Lê Hồng Lâm
Tháng Tư 13, 2013
Mình không kỳ vọng và cũng hoàn toàn không nghĩ Bụi đời
chợ Lớn là một Xích lô thứ 2. Charlie Nguyễn cũng là một case đạo diễn Việt
kiều hoàn toàn khác với Trần Anh Hùng.
Mình đã từng kinh ngạc với Dòng máu anh hùng, thích cái
hài hước kiểu Để Mai Tính, hơi thất vọng với Long ruồi và Cưới ngay kẻo lỡ,
nhưng luôn đánh giá cao tay nghề điện ảnh của Charlie Nguyễn. Một người có cách
kể chuyện (bằng hình ảnh) hấp dẫn, lôi cuốn, có một tinh thần humour mới mẻ (dù
đôi lúc hơi lố) như thế rất hiếm trong phim ảnh VN nhiều năm nay. Có lẽ ngay
bản thân Charlie Nguyễn cũng thấy mình đang tự hạ tiêu chuẩn nghề nghiệp nên
dành rất nhiều tâm huyết cho Bụi đời chợ Lớn, như một tác phẩm “danh dự” của
anh em họ kể từ sau Dòng máu anh hùng. Ngay từ lúc quay phim, những hình ảnh
hậu trường của bộ phim đã tạo một sự phấn khích và lan tỏa trên các mạng xã
hội. Những pha hành động, ánh sáng, góc máy, bối cảnh… đều cho thấy sự đầu tư
công phu và muốn làm một bộ phim điện ảnh tâm huyết và tự trọng của họ.
Một bộ phim (với
tiêu chí là giải trí, dành cho số đông) như thế, đáng nhẽ phải được một ê kíp
kiểm duyệt có tư duy điện ảnh mới mẻ, cập nhật được các xu hướng điện ảnh của
thế giới. Nhưng đây là ai? Trong cuộc họp báo mới đây, bà Ngát cho biết vị trí
trưởng ban kiểm duyệt là ông NSND Bùi Đình Hạc, chắc đã ngoài 80. Ông Hạc là
đạo diễn của điện ảnh cách mạng, từng có thành tựu (Phim tài liệu Nước về Bắc
Hưng Hải thời xây dựng XHCN ở miền Bắc từng đoạt giải thưởng quốc tế gì đó ở
Nga), một số phim truyện cách mạng như Đường về quê mẹ… Cách đây hơn 10 năm,
hồi mới vào nghề, mình có đến PV bác, từ hồi đấy đã thấy cụ có vẻ mỏi mệt của
bệnh người già, cái bất mãn thời cuộc của những nghệ sĩ sunset boulevard, hay
ca thán, chửi bới lớp trẻ vô ơn, hoài nhớ những năm tháng say mê trên trường
quay- trận địa của thế hệ cụ. Bao năm mình tưởng cụ đã về vườn rồi, ai dè hôm
nay còn ngồi ghế trưởng ban kiểm duyệt. Bụi đời chợ Lớn lọt lưới mới lạ. Hai
chị gái Ngô Phương Lan và Hồng Ngát và 5 nhân vật không kể tên khác chắc cũng
nằm trong cái thế hệ tư duy cũ kỹ, thích an toàn và bao năm vật lộn đấu đá giữ
cái ghế, chắc chắn họ thà giết một đứa có tư tưởng nổi loạn (vẫn trong tư duy
họ) từ trong trứng nước còn hơn đỡ đẻ nó rồi lỡ sau này có chuyện thì lãnh đủ.
Những năm 86-90, nếu không có ông Nguyên Ngọc ngồi ghế biên tập ở báo Văn nghệ,
thì chắc không có cái tên Nguyễn Huy Thiệp tỏa sáng sau đó. Biết tìm một ông
Nguyên Ngọc trong điện ảnh ở đâu bây giờ?
Với 8 vị kiểm duyệt điện ảnh có quyền sinh quyền sát như
thế, những tác phẩm điện ảnh, dù nghệ thuật như Bi, đừng sợ của Phan Đăng Di
hay giải trí như Bụi đời chợ Lớn chắc chắn phải vật lộn, bị cắt nát, bị hành
cho rã rời đến mỏi mệt, sau đó khi các anh nghệ sĩ trở nên thỏa hiệp, ngoan
ngoãn như cún để phim được ra rạp, họ kí một cái lệnh để được thông qua. Các
anh nghệ sĩ chỉ biết méo xệch mồm mà cười nhìn đứa con của mình cắt mất cái
tai, gọt mất cái gót, đôi lúc thiến luôn bộ phận sinh dục chỉ để được sinh ra
đời.
Hãy khoan nói đến chuyện giữa hiện thực đời sống và phim
ảnh (ở đây là Bụi đời chợ Lớn) cái nào dữ dội hơn, công an ở đâu khi băng đảng
chém giết nhau? So sánh thế thì không cùng, hơn nữa, biến một tác phẩm nghệ
thuật (hay giải trí) trở thành cái công cụ minh họa trực quan sinh động một
cách thô thiển hiện thực xã hội. Bất cứ tác phẩm nào cũng có quyền được sáng
tạo và hư cấu hiện thực. Vì thế mới phân biệt rõ ràng giữa media (truyền thông)
với vai trò phản ảnh đúng hiện thực đời sống với art (nghệ thuật) hay
entertainment (giải trí) được sáng tạo, được hư cấu hiện thực theo mắt nhìn của
người nghệ sĩ, miễn điều đó thuyết phục được công chúng. Vai trò của nhà kiểm
duyệt, là phân loại độ tuổi cho nó, để nó tự chịu trách nhiệm với chính mình trước
công chúng, chứ không phải đưa ra những lý do ấu trĩ rồi tự cho mình quyền sinh
quyền sát.
