Cao Huy Thuần
Cập nhật lần cuối 16/11/2013
(Chuyện cũ nói lại)
Ngày xưa, ta gọi là « Quốc
gia ». Quốc gia Việt Nam. Gia là nhà, quốc là nước. Bởi vậy, ai cũng hiểu
như là hiển nhiên : Quốc gia là Nhà nước. Nhà nước ấy, theo định nghĩa
pháp lý mà mọi người trên thế giới thường học, gồm ba yếu tố căn bản : một
lãnh thổ, một dân số, một tổ chức chính trị. Việt Nam là một Nhà nước vì Việt
Nam có một lãnh thổ hình chữ S, một dân số gồm nhiều thành phần dân tộc, một
chính thể đóng đô tại Hà Nội. Thế giới hiểu Nhà nước Việt Nam là vậy. Nhưng
người Việt Nam hiểu như vậy thì lầm to !
Đọc Hiến pháp 1980, rồi Hiến
pháp 1992, rồi Dự thảo sửa đổi Hiến pháp hiện nay, « Nhà nước » trong
đó không phải là Quốc gia. Không phải là... Nhà nước ! Không gồm ba yếu tố
như ta thường học. Nó là cái gì đó không chính xác, và nó không chính xác vì
ngôn ngữ đẻ ra nó không phải là ngôn ngữ pháp lý mà là ngôn ngữ chính trị. Ngôn
ngữ chính trị khai sinh ra nó nằm trong Hiến pháp 1980, tức là Hiến pháp chấm
dứt Nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa thiêng liêng của thời Tuyên Ngôn Độc
Lập, chấm dứt Hiến pháp 1946 mà ngôn ngữ rất pháp lý, chính xác. Nói lại chuyện
cũ may ra hiểu được chuyện mới chăng.
Trong « Lời Nói Đầu »
của bản Hiến Pháp 1980 ấy có câu chỉ đạo như sau : « Nó (tức là
Hiến pháp) thể hiện mối quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, nhân dân làm chủ, Nhà
nước quản lý trong xã hội Việt Nam ». Quái, Quốc gia Việt Nam chạy đi
đâu mà bây giờ chỉ còn « xã hội Việt Nam » ? Trong cái « xã
hội » ấy, « Nhà nước » chỉ còn là một trong ba thành phần, đứng
đàng sau rốt, như cái đuôi con voi. Vậy thì « Nhà nước » này đâu có
phải là khái niệm pháp lý mà ai cũng hiểu ? Nó là cái gì mà vai trò được giao
phó là công việc của một anh quản lý ?
Hiến pháp 1992 hiện hành và Dự
thảo sửa đổi không lặp lại nguyên văn câu tuyên bố chỉ đạo ấy nữa, nhưng tinh
thần là y chang, một sợi chỉ hồng ấy thôi xuyên suốt từ đầu đến cuối. Đảng lãnh
đạo, Nhà nước quản lý. Đảng
và Nhà nước là hai. Đảng là ai, mọi người đều thấy cụ thể. Nhưng « Nhà
nước », thực thể là thế nào, có thực thể hay không, khi Quốc hội cũng là
đảng viên, khi Chính phủ cũng là đảng viên, khi đâu đâu cũng là đảng
viên ? Nếu Đảng và « Nhà nước » là hai thì ông Tổng bí
thư Nguyễn Phú Trọng không phải là Nhà nước ? Thế tại sao khi ông đi thăm nước
này nước nọ, họ tiếp ông như đại diện của Nhà nước Việt Nam ? Trong đầu của mọi
người trên thế giới, ông là Nhà nước Việt Nam ! Họ trương cờ đỏ sao vàng của
Nhà nước Việt Nam để tiếp ông. Ông đứng nghiêm trang nghe quân nhạc của họ cử
hành bài quốc ca của Nhà nước Việt Nam. Họ đâu có tiếp « xã hội Việt
Nam » ! Họ tiếp « Nhà nước Việt Nam » ! « Xã hội
Việt Nam » đâu có quốc kỳ, quốc ca ? Quốc kỳ ấy, quốc ca ấy có từ khi
Chủ tịch Hồ Chí Minh thành lập lại Nhà nước Việt Nam đã bị xóa bỏ trên bản đồ
thế giới như một quốc gia độc lập. Trước đó, vẫn có « xã hội » nhưng
không có Nhà nước ! Nhà nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh là một chữ S độc lập, một
con Hồng cháu Lạc độc lập, một chính quyền độc lập trong đó đảng Cộng sản tham
gia như một thành phần. Như vậy, đảng Cộng sản nằm trong chính quyền, ở trong
Nhà nước, cùng với nhân dân nằm trong bụng của Nhà nước, đâu có nằm lên trên ?
