Từ
Thức
21/06/2017
Cuộc bầu cử vừa qua ở Pháp, với chiến thắng hiển
hách của ông Macron và Đảng La République En Marche (LREM) non trẻ là một tiếng
sét cảnh tỉnh cho toàn thế giới, từ Châu Âu già đời với dân chủ đến những quốc
gia đang hì hục đấu tranh cho tự
do dân chủ trên khắp địa cầu, cho đến cả những nước đang mỏi mòn
tuyệt vọng vì chiếc cũi sắt độc tài có ổ khóa quá lớn, cả dân tộc bị lừa vào đó
trong một cơn hăng máu nhẹ dạ «dại rồi còn biết khôn làm sao đây», cố sức vùng
quẫy đã mấy mươi năm mà vẫn chưa thoát được ra.
Bởi lẽ, thời đại ngày nay không còn cho phép người
ta dùng phương pháp bạo động làm cứu cánh – không thể vào rừng xây dựng căn cứ
cách mạng, tổ chức lực lượng vũ trang cướp chính quyền – mà trước sau chỉ có
kiên trì đấu tranh hòa bình, đối thoại bằng trí tuệ,
dùng lý trí sắc bén gắn với tình cảm chân thành, và tuân thủ
những phương thức uyển chuyển, thích đáng, đúng quy luật và đúng thời cơ, mới
mong giành được thắng lợi.
Đấu tranh sẽ diễn ra ở bất kỳ nơi đâu còn tồn tại
cái ác, nhất là cái ác nhân danh cái thiện để dễ bề núp náu. Đấu tranh cũng diễn
ra trên bất kỳ lĩnh vực nào mà sự bất công, phi lý vẫn còn ngự trị. Đấu tranh
nhằm thức tỉnh chóng vánh những kẻ có thừa tâm huyết nhưng còn mắc kẹt trong ý
thức, để họ chuyển hóa sang hàng ngũ những người dấn thân chân chính. Đấu tranh
mềm dẻo nhằm thuyết phục, lôi cuốn dần các tầng lớp đại chúng, do điều kiện
kinh tế khác nhau nên thường xuyên phân hóa, và trước dòng chảy thời cuộc thường
vẫn trụ lại ở vòng ngoài. Dấu tranh với tâm lý mỏi mệt, bi quan, nửa đường bỏ
cuộc, ngay trong đội ngũ của chính mình, trước một hành trình lâu dài tưởng như
chưa thấy đâu là điểm đến. Đấu tranh liên tục hết thế hệ này sang thế hệ khác,
kỳ cho đến khi mọi tham vọng chuyên chế đều bị bẻ gãy, mọi thế lực đàn áp dân
chúng phải chùn tay, cái tổ chức hạt nhân của những lý thuyết độc tôn cuối cùng
đành tan rã. Nghĩa là «chiến trường» sẽ có địa bàn chủ yếu tại các diễn đàn
công khai, giữa nghị trường Quốc hội, quan trọng hơn nữa là ngay trong cuộc
sinh hoạt kinh tế-xã hội thường ngày.
Như vậy, bài học thẳng thắn, nhiệt thành, thiết thực
và bất phân tả hữu của một Macron trong suốt cuộc vận động tranh cử của nước
Pháp năm 2017 sẽ mang lại rất nhiều kinh nghiệm bổ ích cho các dân tộc cũng
đang đấu tranh vì sự nghiệp dân chủ chân chính của họ, mà Việt Nam là một trong
số ấy.
Xin mời bạn đọc tham khảo bài phân tích nóng hổi dưới
đây của ông Từ Thức.
Bauxite
Việt Nam
-----------------
Những phòng phiếu ở Pháp vừa đóng cửa. Đã đến lúc đặt
câu hỏi tại sao có hiện tượng Macron, tại sao những đảng phái một sớm một chiều
bị quét sạch, có gì bất ổn, nếu không nói khủng hoảng, trong hệ thống đảng phái
hay trong những chế độ dân chủ. Một thời đại cũ đã hạ màn, nhưng kỷ nguyên mới
sẽ dẫn nước Pháp, Âu Châu đi về đâu?
