TS.
Dương Xuân Thành
04/09/2013 02:00 GMT+7
Tuan Viet Nam - Thành tích
"nổi bật" của GD Việt Nam thời gian qua là đã đào tạo được một đội
ngũ quan chức chiếm tới 70% "nguyên khí" quốc gia, chỉ còn 30%
làm việc trong lĩnh vực GD, khoa học. Đó phải chăng là lý do khiến đất nước
không thể cất cánh.
Năm học mới bắt đầu và câu chuyện cải cách giáo dục
(CCGD) thì vẫn như thửa ruộng cày vỡ, chưa biết sẽ chọn loại hạt gì để gieo và
gieo vào lúc nào. Dù cải cách kiểu gì thì đối tượng chịu tác động nhiều nhất
vẫn là đội ngũ giáo viên và học sinh, sinh viên. Riêng với người học, câu hỏi
"học để làm gì, học như thế nào" đặt ra thì dễ nhưng dường như chưa
có câu trả lời thỏa đáng.
Trách
ai?
Trên thế giới những nước nghèo về tài nguyên như
Nhật Bản, Thụy Sĩ, Singapore lại là những nước có thu nhập bình quân đứng hàng
đầu. Ở đó nạn thất nghiệp luôn được xem là một tiêu chí đánh giá năng lực
điều hành của chính phủ, của các quan chức, đặc biệt là người đứng đầu. Quan
chức các nước tiên tiến rời chính trường vẫn tiếp tục làm việc ở công ty, có
thể viết sách hoặc giảng dạy, nước ta bao nhiêu người có năng lực và sẵn sàng
làm việc như vậy?
Học sinh, sinh viên Việt Nam hiện nay học để làm gì?
Có ba nấc thang được hình thành: Học sinh phổ thông học để thi đại học, sinh
viên ĐH học để kiếm một nghề nhiều tiền mà nhàn nhã, cử nhân kỹ sư ra trường
học tiếp để trở thành quan chức.
Một số ý kiến cho rằng, sai lầm của GD nước nhà là
định hướng cho học sinh: "Mọi con đường đều để đến cánh cửa trường
ĐH". Nhận định trên không sai nhưng cũng không hoàn toàn đúng, lỗi không
hoàn toàn thuộc về GD. Phải thừa nhận rằng nội dung học trong suốt 12 năm phổ
thông, nhất là ba năm cuối luôn nhằm một mục đích là giúp cho học sinh thi đỗ
ĐH.
Những trường có tỷ lệ học sinh thi đỗ ĐH cao được
đánh giá là trường dạy giỏi. Mục tiêu của GD phổ thông "ngắn" như vậy
một phần do cách thức chỉ đạo điều hành. Mặt khác cũng do tâm lý của phần lớn
các bậc cha mẹ và bản thân học sinh, họ chưa thấy được việc làm và thu nhập từ
lao động quan trọng hơn bằng cấp. Đặt cho sinh viên câu hỏi: "Mục đích học
tập của các em là gì?", câu trả lời mà người viết nhận được thường là nụ
cười và những cái lắc đầu.
Sai lầm thứ nhất "học để thi vào ĐH" dẫn
tới sai lầm thứ hai "học để không phải làm công việc nặng học". Tình
trạng quá dư thừa cử nhân các ngành Kinh tế, Kế toán, Ngân hàng... thời gian
qua là một minh chứng. Không thiếu cử nhân các ngành trên rong ruổi xe máy đi
tiếp thị dầu gội đầu, đi phát tờ rơi cho các cửa hàng, siêu thị.
Dẫu chẳng danh giá gì song họ cũng có thu nhập và
quan trọng là không bị lấm lem dầu mỡ, bùn đất như các ngành Xây dựng, Giao
thông... Thi vào ngành Y được 27 điểm vẫn trượt, vì sao học sinh vẫn lao vào?
Bởi vì mỗi khi đến cửa bệnh viện, các "đại gia" còn phải nể sợ bác
sĩ, huống chi những người bị liệt vào hàng "chân quê". Y đức, y thuật
tất cả đều thua y "tờ", lương y không thể sánh được với lương
"lậu".
Hai "mục tiêu học tập" kể trên kết hợp lại
tạo ra mục tiêu học tập thứ ba: Học để làm quan, đây là cách làm giàu nhanh
nhất, an toàn nhất, có lợi nhất cho con cháu mai sau.
Điều này có trách thì phải trách "truyền
thống", ngày xưa thi đỗ, dù chưa biết có mang lại lợi ích gì cho dân, cho
nước các ông nghè đã được cả xã, cả tổng nghênh đón tận đầu làng. Đỗ một cái là
chắc một suất quan huyện, quan tổng hoặc quan trong triều. Cho đến tận bây giờ,
chuyện vinh quy bái tổ của các tân khoa vẫn còn được ca ngợi trong phim ảnh,
trong nghệ thuật truyền thống...
Không phải chỉ giới trí thức trẻ mà là đại bộ phận
dân chúng đều thấy rõ sự giàu có của các quan chức.
