Tưởng
Năng Tiến
Tháng
1 9, 2013
Cơn sốt rét triền miên
Tóc mọc rồi lại rụng
Mùa xuân thành báo động
Đoá hoa nhầu trên tay
Tóc mọc rồi lại rụng
Mùa xuân thành báo động
Đoá hoa nhầu trên tay
Hơn mọi sự anh hùng
Là điều này nhỏ bé
Làm vợ và làm mẹ
Tuổi ba mươi chối từ
Là điều này nhỏ bé
Làm vợ và làm mẹ
Tuổi ba mươi chối từ
(Anh Ngọc)
Đầu tháng 12 năm trước, Huy Đức cho trình làng Bên thắng cuộc với lời thưa đầu tuy
rất tự tín nhưng cũng vô cùng nhũn nhặn:
“Đây là công trình của một nhà báo mong mỏi đi tìm sự thật. Tuy
tác giả có những cơ hội quý giá để tiếp cận với các nhân chứng và những thông
tin quan trọng, cuốn sách chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, chắc chắn
sẽ còn được bổ sung khi một số tài liệu được Hà Nội công bố. Hy vọng bạn đọc sẽ
giúp tôi hoàn thiện nó trong những lần xuất bản sau.”
Vài hôm sau, BBC ghi nhận công trình biên khảo của Huy Đức là
một trong “Mười chuyện nổi
bật ở Việt Nam năm 2012.” Nói
cho chính xác: Bên thắng cuộc không chỉ “nổi bật” ở
Việt Nam, và nguyên do cũng không phải chỉ vì “tác giả có những cơ hội quý giá
để tiếp cận với các nhân chứng và những thông tin quan trọng” mà (có lẽ) là vì
nó đã được viết với sự công tâm – dù mọi vấn đề không hẳn đã luôn luôn được
trình bầy một cách khách quan, như mong đợi.
Trước đây, vào năm 2009, nhà văn Nguyễn Quang Lập cũng đã nói đến cái tâm của
người bạn đồng nghiệp của mình với ý (gần) tương tự:
“… có trí lự để viết những bài báo như Huy Đức cũng không ít
người, cũng không ít người có thể viết hay hơn, nhưng có cái tâm sáng trưng như
thằng Huy Đức để nói thẳng, nói to những điều tâm huyết như nó thì quả là
hiếm.”
Nhiều vị thức giả, của cả đôi bên, đã có lời bàn vô (cũng như
bàn ra) về Bên thắng cuộc.
Thường dân thứ như tôi, cái thứ muôn đời luôn luôn ở về phe nước mắt nên không
dám nói leo (hoặc bàn theo) ai mà chỉ xin được phép thưa thêm – đôi lời – về Những Kẻ Ở Bên Lề.
Họ ở bên lề, bị thiên hạ bỏ quên, và chỉ được nhắc đến – với rất
nhiều xót xa, và trân trọng – bởi một người ngoại cuộc (*) bằng một thiên tiểu
luận ["Trực diện với
cái chết và nỗi đau: Vấn đề Thanh niên Xung phong trong Chiến tranh Việt Nam
(1950-1975)"] đã được Phương Hoà chuyển ngữ, và đăng thành
nhiều kỳ trên diễn đàn talawas.
Chúng tôi xin phép ghi lại vài trích đoạn – ngăn ngắn – với với
ước mong được xem đây như một lời tri ân để gửi đến tác giả, cùng dịch giả:
- Khi nêu lên vấn đề về bản chất của cuộc chiến, công trình nghiên
cứu này nhằm mục đích nghiên cứu lịch sử của một lực lượng xã hội và quân sự có
tên là “Thanh niên xung phong” trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam giữa hai nước
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (miền Bắc) và Việt Nam Cộng hòa (miền Nam) chủ yếu
diễn ra từ năm 1965 đến 1975. Nụ cười rạng rỡ của các cô gái anh hùng trên nhật
báo và phim ảnh tuyên truyền của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong chiến tranh đã
chu du khắp thế giới, nhưng số phận bi thảm của chính những người nữ anh hùng
vô danh này vẫn chưa được mọi người biết đến đầy đủ. Vấn đề này vẫn còn mang
tính nhạy cảm ở Việt Nam dù người ta đã giới thiệu một bộ sử mang tính thực
chứng về cuộc đấu tranh giải phóng đất nước; bộ sử này mới đây đã góp phần
trong việc xác định một vị trí quan trọng hơn của các nhân vật lịch sử bị lãng
quên, đặc biệt là của thành viên các đoàn Thanh niên xung phong.