Dù cho sau đó, Hiến pháp 1980 ban cho đảng Cộng sản quyền lãnh đạo, và nếu nhân
dân chấp nhận quyền đó, thì đó hiển nhiên là lãnh đạo trong chính quyền, lãnh
đạo chính quyền, chứ sao lại lãnh đạo Nhà nước ?
Vậy thì « Nhà nước »
được đẻ ra từ 1980 không phải là Nhà nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh rồi ! Vì
vậy, khái niệm lẫn lộn như chỉ rối. Chẳng hạn, khi điều 9 đoạn 2 của Dự thảo
sửa đổi viết : « Mặt Trận (Tổ Quốc) cùng Nhà nước chăm lo và bảo vệ lợi
ích chính đáng của nhân dân », chữ « cùng » trong đó thật là
bí hiểm. Sao lại « cùng » ? Nếu anh ở trong Nhà nước thì anh
không thể « cùng » được. Anh chỉ « cùng » với một cái gì
hay với ai là khi cái đó, người đó, ở ngoài anh, chẳng hạn anh
« cùng » với vợ anh. Vậy Mặt Trận ở ngoài Nhà nước à ? Lại cũng chẳng
hạn khi điều 29 của Dự thảo sửa đổi viết : « Nhà nước tạo điều kiện để
công dân tham gia quản lý Nhà nước... », quái, ấy là một Nhà nước hay hai
Nhà nước ? Nhà nước nào tạo điều kiện ? Nhà nước nào được quản lý ? Nếu là hai
thì vô lý, vì làm gì có hai Nhà nước, cũng như làm gì có hai mặt trời ! Nếu là
một thì lại không chính xác vì cái việc « tạo điều kiện » là việc của
các cơ quan Nhà nước, của chính quyền, trong đó đáng lẽ có cả đảng Cộng sản như
đã nói.
Hãy đọc lại Hiến pháp 1946 :
làm gì có chữ « Nhà nước » ! Bởi lẽ Nhà nước 1946 là nước, nước
Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa, và trong nước ấy chỉ có một chính quyền thôi, gồm :
Nghị Viện (Quốc Hội), Chính phủ, cơ quan tư pháp, Hội đồng nhân dân và Ủy ban
hành chánh ở các cấp địa phương. Đó là các cơ quan của chính quyền Nhà nước mà
Hiến pháp quy định quyền hạn và trách nhiệm cụ thể cùng các mối tương quan qua
lại. Lúc đó cũng có đảng chứ, và đảng cũng chi phối chính quyền chứ, có thể
lãnh đạo nữa trên thực tế, nhưng dù lãnh đạo đi nữa, đảng cũng là một bộ phận
của chính quyền Nhà nước, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhắc lui nhắc tới hoài
mãi : « Đảng ta là đảng cầm quyền ». Cầm quyền là cầm chính quyền
trong Nhà nước, chứ đâu có đặt bày ra một khái niệm « Nhà nước » mông
lung rồi giao cho nó cái phận sự của anh quản lý, làm việc dưới một thế lực
lãnh đạo không pháp lý hóa được và cũng không muốn pháp lý hóa vì pháp lý hóa
thì hóa ra nó ở dưới luật mất rồi, đâu còn tối cao nữa ! Tất cả nhập nhằng mà
ai cũng biết và cũng nói từ lâu trong quan hệ giữa đảng và « Nhà
nước » là do ở chỗ ấy : dẹp bỏ ngôn ngữ pháp lý của Hiến pháp 1946 và thay
vào đó hai khái niệm chính trị bằng ngôn từ chính trị : « lãnh đạo »
và « quản lý ». Chừng nào hai khái niệm chính trị ấy chưa làm đề tài
để thay đổi tư duy, sửa đổi Hiến pháp chỉ là thay đổi văn bản chính trị này
bằng văn bản chính trị khác, không ảnh hưởng thực sự gì đến đời sống pháp luật.