Quan cỡ "trung bình" như mấy vị giám đốc
công ty thoát nước, cây xanh ở T/p Hồ Chí Minh lương đã trên 02 tỷ một năm chưa
kể "lậu", nếu dính đến "ba cái" khoáng sản, đất cát... thì
họ sẽ còn giàu như thế nào? Doanh nhân muốn giàu phải lo làm ăn, lo lách luật,
lo vận động hành lang, lo thâm nhập để trở thành thành viên "nhóm lợi
ích", tóm lại là lo đủ thứ.
Quan chức chỉ cần lo sao cho hạ cánh an toàn trước
khi bị lộ.
Câu nói kính thưa các đồng chí chưa bị lộ xem
ra đã lỗi thời. Lộ hay chưa bị lộ chẳng có gì quan trọng miễn là được các chiến
hữu cùng "nhóm lợi ích" bao che, đùm bọc.
Hiện trượng "mua" bằng, kể cả bằng
"thật" lẫn bằng "rởm" trong quan chức hình thành nên một
"nhóm lợi ích bằng rởm" và sự vận động hành lang của nhóm này đã mang
lại hiệu quả là chưa ai bị xử lý hình sự, có chăng là phê bình, cảnh cáo chuyển
công tác để "né bão" một thời gian, ít lâu sau guồng máy lại hoạt
động bình thường.
Có thể đây là một kẽ hở pháp luật vì Luật Hình sự
chỉ quy định chung chung về tội sử dụng "con dấu, tài liệu giả mạo"
chứ chưa thấy nói cụ thể "văn bằng giả mạo" hoặc "bằng thật
nhưng trình độ giả".
Cải
cách bắt đầu từ... bộ tham mưu
Đã có nhiều ý kiến về khâu đột phá trong CCGD. Ba
năm trước người viết cũng từng nêu quan điểm về việc này: CCGD trước hết hãy
cải cách việc đào tạo giáo viên và cách đối xử với thầy cô giáo. Không có thầy
giỏi không bao giờ có được trò giỏi và cũng không bao giờ có được một nền GD
theo kịp thời đại". [1]
Đến nay, có lẽ ý kiến này không còn phù hợp nữa. Cải
cách GD phải lựa chọn khâu đột phá từ việc cải cách "chính bộ tham mưu
CC". Bộ tham mưu ấy phải có thực quyền để chỉ đạo không chỉ ngành GD mà là
cả hệ thống chính trị bao gồm: Văn hóa, truyền thông, tư pháp, tài chính...
Bộ tham mưu CC ấy phải ít các quan chức đương nhiệm.
Thực tế cho thấy sau khi từ giã nhiệm sở, nhiều quan chức mới dám nói thẳng,
nói thật, thậm chí là nói mạnh. Đương chức không phải họ không thấy những bất
cập của chính sách, nhưng có những vách ngăn vô hình khiến cho âm thanh không
thoát ra khỏi cửa miệng. Không phải ngẫu nhiên mà Quốc hội đã chất vấn Bộ
trưởng Tư Pháp rằng có hay không "nhóm lợi ích" khi ban hành các chủ
trương chính sách, đặc biệt là các văn bản quy phạm pháp luật?
Báo Thanh Niên đã nêu nhận xét: "Môi trường
thiếu minh bạch chính là lỗ hổng trong cơ chế để các nhóm lợi ích có thể chi
phối chính sách. Chẳng hạn như cơ chế bộ chủ quản đối với các doanh nghiệp,
trường học là nguy cơ cho các nhóm lợi ích nằm ngay trong bộ máy". [2]
Bước tiếp là chọn mô hình GD như thế nào? Chúng ta
có thuận lợi là nước đi sau nên có nhiều mô hình GD để tham khảo. Chẳng hạn mô
hình GD ĐH của các nước châu Âu (gồm cả Liên bang Nga) theo hiệp định Bologna.
Theo mô hình này GDĐH gồm 03 bậc là cử nhân - thạc sĩ - tiến sĩ.
Cử nhân đào tạo trong 03 năm, thạc sĩ 02 năm
và tiến sĩ trung bình là 04 năm. Tương tự, mô hình GD phổ thông có thể
tham khảo nhiều nước, có những nước như Hoa Kỳ, GD bậc tiểu học chủ yếu là GD
thể chất, ngôn ngữ và đạo đức, các kiến thức toán, lý... chưa phải là trọng
tâm.
Mục tiêu của GD phổ thông nước ta phải là đào tạo
một lớp người phát triển đồng đều về tâm sinh lý và thể lực, đủ sức khỏe để
theo học các chương trình nặng ở bậc ĐH. Giáo dục phổ thông chưa phải là nơi
đào tạo nghề. Tại sao sau bao nhiêu năm, dù bữa ăn đã được cải thiện cơ bản,
tầm vóc người Việt vẫn thuộc loại "thấp bé nhẹ cân?"
Một mô hình GD tiên tiến, phù hợp với sự phát triển
trí tuệ và tâm sinh lý người Việt sẽ là yếu tố quyết định sự thành bại của
CCGD. Hoàn thành bước xây dựng mô hình GD, dẫn đến việc bố trí lịch trình đào
tạo.