- Giống như các đồng nghiệp ở Liên Xô, phụ nữ Việt Nam không
những không bị cấm ra mặt trận, mà còn ở ngay chính giữa mặt trận. Các cô gái
TNXP trực tiếp tham gia chiến đấu, đặc biệt là trên đường mòn HCM, nơi có sự
hoà nhập nhất với quân chủ lực, và với những người trong đội TNXP Giải phóng
miền Nam thì chiến đấu là nhiệm vụ chính thức. Như chúng ta thấy, trong phần
lớn thời gian, ranh giới giữa bộ đội nơi tiền tuyến và các lực lượng hậu cần
không hề tồn tại. Việc lực lượng hậu cần cũng hứng chịu lửa đạn là chuyện bình
thường của mọi cuộc chiến, nhưng trường hợp Việt Nam trở nên đặc biệt do một số
lý do: độ tuổi tuyển mộ quá trẻ, họ gần như hoàn toàn không được chuẩn bị chút
nào, và cách thức quản lý thuần chính trị và quân sự được áp dụng với họ. Sĩ quan
trong Quân đội Nhân dân Việt Nam và cựu cán bộ TNXP bị ảnh hưởng nặng nề bởi
những đau đớn khủng khiếp thường nhật của các cô gái làm việc cùng họ, hoặc
dưới quyền họ, phải chịu đựng. Nhưng tất cả bị tấm màn im lặng phủ kiến, bởi
người ta muốn đây phải là cuộc chiến tranh nhân dân.
- Đối với những thiếu niên-lính này (thậm chí trong một vài
trường hợp là trẻ em-lính), vũ khí chỉ là cuốc chim đơn giản, xẻng lớn và hành
trang trí thức ít ỏi mang theo người chỉ là vài năm học sơ cấp ở trường. Họ gặp
nhau và chỉ trong mấy ngày là bị đẩy ra tuyến lửa. Không có kiến thức quân sự,
tất cả họ đều được huấn luyện tại chỗ như câu khẩu hiệu “Khắc làm, khắc biết”
đã tóm ý. Đối với những học sinh nữ ở các thành phố chẳng biết gì ngoài việc
cầm bút, tham gia các công việc lặt vặt trong gia đình, hay còn được mẹ nuông
chiều và ban đêm vẫn còn sợ ma thì sự hụt hẫng của họ thật dữ dội. Sau khi được
tập hợp và biên chế thành đơn vị, những TNXP được nhanh chóng gởi ra tuyến lửa.
- “Những bông hoa trên tuyến lửa” chắc chắn là cụm từ có ý nghĩa
nhất và thường xuyên được sử dụng để tóm tắt số phận bi thảm của những cô gái
TNXP ngoài mặt trận. Do lực lượng TNXP được hình thành từ hơn 50% là nữ và do
người ta vẫn chưa làm được gì nhiều để biết được số phận của họ ra sao, chúng
ta hãy thử xem hiện nay chiến tranh còn dai dẳng như thế nào trong thịt da của
những đóa “Hoa lan trong rừng cháy” này, như nhà văn Minh Lợi đã nhắc đến điều
đó trong truyện ngắn của mình. Từ vài năm nay, những cựu Nữ TNXP thuật lại sự
thật họ đã trải qua và nó khác hẳn với chủ nghĩa anh hùng mà Nhà nước vẫn tuyên
truyền. Những câu hỏi liên quan đến thân xác của phụ nữ trong hoàn cảnh chiến
tranh bắt đầu lộ rõ qua lời kể của những người còn sống sót. Thông qua những
câu chuyện kể của họ, họ đòi hỏi phải có một cách nhìn nhận nhất định về chiến
tranh gắn liền với nhận định của Svetlana Alexievitch: “Những câu chuyện kể của phụ nữ có
một bản chất khác và bàn về một chủ đề khác. Chiến tranh, dưới mắt phụ nữ, có
những màu sắc riêng, những mùi vị riêng, cách giải thích riêng và không gian
tình cảm riêng của họ. Cuối cùng là những từ ngữ riêng. Người ta thấy trong
những câu chuyện đó không có anh hùng cũng chẳng có những chiến công phi thường
nào, mà đơn giản chỉ là những cá nhân bị cuốn vào một công việc phi nhân tính của
con người ”.
- “… thu hoạch của chiến thắng 1975 hoàn toàn chỉ thuộc về đàn
ông. Cũng như bao cuộc chiến khác, khi ‘cánh đàn ông từ chiến trường trở về’,
dù theo nghĩa đen hay nghĩa bóng, tái tạo một Việt Nam xã hội chủ nghĩa chiến
thắng và đầy đực tính, đã không đếm xỉa đến sự dấn thân của phụ nữ trong chiến
tranh nhân dân.”