Vậy thì Nhà nước là gì, và vai trò đích thực của Nhà nước
là gì ? Phe tự do nói : Nhà nước là
trọng tài. Phe mác xít nói : là bộ máy nằm trong tay một giai cấp để bóc lột
giai cấp khác. Gác ra ngoài tranh luận lý thuyết ấy, điều chắc chắn là lúc nhân
loại đang còn ban sơ thì Nhà nước chưa có. Xã hội đầu tiên của loài người chắc
hẳn là xã hội gia đình. Sau đó là thị tộc, đẳng cấp, bộ lạc... Nghĩa là Nhà
nước không phải là cách tổ chức chính trị duy nhất của xã hội trong lịch sử
nhân loại, nhưng là cách tổ chức chính trị mới mẻ nhất, hoàn hảo nhất. Nhà nước
xuất hiện sau một quá trình tiến triển dài của những cấu trúc xã hội ; những
cấu trúc này càng ngày càng trở nên phức tạp và càng được phân biệt với nhau.
Nhà nước là sản phẩm của quá trình đó. Durkheim nói như vậy. Thuyết mác xít thì
giải thích : Nhà nước xuất hiện lúc mà những mâu thuẫn giai cấp không thể dung
hòa được nữa. Dưới cái nhìn này hay cái nhìn kia, Nhà nước đều xuất hiện ngay
khi có một đầu não chính trị tách ra khỏi xã hội và làm nhiệm vụ tạo lập trật
tự. Trong học thuyết mác xít, quyền hành từ xã hội mà ra nhưng lại có vẻ đứng
lên trên xã hội để ngăn chận không cho những mâu thuẫn giai cấp đi đến mức làm
tiêu diệt cả xã hội. Trong tư tưởng Durkheim, Nhà nước là một cơ quan có lý
tính, có khả năng vượt qua những lợi ích và tranh chấp cá nhân.
Dù thế nào đi nữa, bản chất của
Nhà nước là thống trị, thống trị bằng cách ban hành những quy tắc mà công dân
phải tuân theo, nếu không thì sẽ bị trừng trị. Mà sự trừng trị của Nhà nước thì
hiệu nghiệm lắm, bởi vì Nhà nước có độc quyền cưỡng chế bằng quân sự. Cưỡng
chế, đó là đặc tính của Nhà nước. Lịch sử của Nhà nước là lịch sử của sự tập
trung dần dà quyền hành cưỡng bức vào tay những người cai trị, và Nhà nước được
đẻ ra lúc nó trở thành nguồn gốc chính đáng duy nhất của quyền lực và bạo lực.
Nói một cách khác, Nhà nước chưa bao giờ chỉ làm công tác của một anh quản lý
tính sổ tính sách. Nhà nước làm ra luật, Nhả nước ban hành luật, Nhà nước tạo
ra các cơ quan để thi hành luật, Nhà nước trừng trị sự vi phạm luật, Nhà nước
giải quyết những phân tranh xã hội, Nhà nước duy trì trật tự : đó không phải là
quản lý, đó là cai trị, và Nhà nước nào cũng cai trị, kể cả Nhà nước xã hội chủ
nghĩa. Dù chỉ là trên danh nghĩa thôi, ai dám bảo Quốc hội của ta không cai trị
? Ông là « cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất » mà. Ai dám bảo ông
thủ tướng hiện nay không cai trị ? Cai trị, không có gì khác hơn là soạn
luật, làm ngân sách, thảo kế hoạch, bảo vệ trật tự an ninh. Dù cho ông làm dưới
sự lãnh đạo của điều 4, bản chất của công việc ông làm là chính trị, không phải
hành chánh. Dù có điều 4 đi nữa, khi ông làm những công việc có bản chất chính
trị, bản chất quyền lực, bản chất cai trị rồi, thì ông không phải là anh quản
lý nữa. Cho dù có lúc ông đội cái mũ quản lý, lúc nào ông cũng cai trị, hoặc là
cai trị thông qua bộ máy của đảng, hoặc là cai trị thông qua bộ máy Nhà nước,
hoặc là, nói cho chính xác, thông qua bộ máy của Đảng - Nhà nước. Nói Nhà nước
không cai trị cũng như nói thiên lôi không có sét. Thiên lôi không quản lý sét
cho ai ở trên đầu, thiên lôi đánh là đánh.
