình thành
nên bởi bốn yếu tố: lãnh thổ, dân cư, chính quyền, và chủ quyền. Bốn yếu tố này
có mối liên hệ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau và từ đó hình thành nên một
quốc gia.
Mối quan hệ giữa công dân và chính quyền, do đó, là
một trong những mối quan hệ căn bản nhất của quốc gia. Bất cứ khi nào công dân
khước từ thực hiện nghĩa vụ của mình với quốc gia (đóng thuế, tôn trọng trật tự
công,…) thì khi đó quốc gia suy yếu.
Ở chiều ngược lại, bất cứ khi nào chính quyền từ chối
cho công dân được thực hiện những quyền công dân của mình, khi đó quốc gia cũng
suy yếu. Trong những quyền công dân đó, có quyền được cư trú trên lãnh thổ quốc
gia của mình. Quốc gia là gì nếu không dựa trên căn bản là một nhóm người cùng
cư trú trên một lãnh thổ?
Hành động đơn phương tước quốc tịch của ông Phạm
Minh Hoàng mà không cho ông bất cứ cơ hội nào để kháng cáo chính là hành động cắt
bỏ mối quan hệ công dân – chính quyền. Nói nôm na, chính quyền hiện nay đang có
xấp xỉ 95 triệu sợi dây liên kết với 95 triệu công dân của mình, nay nó đã quyết
định cắt đi một sợi.
Hành động khước từ cho ông Phan Châu Thành được nhập
cảnh vào chính quốc gia mà ông là công dân cũng vậy. Chỉ có một lý do duy nhất
mà một chính quyền có thể cấm ai đó nhập cảnh, đó là vì người đó là người nước
ngoài. Nói cách khác, nếu bạn bị cấm trở về nhà mình thì có nghĩa rằng bạn
không còn được coi là chủ nhà nữa. Thông điệp của chính quyền khá rõ ràng: họ
đã không còn coi ông Thành là một trong 95 triệu người chủ của quốc gia Việt
Nam. Hành động cấm nhập cảnh, trên thực tế, không khác việc bị tước quốc tịch
là bao. Thêm một sợi dây liên kết giữa công dân và chính quyền bị cắt đứt.
Bạn có thể cho rằng chỉ cắt hai sợi trong số 95 triệu
sợi dây đó thì đâu ảnh hưởng gì? Nhưng ảnh hưởng của hành động này không chỉ nằm
ở hai sợi dây đứt, mà còn nằm ở cái thông điệp mà nó gửi cho tất cả các công
dân còn lại: chính quyền sẵn sàng cắt thêm nhiều sợi dây nữa nếu nó cảm thấy
không còn muốn coi ai đó là công dân.
Ít ai để ý, đúng ba năm trước ngày ông Phạm Minh
Hoàng bị trục xuất, ngày 24/6/2014, chính quyền đã từng suýt cắt bỏ quốc tịch của
hàng triệu công dân Việt Nam định cư ở nước ngoài. Theo Luật Quốc tịch 2008, hàng triệu người này sẽ phải đăng ký
giữ quốc tịch trước ngày 1/7/2014, nếu không họ sẽ mất quốc tịch. Tuy nhiên, chỉ
một tuần trước khi hết thời hạn này, Quốc hội đã kịp bãi bỏ quy định nói trên.
Cũng không nên lạc quan là nếu bạn chỉ có quốc tịch
Việt Nam thì chính quyền không dám trục xuất bạn. Chính quyền Trung Quốc từng
quẳng một công dân của mình, một thủ lĩnh phong trào Thiên An Môn, qua biên giới
với Hong Kong vào năm 1993. Người đó sau này trở thành một nhà hoạt động công
đoàn nổi tiếng bậc nhất thế giới: Han
Dongfang.
No comments:
Post a Comment