LS Vũ
Đức Khanh
Nguyễn
Việt Nam chuyển ngữ
06/09/2013 / 2 Comments
Cuộc nội chiến ở Syria vẫn đang tiếp diễn, và những
tranh chấp trên Biển Đông cũng vậy. Trong khi Hoa Kỳ đã tìm cách thoát ra khỏi
Trung Đông, họ lại đưa mắt hướng về Châu Á – Thái Bình Dương thông qua chiến
lược “tái cân bằng” hay “xoay trục”. Kết quả là bất kỳ cuộc xung đột nào diễn
ra trong khu vực cũng đều liên quan đến Hoa Kỳ; tuy nhiên, liệu Hoa Kỳ có quyết
định tham gia hay không, hay liệu họ có đủ khả năng hay không, là những câu hỏi
lớn vẫn còn chờ thời gian trả lời.
Hoa Kỳ không thể còn tiếp tục đứng ngoài giữa lúc
vòng xoáy xung đột ở Syria đang diễn biến ngày càng phức tạp. Với những bằng
chứng ngày một nhiều về việc chế độ của Tổng thống Bashar Al-Assad đã sử dụng
vũ khí hoá học, “lằn ranh đỏ” của Tổng thống Barack Obama rõ ràng là đã bị vượt
qua từ lâu.
Tuy nhiên, gần nửa bên kia của thế giới, ở Đông Nam
Á, một cuộc xung đột khác vẫn tiếp tục diễn ra âm ỉ và đòi hỏi sự chú ý của Hoa
Kỳ. Những tranh chấp biển đảo kéo dài trên Biển Đông, nếu được phép biến thành
một cuộc xung đột, sẽ nhất thiết đòi hỏi sự can thiệp của Hoa Kỳ, nếu không chỉ
để ngăn chặn cuộc xung đột thì chắc chắn nhất cũng nhằm tôn trọng cam kết của
họ với các đồng minh ở khu vực. Tuy nhiên, như cuộc nội chiến ở Syria đã cho
thấy, một công chúng mệt mỏi với chiến tranh ở Mỹ có thể sẽ không háo hức đến
vậy để thấy mình bị cuốn vào một cuộc xung đột khác ở nước ngoài.
Đầu tiên và quan trong nhất, liệu Hoa Kỳ có
muốn can thiệp quân sự một khi chiến tranh nổ ra trên Biển Đông hay
không? Tòa Bạch Ốc, bất kể là dưới chính quyền của Tổng thống Obama hay một ai
khác, cũng sẽ không thể cam kết các nguồn lực cho một cuộc xung đột nếu thiếu
sự ủng hộ của công chúng cũng như sự hậu thuẫn chính trị của Quốc hội.
Afghanistan và Iraq từ lâu đã khiến người Mỹ mất đi cảm giác thèm muốn can
thiệp ở nước ngoài, và sẽ tiếp tục ảnh hưởng đến chính phủ của các tổng thống
kế tiếp trong việc gửi quân tham chiến, như đã chỉ ra qua phản ứng của Hoa Kỳ
trước những diễn biến ở Libya và Syria.
Tuy nhiên, liệu Hoa Kỳ có thể can
thiệp vào tình hình ở Biển Đông nếu được yêu cầu hay không? Với căn cứ quân sự
Mỹ ở Okinawa (Nhật Bản) kế bên, cũng như mối quan hệ đối tác của họ với
Australia và Philippines, Hoa Kỳ sẽ ở vào vị trí thuận lợi để triển khai lực
lượng tới Trường Sa hay Hoàng Sa nếu được lệnh.
Cuối cùng, liệu Hoa Kỳ có nên can
thiệp khi chiến sự nổ ra? Nếu Hoa Kỳ hy vọng đóng một vai trò nào đó trong khu
vực thì câu trả lời ở đây là một từ “có” quyết đoán. Với những cam kết
phải thực hiện, Hoa Kỳ không thể kỳ vọng là đứng ngoài bất kỳ cuộc xung đột nào
liên quan đến đồng minh của mình. Không giống như Syria, nơi mà những kẻ nổi
loạn chiến đấu chống lại chế độ Al-Assad là vô danh trong mối quan hệ trung
thành với Hoa Kỳ, những thành viên hàng đầu trong bất kỳ cuộc xung đột Biển
Đông tiềm tàng nào cũng đều đã được điểm mặt chỉ tên.