Kết quả bầu cử [Quốc hội] vòng hai đã cho Macron quá
số dân biểu cần thiết để có đa số tuyệt đối, mặc dù làn sóng dân biểu LREM (La
République En Marche) ít vũ bão hơn dự đoán: 350 đắc cử (kể cả 42 ghế của đảng
đồng minh Modem) thay vì 400 hay 450, trên tổng số 577, theo các cơ quan thăm
dò.
Cử tri Pháp, giữa hai vòng đầu phiếu, đã nghe lời
kêu gọi của các nhóm đối lập, không muốn cho Macron một số dân biểu quá đông,
đã muốn những khuynh hướng khác có tiếng nói trong Quốc hội.
Phá
sản
Đảng Cộng hòa, LR, hữu phái, không thua quá nặng như
dự đoán, nhưng với 113 ghế, đã mất một nửa số dân biểu. Chưa bao giờ một chính
đảng hữu phái chiếm ít ghế như vậy. Nhất là nhóm LR sẽ chia ra ít nhất làm hai:
một bên là những người chống Macron, một bên là những người - gọi là «les
constructifs» (những người có thiện chí xây dựng) sẵn sàng ủng hộ Macron,
hay tham chánh, nếu có cơ hội. Đồng sàng, dị mộng. Cuộc tranh chấp nội bộ sẽ nẩy
lửa để nắm cái xác LR.
Đảng Xã hội, với 30 ghế, so với 290 trong Quốc hội
cũ, đã phá sản, theo nghĩa chính trị cũng như tài chánh. Trên phương diện chính
trị, với 30 dân biểu ngơ ngác, chia rẽ, đảng tả phái ôn hòa ngày nay không biết
mình là ai, ở đâu. Tổng thư ký Đảng Cambadélis, bị loại ngay từ vòng đầu (với
8% phiếu bầu) đã tuyên bố từ chức. Mất gần 90 % số dân biểu và phiếu tín nhiệm,
Đảng Xã hội mất… 90 triệu euros tiền trợ cấp trong 5 năm, sẽ phải bán trụ sở
khang trang đường Solférino, Paris (ước tính 50 triệu euros) và sa thải hầu hết
nhân viên làm việc đảng.
Khi nhìn Cambadélis đứng trên một bục gỗ giữa đường,
cầm phóng thanh hô hào bỏ phiếu cho phe Xã hội, nhưng không có ai tò mò dừng
chân, người ta khó tưởng tượng chỉ cách đây năm năm, khi Hollande lên ngồi ghế
Tổng thống, Đảng Xã hội còn đa số ở Thượng viện, Hạ viện, nắm trong tay hầu hết
các chính quyền địa phương, từ cấp vùng tới cấp tỉnh.
Hai đảng cực đoan mang được người vào Quốc hội,
nhưng không đông đảo như họ mong đợi. Đảng cực hữu FN (Front National), chỉ có
8 ghế, không đủ 15 ghế để lập một nhóm, để có tiếng nói trong Quốc hội.
Đảng cực tả LFI (La France Insoumise) với 17 ghế có
thể coi là thành công, vì lần đầu đặt chân vào Hạ viện, nhưng cũng có mùi vị thất
bại, vì thủ lãnh Mélenchon vẫn hy vọng đóng vai trò đối lập số một, làm mưa làm
gió ở Quốc hội.
Nhiều người nghĩ rằng số dân biểu ít hơn dự trù là một
điều hay cho Macron. Thứ nhất, vì rất khó kiểm soát một đội quân ô hợp trên 400
dân biểu, người tới từ bên hữu, người tới từ bên tả, chưa bao giờ làm việc với
nhau. Thứ hai, với Mélenchon phe cực tả, Le Pen cực hữu, những tay mồm loa mép
giải (grandes gueules), phe đối lập sẽ có tiếng nói, trong khi Macron vẫn ngủ
ngon, vì ngoài đa số tuyệt đối, đảng cầm quyền có bốn lực lượng đối lập, chống
đối nhau mạnh hơn là chống Chính phủ.