Hãy xem những bộ phim xã hội đen của Hongkong, những bộ
phim gangster của Mỹ, những hiện thực xã hội trần trụi qua mắt nhìn của nghệ sĩ
trong City of God, Elite Squad của điện ảnh Brazil, I saw the Devil, Memoir of
the Murder, Pieta… của điện ảnh Hàn Quốc hay gần đây là The Raid Redemption của
Indonesia – chắc chắn một điều, bạo lực trong Bụi đời chợ Lớn chưa là gì cả.
Những tác phẩm kể trên cũng có tính định danh và sáng tạo trên cơ sở hiện thực
xã hội đương thời. City of God và Elite Squad là một Rio de Janeiro đầy rẫy bạo
lực và tội phạm, nơi những đứa trẻ đường phố trở thành gangter cầm súng bắn
giết nhau giữa ban ngày ở các khu ổ chuột, nơi những cảnh sát biến chất đồng
lõa với tội ác. Những bộ phim bạo lực của Hàn Quốc mô tả chi tiết những hành vi
tội phạm, xem rùng mình sởn gai ốc xảy ra ngay tại Seoul. Những bộ phim xã hội
đen Hongkong các băng đảng thanh toán, chém giết nhau giữa ban ngày và phần lớn
là xong chuyện thì cảnh sát mới có mặt… Hiện thực xã hội ở Honkong và Saigon
nơi nào thiếu an toàn hơn thì đã rõ. Những bộ phim kể trên đều là những tác
phẩm điện ảnh từ hay đến xuất sắc và được công chúng điện ảnh khắp toàn cầu
thừa nhận, chẳng ai màng đến chuyện hiện thực xã hội ngoài đời đúng bao nhiêu
phần trăm so với trên phim.
Reservoir Dogs của Quentin Tarantino có một quan điểm
giễu nhại rất hay về gangster, mình không nhớ chính xác câu phát biểu, nhưng
đại loại ý của Quentin là gangster tự sinh ra và tự mất đi, bởi chúng tự thanh
trừng lẫn nhau, chẳng cần cảnh sát vào cuộc… Trong bộ phim độc lập xuất sắc
này, các băng đảng thanh toán nhau rất tàn bạo, tất nhiên, chả thấy bóng dáng
chú cảnh sát nào!
Tất cả những ví dụ nói trên mình đưa ra chỉ có tính tương
đối và chỉ để thể hiện một quan điểm: điện ảnh phải được tự do sáng tạo, tự do
hư cấu và nghệ sĩ phải chịu trách nhiệm với chính mình. Kiểm duyệt không thể tự
cho mình quyền can thiệp thô bạo hay cấm đoán, nếu tác phẩm không phản động,
không chống phá nhà nước theo pháp luật.
Nói đi cũng phải nói lại. Nếu nói vì kiểm duyệt mà điện
ảnh (và nghệ thuật) nói chung ở VN không ngóc đầu lên nổi thì hơi ngụy biện
(cho nhiều ca bất tài tận dụng cơ hội) nhưng thực sự là nó cản trở không gian
sáng tạo, làm cho nghệ thuật VN cứ luẩn quẩn và càng ngày càng luẩn quẩn. Thử
nhìn lại nghệ thuật VN trong 10 năm qua thử xem, hầu như không có trường hợp
nào mang tính đột phá lớn về tư tưởng hay nghệ thuật kể chuyện cả. Bởi các nghệ
sĩ đều đã tự kiểm duyệt chính mình, tự bó mình trong cái vòng kim cô an toàn
cho phép. Lâu dần, nó làm nghệ sĩ cứ mỏi mệt rồi cùn mòn đi không còn tha thiết
còn sáng tạo nữa. Một số khác thì trở thành những kẻ cơ hội,, thỏa hiệp. Và khi
không còn những tài năng lớn có sức ảnh hưởng hoặc được kính trọng, khi nghệ
thuật trở nên tầm thường hóa, một bọn thợ được đà vươn lên làm chủ. Bọn chúng
hiểu được tâm lý (dễ dãi) của đám đông nên tha hồ chiều chuộng họ. Tiền về đầy
túi, chúng trở thành những quyền lực mới trong xã hội (nghệ thuật). Công chúng
thì bị phân rã, bị cuốn theo lớp hào quang giả tạo mới và không có bệ đỡ về
tinh thần, họ trở thành một đám đông bị giật dây, bị lôi kéo, trở nên hung hăng
và đôi khi rất nguy hiểm. Lâu dần, chẳng ai màng đến cái gọi là nghệ thuật nữa.
Tất cả được hạ chuẩn thành cái gọi là giải trí chất lượng thấp. Đọc, xem những
trận đòn hội chợ trên báo chí hay mạng xã hội gần đây về một cậu bé 11 tuổi
trót phát ngôn một câu trái tai, một cô ca sĩ lỡ hét giá cao… mới thấy đám đông
dễ bị kích động thế nào. Họ chửi báo chí lá cải, showbiz rẻ tiền nhưng chính họ
góp phần làm cho những cái đó trở thành những cơn bão truyền thông. Họ (xin
lỗi) thích rúc đầu vào cứt và chửi toáng lên là cứt (càng ngày càng) thối.
Trong khi đó, hàng chục kiệt tác thế giới, những cuốn sách bồi bổ kiến thức,
những tác phẩm tinh hoa được dịch in với số lượng chưa tới 2000 bản nằm ế ẩm ở
các giá sách. Một năm một người Việt đọc trung bình 0,8 cuốn sách nhưng (chắc)
phải truy cập hơn triệu lượt báo mạng.
Theo FB Lê Hồng Lâm (tựa bài của HDTG)
-------------------------------------------------------------
No comments:
Post a Comment