Các cụ xưa có câu tam thập nhi lập, nghĩa là
bước vào tuổi 30, con người phải hoàn toàn tự lập, phải hoàn thành những công
việc trọng đại của đời người.
Mô
hình GD: Nên 9-2-9
Như nêu trên, mô hình GDĐH châu Âu kéo dài 09 năm,
vận dụng mô hình đó và tính ưu việt về sự ổn định trong học thuyết đối xứng,
chúng ta có thể xây dựng mô hình GD Việt Nam là 9 - 2 - 9. Chín năm GD cơ bản,
02 năm GD định hướng, 09 năm GDĐH. Một người học tập liên tục sẽ đạt trình độ tiến
sĩ trước năm 30 tuổi. Sau đó là giai đoạn làm việc và cống hiến cho xã hội.
Có mô hình GD, hoạch định được tiến trình đào tạo
thì tự nhiên sẽ thấy những vấn đề còn lại như đào tạo giáo viên, biên soạn sách
giáo khoa... sẽ mang tính kỹ thuật nhiều hơn là tính chiến lược.
Nhìn tổng thể nền GD nước ta xưa nay vẫn thế, vẫn
chú trọng đào tạo các ông Nghè, ông Cống để làm quan chứ không phải đào tạo đào
tạo những người lao động có tri thức, càng không phải đào tạo các nhà khoa học.
Minh chứng cho điều này có thể thấy qua ý kiến của GS Nguyễn Văn Tuấn (ĐH New
South Walel, Úc):
Việt Nam có khoảng 24.000 TS và 9.000 GS- Phó GS
nhưng 70% không làm nghiên cứu khoa học mà chỉ làm các chức vụ hành chính và
quản lý [3]. Còn lại, một số ít làm việc trong các viện nghiên cứu [4]. TS.
Nguyễn Khắc Hùng (nguyên chuyên viên đối ngoại, Học viện Hành chính Quốc gia)
thống kê cho thấy "các chức vụ tương đương từ Thứ trưởng trở lên có trình
độ TS ở Việt Nam nhiều gấp 05 lần Nhật Bản [5].
Qua các số liệu nêu trên có thể khẳng định, thành
tích "nổi bật" của GD Việt Nam thời gian qua là đã đào tạo được một
đội ngũ quan chức chiếm tới 70% "nguyên khí" quốc gia, chỉ còn
30% làm việc trong lĩnh vực GD, khoa học. Đó phải chăng là lý do khiến
đất nước không thể cất cánh.
Tâm lý thường trực từ trẻ em đến người lớn là lo cho
các kỳ thi: Thi vào lớp 1, thi vào trung học phổ thông, thi ĐH, thi công chức,
viên chức, thi chuyên viên và cuối cùng thi... làm quan. Kỳ thi cuối cùng này
nhiều người ngại nói ra, song ai cũng biết nếu không có tấm bằng mà kỳ thi này
cung cấp thì chắc chắn không được bổ nhiệm vào chức vụ mong muốn!
Giáo sư, TSKH Hồ Ngọc Đại đã nêu một ý kiến thật dí
dỏm: "Cuộc CCGD năm 1980 từ bỏ giải pháp Hoàng Xuân Hãn, sáng tạo ra o / c
/ co, kèm theo cách đánh vần kì quặc: cam → a - m - am / c - am - cam... Chương trình sau năm 2015 nhằm đổi
mới căn bản và toàn diện nền GD, trị giá 70.000.000.000.000 đồng (13 chữ số
không), nếu giao cho tư duy kiểu ấy, với nghiệp vụ sư phạm cỡ ấy, thì tôi đánh
cuộc, họ sẽ từ bỏ e / b / be và sáng tạo ra cái mới: ô / l / lô" [6].
Chỉ còn hai năm nữa là đến 2015, liệu các nhà CC,
các "trí thức" còn đang "ngái ngủ" có kịp bỏ cái ô /
l / lô hay là cần thêm dấu ngã thành ra "l ô lô ngã... "lỗ".
Thêm "ngã" cho có cải tiến chứ chẳng lẽ lại dập theo nguyên mẫu của
GS. Hồ Ngọc Đại? Mà dù có "lỗ" thì "các phản biện rồi sẽ nhất
trí thông qua, rồi cũng ký vào biên bản nghiệm thu, rồi cũng ký vào giấy nhận
tiền" [6]. Lỗ là thuộc về ai đó chứ không phải thuộc về những người biết
"ngã".
Cải cách GD cần lắm và gấp lắm song không thể vội
nếu chưa có một chiến lược tổng thể. Càng không thể vội nếu "Bộ tham mưu
CC" chưa tập hợp được một đội ngũ những người tâm huyết, am hiểu GD, đặc
biệt là những người không còn ham muốn làm ... quan.
TS.
Dương Xuân Thành
Tài
liệu tham khảo:
[3] http://kenhtuyensinh.vn/viet-nam-co-khoang-24-ngan-tien-si
(hội thảo "Giáo dục ĐH VN hội nhập quốc tế", Quỹ phát triển ĐHQG
TP.HCM 9/11/2012)
No comments:
Post a Comment