57%
vắng mặt
Nếu Macron đưa tới một làn gió mới, người ta chưa biết
làn gió đó sẽ thổi về phương nào, vì ít người biết rõ chính sách của ông ta về
những vấn đề quan trọng, thí dụ vấn đề khủng bố, di dân, Hồi giáo, tại một quốc
gia có trên 6 triệu người Hồi giáo và hàng ngàn thanh niên, mặc dù sinh ra, lớn
lên ở Pháp nhưng đã và đang tham gia thánh chiến ở Trung Đông.
Người ta biết rõ hơn quan điểm của Macron về kinh tế
(tự do kinh doanh), về nạn thất nghiệp (cởi trói các xí nghiệp để khuyến khích
tuyển mộ), về Âu Châu (nước Pháp không thể đứng ngoài Âu Châu, Âu châu không thể
tồn tại nếu không có nước Pháp), thế giới hóa (phải đương đầu, hơn là đóng cửa
quay về với quá khứ), nhưng cũng phải chờ xem ông ta giải quyết, xoay xở ra sao
để thực hiện những cải cách trong một quốc gia chia rẽ và một dân tộc vẫn còn
thờ ơ: 57% cử tri không đi bầu, con số kỷ lục trong Đệ ngũ Cộng hòa (từ 1958).
Cử tri Pháp, không ai bảo ai, cùng một lúc, khắp
nơi, theo chủ nghĩa «dégagisme», loại trừ không thương tiếc cả một hệ thống
chính trị lỗi thời, cho về vườn một loạt chính khách, hôm qua còn là những
khuôn mặt chính trị tưởng là không ai thay thế nổi. Đúng như câu ngạn ngữ
«nghĩa địa đầy những người không ai thay thế nổi».
Nhiều người chưa hề đọc một chữ trong 12 trang
chương trình hành động của Macron, bỏ phiếu chỉ để gởi những dinausores –
những con vật thời tiền sử – về vườn. Nhưng số người tham dự bầu cử quá yếu, một
nửa nước Pháp vẫn còn hoài nghi, nhất là những người có cảm tưởng mình bị gạt
ra bên lề đường: cử tri bầu cho Macron đa số là những người thuộc thành phần ưu
tú, có bằng cấp, thích ứng với thế giới hiện đại.
Mặc dầu có đa số tuyệt đối, Macron sẽ phải mềm dẻo
hơn, khôn khéo hơn, không thể nói đa số dân Pháp đã ủng hộ chính
sách của mình để thi hành những biện pháp mạnh. Mỗi dân biểu được đắc cử với
không quá 25% tổng số cử tri ghi danh. Đó là cái gai đầu tiên của ông Tổng thống
trẻ.
Các đảng đối lập nói Macron không đại diện cho dân
Pháp, bởi vì không tới một nửa cử tri đi bầu. Quên rằng chính họ cũng không vận
động nổi cử tri của họ và còn được ít phiếu bầu hơn Macron.
Kiến
thức chính trị
Có nhiều lý do con số tham dự quá ít: thứ nhất là thời
tiết. Trời tốt, thiên hạ đi chơi hơn đi bầu. Trời xấu, ngồi nhà hơn đi bầu. Có
người không đi bầu vì coi TV, nghe thăm dò, thấy đằng nào Macron cũng thắng, có
bầu cũng không thay đổi gì. Đáng lo ngại hơn là những người không đi bầu vì hết
tin tưởng. Hay, như trường hợp đa số những người trẻ, không hiểu vai trò của một
dân biểu trong một chế độ dân chủ. Đó là một đe dọa thực sự cho dân chủ, nhất
là tệ trạng đó càng ngày càng trầm trọng: con số vắng mặt trong những cuộc bầu
cử lập pháp, từ 15% năm 1978, đã không ngớt leo thang, tới kỷ lục 43% cách đây
năm năm, và 57% kỳ này.