Bởi vì không có Nhà nước nào
quản lý cả, bởi vì đã là Nhà nước thì là cai trị, là sử dụng quyền hành chính
trị, quyền hành ý thức hệ, cho nên vấn đề cố hữu đặt ra là : Vậy thì đảng
làm gì ? đảng ở đâu ? đảng « lãnh đạo » như thế nào ?
Chỉ có hai cách để giải quyết
vấn đề. Một là đảng trực tiếp nắm hẳn quyền chính trị, sử dụng trực tiếp mọi
quyền hành Nhà nước, và như vậy thì đừng phân biệt « lãnh đạo » và
« quản lý » nữa trong đầu óc và trên giấy tờ, vì cả hai đã chính thức
nhập làm một. Hai là tách đảng ra khỏi Nhà nước như đã từng tuyên bố lâu nay,
và như vậy thì Nhà nước sẽ nắm thực quyền và khái niệm « lãnh đạo »
phải quan niệm lại. Trong cả hai trường hợp, trường hợp nào cũng cần có con gà
và nắm xôi để cúng tiễn đưa hương hồn anh quản lý về nơi chín suối.
*
Chuyện đã cũ, nói đi nói lại sợ
nhàm mà chẳng được lợi lộc gì. Thế nhưng, mới cách đây mấy ngày thôi, hồi đầu
tháng 11 này, báo Tuổi Trẻ có đăng bài phỏng vấn TS Nguyễn Sĩ Dũng, phó chủ
nhiệm văn phòng Quốc hội, mà nhan đề làm tôi giật mình : « Đổi mới là
mệnh lệnh của thời đại ». Dù đã từng nhiều lần lạc quan, rồi thời đại
vẫn qua mà đổi mới vẫn cứ là mệnh lệnh, tôi vẫn muốn tiếp tục lạc quan khi đọc
đoạn cuối của bài phỏng vấn, trong đó ông phó chủ nhiệm kể lại lần gặp cố thủ
tướng Võ Văn Kiệt vài tuần trước khi ông mất :
« Lúc bấy giờ tôi có nói
rằng cần phải hết sức tránh việc hình thành hai nhà nước trong một đất nước.
Chúng ta có thể nghiên cứu nhất thể hóa sâu rộng hơn, như Singapore chẳng hạn,
để Đảng lãnh đạo thật sự « hóa thân » vào Nhà nước... Tôi cho rằng
hiện nay đây là nhiệm vụ đầu tiên và quan trọng nhất để đổi mới nền quản trị
quốc gia của chúng ta ».
Nói với ông Kiệt thì chỉ cần
nửa lời ông cũng hiểu, vấn đề là có ai khác nữa hiểu như ông ? Ông phó chủ
nhiệm nói thêm : « Thật ra, nhất thể hóa cũng đã được Đảng ta đề ra,
chứ không phải là điều gì mới mẻ cả ». Đúng vậy, không có gì mới. Bản
thân tôi cũng đã nói cách đây hơn hai mươi năm. Nhưng nói mà ai nghe ?
Dù vậy, mấy lời tâm huyết của
TS Nguyễn Sĩ Dũng là tiếng nói của trí tuệ thức tỉnh, buộc trí thức phải lưu
tâm. Cảm tạ lời nói đó, tôi nghĩ rằng : giá như Quốc hội chỉ đem vấn đề trọng
yếu đáng nói này ra bàn thôi và gác qua một bên mọi chuyện hoa lá cành khác
trong Dự thảo thì quả thật thời đại sẽ ăn mừng cho Việt Nam. Dù ăn mừng quá
muộn.
No comments:
Post a Comment