12:01:am
03/04/13
Ngày
23 tháng 3 năm 2013 vừa qua gia đình nhạc sĩ Phạm Duy ra một thông báo cấm xử
dụng tất cả những sáng tác, hình ảnh, nhạc, tên, thông tin cá nhân, tiếng
hát, lời phát biểu, của cố nhạc sĩ Phạm Duy và cố ca sĩ Duy Quang sẽ không được
sử dụng trên mọi phưong diện, trình diễn cộng cộng (show ca vũ nhạc, có thu
hình hay không thu hình), phát thanh (radio), phát tuyến trền hình
(teklevision), internet, sách báo, quảng cáo và tất cả các hình thức sử dụng
thưong mại.
Bản
thông báo nầy đi kèm với lời đe doạ: “Mọi sử dụng không được chấp thuận trên
văn bản bởi gia đình Phạm Duy hay luật sư đại diện là vi phạm Quyền Sở Hữu Trí
Tuệ của gia đình Phạm Duy, và sẽ bị truy tố tối đa dưới luật pháp. Luật Pháp
Hoa Kỳ (US Copyright Law) có hình phạt chính là $250,000 cho mỗi vi phạm, và
mức án tù.” Bản thông báo được ký tên bởi gia đình nhạc sĩ Phạm Duy và luật
sư Trương Phú Hoà.
Phạm
Duy không phải là một nghệ sĩ duy nhất qua đời để lại một gia sản văn hoá đồ
sộ. Văn Cao, Trịnh Công Sơn, Nguyễn Hiền, Hoàng Trọng, Phạm Đình Chương, Y Vân,
Trần Thiện Thanh, Nhật Ngân, Trầm Tử Thiêng và nhiều nghệ sĩ khác, có người đã
ra đi trong trong nước, có người qua đời ở nước ngoài. Những ngưòi đó khi ra đi
để lại một gia tài tuy không lớn bằng, nhưng cũng phải nói ngang ngửa không về
chất cũng về lượng. Tuy nhiên chưa có
gia đình nào của các nghệ sĩ nầy ra một thông báo đầy tính đe doạ đồng bào như
gia đình Phạm Duy.
Luật
Bảo Vệ Quyền Sở Hữu Trí Tuệ là phương cách để bảo vệ quyền lợi của tác giả
nhưng không phải là phương cách duy nhất. Ngưòi nghệ sĩ sống được, nhờ sự bảo
vệ của luật pháp và nhờ sự yêu mến của những ngưòi hâm mộ sáng tạo của mình.
Tình cảm của người hâm mộ mới là nguồn mãi lực cho các sản phẩm trí tuệ. Do đó vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ
những sáng tác của Phạm Duy là vấn đề vừa tình và vừa lý.
Thứ nhất, nói về “tình” thì
dân tộc và đất nước Việt Nam cưu mạng Phạm Duy và vì nhạc Phạm Duy được một bô
phận thính giả Việt Nam yêu mến. Nói như thế, Phạm Duy, dù có đóng góp lớn cho
bộ môn âm nhạc, thì vẫn còn nợ đất nước Việt Nam một món nợ ân tình. Không có
đất nước Việt Nam thì không có Phạm Duy. Sự thể gia đình Phạm Duy ra một thông
báo đầy tính đe doạ đối với việc sử dụng âm nhạc Phạm Duy được ngưòi đọc nhận
định như là một tuyên ngôn quịt nợ, hay một bản tuyên chiến của một thiên tài
đối với người Việt Nam yêu mến nhạc của ông.
Thứ hai nói về “lý” thì
luật về bản quyền của Hoa Kỳ bảo vệ những sáng tác của Phạm Duy là một vấn đề
không đơn giản và có nhiều … vấn đề.
Nếu
luật copyright của Hoa Kỳ có bảo vệ cho…tất cả những sáng tác, hình ảnh,
nhạc, tên, thông tin cá nhân, tiếng hát, lời phát biểu, của cố nhạc sĩ Phạm Duy
và cố ca sĩ Duy Quang, thì trên thực tế rất khó thực hiện được việc kiểm
soát sự sử dụng những sáng tác và tên tuổi Phạm Duy ở thời đại thông tin
internet. Do đó, lời đe doạ của bản thông báo nhưng lại thiếu khả năng thực
hiện… nói lên một hành động “rung cây nhát khỉ” chỉ tăng thêm mối phản cảm của
người yêu âm nhạc Phạm Duy đối với tác giả, mặc dù bản thông báo chỉ là hành
động của những người thừa kế di sản của Phạm Duy.
Nếu
gia đình Phạm Duy có khả năng đưa tất cả tổ chức, cá nhân vi phạm bản quyền của
Phạm Duy thì một vấn đề quan trong hơn nảy sinh. Đó là … liệu gia đình Phạm Duy
có bản quyền (copyright) các sáng tác của ông hay không.
Luật
về bản quyền Hoa Kỳ xác định như sau: quí vị có chủ quyền về các tác
phẩm, sáng tác nhưng chưa chắc có bản quyền về những sáng tác, tác phẩm đó! (Mere
ownership of a book,manuscript, painting, or any other copy or phonorecord does
not give the possessor the copyright. The law provides that transfer of
ownership of any material object that embodies a protected work does not of itself
convey any rights in the copyright). Đây cũng là lời nhắn nhủ đầu tiên của
luật bản quyền gởi đến gia đình Phạm Duy.