Tệ trạng thiếu kiến thức chính trị nhiều khi đưa tới
tai họa. Sau khi dân Anh bỏ phiếu Brexit, trong vài giờ, hàng triệu người trẻ
lên Internet tìm hiểu về hậu quả của việc ra khỏi liên hiệp Âu Châu, và ký kiến
nghị đòi… làm lại cuộc trưng cầu dân ý. Nếu họ chịu khó tìm hiểu trước, kết quả
trưng cầu dân ý đã khác hẳn.
Alternance
paresseuse
Macon có thể cải cách nước Pháp trong bối cảnh đó?
Đó là một dấu hỏi phải chờ thực tế trả lời.
Tới giờ này, Macron mới chỉ qua giai đoạn đầu, nhưng
cũng đã là một cuộc cách mạng, giai đoạn xoá bỏ một truyền thống kỳ cựu, có người
gọi là «alternance paresseuse» (luân phiên lười biếng). Hai chính đảng
tả, hữu thay nhau nắm quyền, chán phe này, người ta bỏ phiếu cho phe kia, mặc
dù không tin tưởng gì. Cử tri lười biếng đẻ ra những chính quyền lười biếng.
Hay ngược lại. Phong tục đó đã chấm dứt.
Cũng như đã chấm dứt hiện tượng các chính tri gia
nhà nghề. Đa số những người lãnh đạo ở Pháp mới chập chững ra khỏi những trường
lớn như Sciences Po, ENA , đã nắm ngay những chức vụ hành chánh hay chính tri
quan trọng, trở thành dân biểu, từ trần với chức bộ trưởng, nghị sĩ, chưa hề
làm việc trong một xí nghiệp, chưa hề đụng chạm với đời sống thực. Các chính trị
gia thao thao bất tuyệt về mọi vấn đề lý thuyết lớn lao, nhưng ú ớ khi được hỏi
giá một ổ bánh mì, một vé xe bus.
Phá
hủy sáng tạo
Macron mới thực hiện được chuyện mà một chuyên gia
chính trị gọi một cách văn hoa là «destruction créative», phá hủy sáng tạo.
Phá bỏ một hệ thống chính trị đã lỗi thời, đã quá mệt mỏi, để tạo một phương
pháp làm việc khác, thực tiễn hơn, coi việc hiệu quả quan trọng hơn ý thức hệ.
Macron đưa vào Quốc hội những người đa số đến từ xã
hội dân sự, đã hành nghề, chưa hề làm chính trị, trẻ hơn và một nửa là phụ nữ.
Trong đó có một phụ nữ gốc Việt, Stéphanie Đỗ, 37 tuổi. Không phải chỉ có Đảng
LREM của Macron, những đảng khác, từ cực tả tới cực hữu, kể cả Đảng bảo thủ LR
, lần này cũng đưa vào Quốc hội những bộ mặt mới. Ba phần tư dân biểu đặt chân
vào Quốc hội lần đầu, trung bình 48 tuổi (54 tuổi năm 2012), 40% là phụ nữ, so
với 25% trong Quốc hội cũ và… 1,4% thời De Gaulle, 1958. Người ta không biết đội
quân mới đó sẽ sinh hoạt ra sao, nhất là dân biểu LREM, tới từ bốn phương, chưa
quen kỷ luật của một chính đảng. LREM sẽ tổ chức một khóa hội thảo để các dân
biểu mới học nghề. LREM cho hay có đủ chính trị gia có kinh nghiệm để hướng dẫn,
và Quốc hội có một đội ngũ chuyên viên đông đảo, có khả năng, để trợ giúp những
người một sớm một chiều trở thành dân biểu.
Tả,
Hữu
Nhiều người đặt hai câu hỏi. Thứ nhất: chuyện tả hữu
có còn ý nghĩa gì không, và thứ hai, những đảng chính trị có cần thiết nữa không
trong một chế độ dân chủ?
Câu trả lời là chuyện tả, hữu vẫn sẽ tồn tại, vì
trong một chế độ dân chủ, không có gì tệ hại hơn là mọi người nghĩ như nhau.