Sau cuộc chiến – nếu sống sót – những cành lan trong rừng cháy,
những đoá hoa nhầu nát, hay những quả chanh khô (theo như cách nói của đời
thường) sẽ trở thành những con số không tròn trĩnh: không chồng, không con,
không nhà, và không
chế độ!
Hình : http://www.procontra.asia/wp-content/uploads/2013/01/Thanh-niên-Xung-phong-Hà-Nội-trong-tuyến-lửa-miền-Trung-năm-1965.png
Đồng đội của họ, những kẻ “may mắn” hơn – vẫn theo ghi nhận của
công trình biên khảo thượng dẫn: “… đều được đưa vào đền thờ các liệt sĩ được
sử sách chính thức công nhận. Trong số những nữ liệt sĩ nổi tiếng nhất, phải kể
đến: mười cô gái tại ngã ba Đồng Lộc ở tỉnh Hà Tĩnh và mười hai cô gái ở Truông
Bồn trong tỉnh Nghệ An. Đặc biệt, mười cô gái tại ngã ba Đồng Lộc (huyện Can
Lộc) ở tỉnh Hà Tĩnh được thần thánh hóa và người ta đã dựng lên một đài tưởng
niệm nguy nga để tôn vinh họ.”
Hình : http://www.procontra.asia/wp-content/uploads/2013/01/Thanh-niên-Xung-phong-đang-bảo-vệ-đường-trong-Chiến-tranh-chống-Mỹ.png
Và câu chuyện của “những bông hoa trên tuyến lửa”, khủng khiếp
thay, vẫn tiếp tục bị cánh đàn ông Việt Nam “khai thác” dù thân xác họ đã được
chôn kín trong … những “đài tưởng niệm nguy nga” – như tiếng kêu thương (thản
thốt) vừa nghe được vào hôm 28 tháng 12 năm 2012, của blogger Nguyễn Hữu Vinh:
“Khủng khiếp… Truông Bồn! Nhưng không phải khủng khiếp về sự hy
sinh của hàng trăm chiến sĩ nơi đây năm xưa, mà là số tiền khủng của dân mà
ngày nay người ta vung vít tung ra, để rồi không tránh khỏi lũ ‘sâu’ tha hồ đục
khoét, thế mà cũng chưa rõ là 175 tỉ như nhiều báo đưa, hay là 300 tỉ theo VTV loan
báo hôm qua, hay gần 400 tỉ theo dự toán của địa phương từ 4 năm
trước. Khủng khiếp nữa là, dường như phong trào quăng tiền tỉ cho những dự án
thô kệch một cách thảm hại kiểu này tại xứ sở thuộc loại nghèo nhất nước cứ
ngày một dữ dội hơn, nào là Tượng đài Chiến thắng
Đồng Lộc (1998), không rõ bao nhiêu tiền, nhưng làm mất 3 năm;
tiếp theo là Cụm tượng đài 10 nữ TNXP Ngã Ba Đồng Lộc (2010),
hết 14 tỉ mà chưa đã cơn say, lại thêm Đài tưởng niệm các anh hùng, liệt sỹ ngành GTVT tại Ngã ba
Đồng Lộc(2012), thêm 14 tỉ nữa.”
Dù chỉ ở bên lề, và dù đã qua bên kia thế giới, mà còn bị bầm
dập (tới) cỡ đó thì trách sao cuộc đời những người trong cuộc không bị te tua –
nhất là những kẻ ở bên thua cuộc!
____________
(*) Chú thích của
talawas: François Guillemot là chuyên viên nghiên cứu tại Trung
tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia (CNRS), phụ trách kho tài liệu Việt Nam tại
Viện Nghiên cứu Đông Á (IAO, Lyon, Pháp). Ông lấy bằng tiến sĩ về lịch sử tại
Ecole pratique des hautes études (EPHE, Paris) năm 2003. Hiện ông nghiên cứu về
những vấn đề văn hoá trong chiến tranh của người Việt, và về chủ nghĩa dân tộc
phi cộng sản của người Việt, chẳng hạn như về Đảng Đại Việt. Tiểu luận này được
thuyết trình lần đầu tại hội thảo quốc tế, “Bản sắc cơ thể ở Việt Nam: Chuyển
hoá và Đa dạng”, tại Ecole normale superieure lettres et sciences humaines,
Lyon. Tác giả cảm ơn Christopher E. Goscha, Agathe Larcher, Claire và William
J. Duiker, Vatthana Pholsena, Tuong Vu, Edward Miller và Trang Cao đã giúp ông
dịch (từ tiếng Pháp sang tiếng Anh) và hiệu đính tiểu luận này để đăng trên Journal of Vietnamese Studies
vào mùa thu 2009.
© 2013 Tưởng Năng Tiến & pro&contra
No comments:
Post a Comment