Luật
về bản quyền (copyright) của Hoa Kỳ minh định rằng: các tác phẩm đã xuất bản có
nguồn gốc nước ngoài có thể được bảo vệ bởi luật bản quyền Hoa Kỳ nếu hội đủ
một trong những điều kiện sau đây: Ở thời điểm công bố đầu tiên, một hay nhiều
tác giả là national (gồm công dân và những người sinh ra ở các lãnh
thổ thuộc quyền bảo hộ của Hoa Kỳ, hay những người là con cháu của công dân Hoa
Kỳ nhung không có quốc tịch Hoa Kỳ), và những ngưòi đang cư trú tại hay là
thưòng trú tại Hoa Kỳ, hay các quốc gia có tham gia hiệp ước (về bảo vệ quyền
sở hữu trí tuệ với Hoa Kỳ), hay một ngưòi không có quốc gia (stateless person)
bất kỳ ngưòi đó ở đâu; hay sáng tác được công bố đầu tiên ở Hoa Kỳ hay quốc gia
có hiệp ước với Hoa Kỳ (Xem http://www.copyright.gov/circs/circ01.pdf).
Tài
liệu của copyrightdata.com xác định rõ hơn: nếu ở thời điểm sáng tác và công bố
đầu tiên của một tác phẩm mà tác giả là công dân nước ngoài thì luật bản quyền
của quốc gia mà tác giả là công dân sẽ bảo vệ cho tác giả. Nếu một công trình
sáng tác được thành hình, được đăng ký bản quyền và lần đầu tiên công bố – hay
là công trình của công dân một quốc gia khác với Hoa Kỳ, công trình đó được coi
như là công trình của nước ngoài theo luật về bản quyền của Hoa Kỳ. (http://chart.copyrightdata.com/ch08.html)
Trường
hợp của Phạm Duy, cũng như đa số các tác giả và nghệ sĩ vốn ở Việt Nam trước
1975, do đó, rơi vào 2 khung thời gian quan trọng của luật bản quyền.
Thứ nhất đại đa số các bản
nhạc của ông được sáng tác và xuất hiện đầu tiên tại Viêt Nam Cộng Hoà trước
năm 1975 khi ông còn là công dân nưóc Việt Nam Cộng Hòa và chưa phải là thường
trú nhân hay công dân Hoa Kỳ. Do đó luật về bản quyền của VNCH được áp dụng cho
tất cả sáng tác trước năm 1975. Cũng vì thế luật bảo vệ sở hữu trí tuệ của Hoa
Kỳ không áp dụng cho các sáng tác nằm dưới thẩm quyền của VNCH.
Tất cả các sản phẩm
trí tuệ không được luật bảo vệ tác quyền bảo vệ thì được coi như thuộc public
domain.
Do dó, các tác phẩm xuất hiện trước 1975 của tất cả các nghệ sĩ Việt Nam kể cả
Phạm Duy sẽ trở thành “của chùa” (tạm dịch chữ public domain).
Thứ hai là các tác phẩm
được sáng tác trong thời gian ông sống ở Hoa Kỳ, tức là khi ông trở thành
thường trú nhân và công dân Hoa Kỳ sau năm 1975, mới được luật Bảo Vệ Sản Phẩm
Trí Tuệ Hoa Kỳ bảo vệ. Đó là khoảng thời gian Phạm Duy sáng tác rất ít và theo
tôi những sáng tác trong thời gian nầy không quan trọng so với các sáng tác
trước năm 1975.
Theo
thông tin của cơ quan Copyright Hoa Kỳ thì trong thời gian nầy Phạm Duy chỉ
đăng ký có hai sản phẩm: Hen ho: tinh khuc Pham Duy (1994) vài Ky niem / Pham Duy 2nd. (1993). Như vậy thì Phạm
Duy chỉ có 2 sáng tác có đăng ký copyright so với 256 sản phẩm có đăng ký bản
quyền của Marie To, chủ nhân của Thuy Nga Paris.
Ngoài
ra, luật pháp có những biệt lệ cho phép sử dụng các sáng tác có bản quyền trong
một số trưòng hợp. Luật về “fair use” là những biệt lệ của luật về bản quyền.
Theo đó, quyền sở hữu trí tuệ bị giới hạn bởi một số trưòng hợp như sử dụng các
tác phẩm được bảo vệ để phê bình, đánh giá tác giả và một số các sử dụng khác.
Gia đình Phạm Duy nếu có bản quyền (copyright) các tác phẩm của Phạm Duy (sau
năm 1975) thì gia đình Phạm Duy cũng đã không cân nhắc luật ”fair use” – sử
dụng cách vừa phải – trong thông báo người Việt tại hải ngoại.
Nói tóm lại, gia
đình Phạm Duy đã bị “việt vị” khi ra thông báo đầy ngôn ngữ cấm đoán và đe doạ
nói trên. Họ đã vi phạm cả tình lẫn lý.
Đối
với tôi, Phạm Duy là một thiên tài âm nhạc của Việt Nam và tựa đề của bài viết
nầy là “Làm thế nào để giết một thiên tài?”
Những
tuyên bố của Phạm Duy với báo chí trong nước đã làm nhiều người Việt ở hải
ngoại mặc dù yêu nhạc Phạm Duy vẫn không thích con người của Phạm Duy. Nhưng sự
bộp chộp của gia đình Phạm Duy khi ra một thông báo hù doạ, dựa vào sự bảo vệ
chưa được khẳng định của luật pháp Hoa Kỳ, như một nhát dao cuối cùng, đã đâm
chết tình cảm … còn sót lại dành cho thiên tài Phạm Duy trong lòng người Việt
tại hải ngoại.
Vĩnh
biệt Phạm Duy! Và tôi sẽ tiếp tục nghe nhạc Phạm Duy và … sẽ không còn nhớ và
quan tâm đến tên tác giả.
Dallas,
Texas April 1, 2013
©
Luật sư Nguyễn Xuân Phước
©
Đàn Chim Việt
No comments:
Post a Comment