Nhưng thêm vào đó, sẽ có những yếu tố khác: hướng về tương lai hay quay về quá
khứ, chống hay chấp nhận thế giới hóa… Và không thể có sinh hoạt dân chủ nếu
không có các chính đảng đứng đắn.
Vấn đề của các chính đảng ở Pháp là họ không chịu,
không có khả năng thích ứng với một thế giới đã hoàn toàn thay đổi.
Phe hữu chẳng hạn, đặt trọng tâm vào kinh tế thị trường,
sáng kiến cá nhân, trên định luật căn bản là sự cạnh tranh sẽ đưa tới tiến bộ,
sẽ khiến giá cả hạ thấp, người tiêu thụ được hưởng, thị trường sẽ tự điều hòa,
tự lành mạnh hóa và xã hội sẽ phát triển.
Những cuộc khủng hoảng kinh tế gần đây cho thấy định
luật ấy không đứng vững nữa. Các tổ hợp công ty càng ngày càng lớn, càng ngày
càng tập trung, càng ngày càng cấu kết với nhau để thao túng thị trường. Hậu quả
là hàng triệu người mất nhà mất việc, nằm đường. Hậu quả là sự bất công trở
thành khủng khiếp.
Thế giới hóa, nếu đã nâng cao đời sống của hàng trăm
triệu người, cũng đã gây điêu đứng, làm tan nát hệ thống kỹ nghệ ở nhiều quốc
gia, nhất là các quốc gia Tây phương. Hậu quả là nạn thất nghiệp và niềm tin
vào tương lai lung lay, nhuệ ký bại hoại.
Phe tả tin vào sự can thiệp của nhà nước sẽ đưa tới
công bằng xã hội. Điều đó hoàn toàn đúng trong thế kỷ trước. Sau đệ nhị thế chiến, «l’état providence», nhà
nước mầu nhiệm, là một mô hình xã hội của Pháp được cả thế giới mơ ước. Tất cả
những tiến bộ xã hội đều do phe tả tranh đấu và đạt được: hạn chế giờ làm việc,
cấm lao động thiếu nhi, nghỉ hè ăn lương, an sinh xã hội, v.v. Đó là những tiến
bộ làm thay đổi hoàn toàn đời sống của người dân, nhất là giai cấp thợ thuyền.
Chữ Xã hội chủ nghĩa không có nghĩa xấu như người Việt nghĩ vì
bị ám ảnh với kinh nghiệm Xếp hàng cả ngày.
Nhưng khi các hãng xưởng thi nhau đóng cửa vì bị các
nước đang phát triển cạnh tranh, nhà nước trở thành bất lực. Cựu Thủ tướng Xã hội
Lionel Jospin nói như thú tội: nhà nước không thể giải quyết mọi chuyện (L’état
ne peut pas tout).
Các Chính phủ tả phái không biết làm gì hơn là sáng
chế ra đủ mọi hình thức trợ cấp, để băng bó những vết thương. Nhưng khi những vết
thương quá nhiều, ngân sách trống rỗng, ngay cả chuyện hàn gắn vá víu đó cũng
trở thành khó khăn, gây bất mãn.
Sự bất mãn càng tăng trong một xã hội có trên 10%
dân số là di dân Ả Rập. Những trợ cấp đặt trên nguyên tắc rất chính đáng là ưu
tiên cho người nghèo. Trên thực tế, những người di dân bao giờ cũng có lợi tức
thấp, đông con, được hưởng nhiều trợ cấp. Ngưòi dân bản xứ bất mãn, kết án các
đảng tả phái chỉ bênh vực di dân, người đen, người Ả Rập.
Tình trạng càng rắc rối hơn khi có những phong trào
Hồi giáo quá khích, lộng hành tại những khu bình dân. Phe tả, theo truyền thống
vẫn chống chế độ thuộc địa, có mặc cảm da trắng, nhắm mắt làm ngơ trước những
chuyện lộng hành đó, khiến càng ngày càng bị coi là đảng của người di dân, thay
vì đảng của thợ thuyền.
