Hoàng
Hưng
27/04/2013
Một
năm trước, người viết bài này đã dự báo về “truyền thông VN hậu Tiên Lãng” ghi
nhận tác động không thể phủ nhận của truyền thông “lề trái” đối với đời sống xã
hội chính trị của nước này. Cho đến hôm nay, có thể khẳng định rằng một mạng
lưới truyền thông “lề trái” (cũng được gọi là “lề dân”) đã hình thành vững chắc
ở VN, bất chấp mọi cố gắng ngăn chặn và đánh phá của an ninh, nhiều lúc vượt
mặt cả hệ thống truyền thông “lề Đảng” trong cuộc đua “không sòng phẳng” nhất
là khi xử lý những đề tài “nhạy cảm”: một bên có “trăm tay nghìn mắt vạn đầu”,
mà mỗi hình ảnh con mắt ghi nhận trực tiếp mỗi ý tưởng bộc phát trong đầu lập
tức được bàn tay nhắp chuột tung lên tờ đại báo có phạm vi toàn cầu; bên kia là
sáu, bảy trăm tờ báo chỉ có một cái đầu, bị xiềng bởi một hệ thống kiểm duyệt
chìm và nổi, ngày càng bộc lộ sự thiểu năng trong chính lý do tồn tại của
truyền thông: tiếp cận và loan truyền sự thật.
Vậy là trên thực tế,
trong khi nhiều quyền dân chủ còn bị nhà nước toàn trị hạn chế hết sức và thậm
chí tước đoạt, người dân VN đã tự tạo lập cho mình một XÃ HỘI DÂN CHỦ TRUYỀN
THÔNG dưới sự “lãnh đạo” của Internet (thay vì “Internationale”!).
Một
số người từng bĩu môi cho rằng “ăn thua gì vì đó chỉ là ảo”, nay chắc phải xem
lại suy nghĩ ấy: những thực tế diễn biến của Tiên Lãng, Văn Giang, Bauxite, Sửa
Hiến pháp… đã chứng tỏ tác động của thế giới “ảo” đối với thế giới “thực” như
thế nào:
“Từ
trong thế giới ảo
ta
xây đắp con đường
trở
về SỰ THẬT
trở
về SỰ SỐNG
trở
về TỰ DO”
(Bài
ca nối mạng – HH 2011)
Chợt
nhớ nhà thơ Xuân Diệu sinh thời hay dẫn câu thơ của ai đó trả lời những người
chế diễu “nhà thơ thì ở trên mây ấy mà” rằng: “nhưng ở trên mây có sấm sét”.
Thế giới ảo đang chứa đầy sấm sét cho chế độ toàn trị VN.
Đây
chính là xuất phát điểm, là cơ sở đầu tiên cho cuộc đấu tranh dân chủ, vì,
trước hết quả thực “dân chủ là để cho người dân được mở miệng” như Hồ Chí Minh
từng nói (nói nhưng có làm hay không, đó là chuyện tạm thời chưa bàn ở đây). Có
điều, người dân hôm nay đã không chờ ai “cho” họ “được” mở miệng!
Một
đặc điểm chưa từng có của xã hội dân chủ truyền thông hôm nay là: Cơ hội “mở
miệng” đến với từng cá nhân (tất nhiên mới hạn chế trong số những người quen
Internet, song con số gần 9 triệu thuê bao đến tháng 2/2013 - nguồn: Cục Viễn
thông - có ý nghĩa rất lớn), không cần phải được ai “tổ chức” và “lãnh đạo”.
Tức là trong khi từng cá nhân có điều kiện tham khảo vô cùng rộng rãi, thì cũng
từ đó tính độc lập (tương đối) của từng ý kiến cá nhân lại được bảo đảm khá
cao. Đặc tính này của sự cộng thông trên mạng dường như tôi đã đúc kết trong
hai câu thơ:
Từ
một nơi này ta ôm hoàn vũ
Không
cô đơn cũng không bày đàn
(Bài
ca nối mạng – HH 2011)
Cũng
có nghĩa là trong xã hội dân chủ truyền thông hôm nay, khó có ai thành công
thật sự (dù có thể thành công nhất thời bằng những thủ đoạn mị dân, lừa bịp)
trong việc “dẫn dắt dư luận” theo “định hướng” của mình, dù là định hướng theo
“lề Đảng” hay “lề trái”.
Trong
văn học nghệ thuật, người ta coi “phi tập trung hoá” là đặc điểm của tinh thần
“hậu hiện đại”, thì truyền thông hôm nay thể hiện rõ nhất tinh thần này.
Phải
chăng những người đấu tranh cho dân chủ cũng nên nhận rõ đặc điểm này của xã hội
dân chủ truyền thông để không lấn cấn trong não trạng bị điều kiện hoá quá lâu
bởi truyền thống phi dân chủ mà tinh thần “tập trung”, “thống nhất”, “đồng
thuận” luôn được đặt lên đầu?