Dần dần, giới thợ thuyền bỏ các đảng tả phái, đi
theo những nhóm cực hữu, lấy chủ nghĩa dân tộc làm chiêu bài hành động. Chữ
«ouvriers» (thợ thuyền) ngày nay biến mất trên những chương trình hành động của
Đảng Xã hội, và muốn thắng cử, tại nhiều địa phương, phe tả bắt buộc phải trông
đợi vào lá phiếu của di dân.
Các chính khách, bất lực không nhất thiết vì vô
trách nhiệm, nhưng vì thực tế phức tạp vượt khỏi khả năng của họ. Dân chúng có
cảm tưởng bầu bán cũng vô ích, vì sẽ không thay đổi gì.
Lấy một thí dụ: Tổng thống Xã hội Hollande khi tranh
cử hứa sẽ đánh thuế 75 % những lợi tức trên 1 triệu euros. Biện pháp được ủng hộ
vì… ít người kiếm được 1 triệu mỗi năm. Lên cầm quyền, chuyện đó không bao giờ
được thi hành, vì một lẽ đơn giản: chỉ cần ký giấy thi hành, hôm sau đa số những
người có lợi tức cao sẽ… di tản chiến thuật qua Belgique, Thụy Sĩ, chỉ cách
Paris một, hai giờ xe lửa.
Những ông cực tả như Mélenchon, LFI, đưa giải pháp mị
dân, hứa lấy tiền của người giàu chia cho người nghèo. Quên rằng hầu hết những
người có gia sản lớn đều sống ở những nước láng giềng, ít thuế hơn. Một anh
chơi tennis, chỉ thắng vài trận đã tính chuyện mua nhà ở Bruxelles hay
Lausanne. Ở Pháp, những người có lợi tức rất lớn chạy lánh nạn, trên 55 % dân
có lợi tức thấp được miễn thuế. Hậu quả là gánh nặng thuế má đều đổ lên đầu giới
trung lưu. Lại thêm một tầng lớp đông đảo bất mãn.
Đó chỉ là một vài thí dụ, trong hàng trăm, hàng ngàn
thí dụ khiến các chính đảng càng ngày càng xa cử tri. Họ sống trong một thế giới
khác. Những người làm chính trị đôi khi mù quáng đến độ không biết đất đang lở
dưới chân. Trước ngày tranh cử Quốc hội vòng đầu, từ LR, FN, tới LFI, đảng nào
cũng vẫn còn hy vọng chiếm đa số trong Quốc hội, để bổ nhiệm Thủ tướng và thi
hành chính sách của mình. Những chuyên gia về chính trị cũng không có ai tiên
đoán hiện tượng Macron. Rút kinh nghiệm Trump và Brexit, người ta nghĩ đến
phong trào cực hữu FN hơn là LREM.
Sự
lo lắng mơ hồ
Lý tưởng tả hay hữu, các đảng chính trị chưa hoàn
toàn biến mất như nguời ta nghĩ, nhưng chắc chắn phải thích ứng với một thế giới
đã hoàn toàn thay đổi. Macron thể hiện cái nhu cầu thích ứng, đổi mới đó.
Với đa số tuyệt đối ở Quốc hội, Macron bắt buộc phải
thành công, nếu không, khó tưởng tượng phản ứng của một dân Pháp trong những
năm tới.
Trước khi thực hiện những thay đổi cụ thể, việc đầu
tiên là phải tạo một niềm tin cho một dân tộc đầy những hồ nghi. Trong chính trị
cũng như trong kinh tế, lòng tin là yếu tố quyết định. Triết gia Ivar Kristav
nói những khó khăn của nước Pháp có thực, nhưng dù sao, nước Pháp vẫn là một nước
giàu, sản lượng quốc gia không ngừng tăng từ nhiều thập niên. Cái phải thay đổi
trước hết là tinh thần bi quan. Cái lo lắng mơ hồ của một dân tộc, Kristav gọi
là «anxiété culturelle», nhiều khi nó sâu xa và tai hại hơn là những
khó khăn cụ thể thưòng nhật.
Paris, 06/2017
T.T.
Tác giả gửi BVN
Được đăng bởi bauxitevn vào lúc 07:08
No comments:
Post a Comment