Huống
hồ, trong tổng phổ dân chủ hôm nay có rất nhiều âm giọng khác biệt: các cựu
“cận thần” của ĐCS đang tỉnh thức, các trí thức tự do không ăn lộc của cơ chế,
những người đã từng trải nghiệm một chế độ tuy chịu sự cai trị của “đảng kaki”
nhưng đã có được thiết chế dân chủ căn bản với tam quyền phân lập và tự do báo
chí, những tinh hoa của lớp trẻ ít bị ràng buộc bởi những giáo điều từng ngự
trị con tim khối óc đại đa số người dân trong quá khứ, những trí thức đã mang
quốc tịch khác nhưng vẫn ngày đêm ngóng về quê hương với góc nhìn từ những xã
hội đã có trình độ dân chủ cao...
Với
cách nhìn về xã hội dân chủ truyền thông như đã nêu, tôi nghĩ những ý kiến khác
biệt về phương pháp đấu tranh, những lời phê bình có lúc có vẻ như gay gắt,
thiếu “thông cảm” với một phát ngôn nào đó của những nhân vật nào đó, xuất phát
từ nhận thức, quan điểm riêng, là hoàn toàn tự nhiên, chẳng đáng băn khoăn, lại
càng chẳng nên phẫn nộ, phản ứng, suy diễn động cơ tiêu cực… Những ý kiến như
thế thực tế sẽ làm cho chân lý sáng tỏ dần từ nhiều góc độ. Chỉ có sự tranh
luận thẳng thắn, có trách nhiệm, không định kiến và bình đẳng mới đưa đến sự
đồng thuận tự nguyện, thực chất, tạo nên sức mạnh của một tập thể tự giác, tỉnh
táo, không sa vào những cơn “lên đồng tập thể” quá quen biết trong quá khứ.
Đặc
biệt trong quá trình dân chủ hoá lâu dài và vô cùng gian khó ở nước ta, tôi cho
rằng nhiệm vụ “khai dân trí” (bao gồm “khai quan trí” và cả “tự khai trí”) vẫn
đang chiếm vị trí trọng yếu hàng đầu (dĩ nhiên việc này luôn diễn ra song song
với và được thực hiện ngay trong các cuộc vận động dân chủ nhân quyền cụ thể).
Vì thế, những tranh luận để sáng tỏ chân lý hết sức bổ ích, và chân lý phải
được diễn đạt minh bạch, rốt ráo, không thể bị mờ nhoà bởi những lợi ích giai
đoạn mang tính “chiến thuật” kiểu “tuyên giáo” quen thuộc của cộng sản. Cũng
bởi, một nét mới của xã hội dân chủ truyền thông hôm nay là mọi lời nói, mọi
bài viết đều sẽ được lưu lại, tra cứu, “soi” đến từng chi tiết, không cách nào
tùy tiện chối cãi hoặc biện bác theo lối “cứ nói thế cho được việc lúc này”.
Dĩ
nhiên cuộc đấu tranh nào cũng cần đến sự liên kết, tổ chức, thống nhất. Nhưng
bản chất của sự liên kết, tổ chức, thống nhất hôm nay hình như đã khác hẳn
truyền thống: đó là sự liên kết, tổ chức, thống nhất MỞ lấy cứu cánh của cuộc
đấu tranh: MỘT
XÃ HỘI TỰ DO DÂN CHỦ PHÁP QUYỀN làm mục tiêu duy nhất. Cũng vì thế, nhiều khi nó mang tính tự phát trong
từng hoàn cảnh cụ thể nhiều hơn là một kế hoạch tỉ mỉ được vạch sẵn từ một số
cái đầu nào đó; và các “lãnh tụ” cũng xuất hiện một cách gần như ngẫu nhiên như
trường hợp Vaclav Havel trong Cách mạng Nhung của Tiệp, thậm chí gần như không
có “lãnh tụ” như trong Cách mạng Hoa nhài Ả Rập. Ở nước ta, việc xuất hiện bất
ngờ của các trang mạng như boxitvn, quechoa, xuandien, Huỳnh Ngọc Chênh,… hay
của Điếu Cày, Trần Huỳnh Duy Thức, Nguyễn Đắc Kiên… những tên tuổi trước khi
“nổ lớn” thì chẳng mấy ai biết đến, cũng thể hiện bản chất này.
Phải
chăng đó cũng chính là lợi thế của xã hội dân chủ truyền thông trước nỗ lực
trấn áp của chính quyền? Làm sao chặt được hàng vạn cái đầu - những cái đầu có
phép mọc lại ngay sau khi bị chặt, chưa kể cái đầu này bị chặt liền có hàng
chục cái đầu khác thế chỗ? Đó chẳng phải “quyền lực mềm” của xã hội dân chủ
truyền thông đã và sẽ vô hiệu hoá “quyền lực cứng” của nhà tù và sung đạn hay
sao?
Phải
chăng tính đa nguyên của xã hội mà chúng ta hướng tới đang được thực tập trong
ngay xã hội dân chủ truyền thông hôm nay?
Phải
chăng một xã hội công dân trưởng thành một cách vững chắc qua dân chủ truyền
thông sẽ tránh cho chúng ta trượt vào vết xe đổ của những nước Nga từ toàn trị
cộng sản chuyển thành độc tài Putinist?
Trên
đây là một vài suy nghĩ chủ quan của một người không hiểu biết nhiều về chính
trị, nhưng có chút thực tế tham gia xã hội truyền thông,mong được các bậc cao
minh chỉ giáo.
H.H.
Tác
giả gửi trực tiếp cho Bauxite Việt Nam
No comments:
Post a Comment