Bất kỳ cuộc xung đột nào trong khu vực chắc chắn
cũng đặt Trung Quốc vào thế đối đầu với những nước vẫn phản đối yêu sách của họ
đối với Biển Đông và các lãnh thổ tranh chấp. Trong số những nước có thể chống
lại Trung Quốc có một đồng minh lâu đời của Hoa Kỳ – Philippines – quốc gia mà
Hoa Kỳ chia sẻ Hiệp ước Quốc phòng Song phương, chưa kể những nước đối tác như
Indonesia và Malaysia. Ngay cả Việt Nam, một nước có tranh chấp với Trung Quốc
không chỉ ở quần đảo Trường Sa mà cả ở quần đảo Hoàng Sa, cũng sẽ muốn Hoa Kỳ
can thiệp.
Đối với Hoa Kỳ, thất bại trong việc can thiệp vào
một cuộc xung đột trên Biển Đông sẽ gây ra những tổn hại không thể khắc phục về
mức độ tin cậy trong khu vực cũng như ở những nơi khác. Chính sách xoay trục
của Mỹ sang Châu Á – Thái Bình Dương sẽ cho thấy là một cử chỉ rỗng tuếch. Nếu
không ngăn chặn để cuộc xung đột khỏi lan sang khắp Đông Á, một nguy cơ có thể
kéo Nhật Bản và Hàn Quốc cùng những tranh chấp giữa hai nước này với nhau và
giữa họ với Trung Quốc vào cuộc, Hoa Kỳ phải can thiệp nếu muốn tiếp tục đóng
một vai trò nào đó ở Châu Á – Thái Bình Dương. Tuy nhiên, chính trị và cảm tính
của công chúng rốt cuộc sẽ định đoạt việc Hoa Kỳ liệu có điều bất cứ lực lượng
quân sự nào tham gia vào cuộc xung đột trên Biển Đông hay không.
Thực
hiện các biện pháp ngăn ngừa
Chiến tranh là điều không đáng mong đợi đối với tất
cả các bên liên quan, kể cả Trung Quốc, vì thế vấn đề ở đây là có thể làm những
gì để ngăn ngừa một kết cục như vậy. Những biện pháp ngăn ngừa nào mà Hoa Kỳ có
thể hy vọng trong việc giải quyết những tranh chấp này?
Tâm điểm của cuộc tranh chấp trên Biển Đông là vấn
đề chủ quyền đối với vùng biển và các quần đảo trong vùng biển đó. Tiêu biểu
cho bản chất phức tạp của cuộc xung đột là quần đảo Trường Sa, quần đảo mà cả
Brunei, Trung Quốc, Malaysia, Philippines, Đài Loan và Việt Nam đều đòi chủ
quyền. Mỗi quốc gia đưa ra yêu sách đối với một số hoặc toàn bộ quần đảo, chồng
lấn lên nhau. Mặc dù Hoa Kỳ đến nay vẫn từ chối can thiệp trực tiếp vào các
cuộc tranh chấp, song họ lại ủng hộ một giải pháp đa phương, trước thái độ khó
chịu của Trung Quốc.
Ngoài Trường Sa, trong số những vụ tranh chấp giữa
các bên có tranh chấp giữa Việt Nam và Trung Quốc về chủ quyền quần đảo Hoàng
Sa, và tranh chấp Bãi cạn Scarborough giữa Philippines và Trung Quốc, mà sau vụ
bế
tắc ngoại giao năm ngoái giữa hai nước, Philippines đã rút khỏi khu vực.
Do tính chất nhạy cảm về vấn đề chủ quyền, những
tranh chấp trên Biển Đông không thể giải quyết được nếu người ta không xử lý
điểm nổi cộm này đầu tiên. Ngược lại, việc chú trọng quá mức vào điểm này, như
thực tế hiện nay, có thể lại thúc đẩy xung đột. Trung Quốc có thể không mong
muốn chiến tranh, song không nên cho rằng Bắc Kinh sẽ không tiến hành một cuộc
chiến ở một quy mô nhất định nào đó để đạt được mục đích. Trung Quốc hiểu rất
rõ rằng bất kỳ việc sử dụng vũ lực nào, dù là hạn chế, cũng sẽ mở đường cho sự
hiện diện lớn hơn rất nhiều của Mỹ trên Biển Đông, điều mà Trung Quốc vẫn tìm
cách né tránh. Một sự thoả hiệp ở đây vì thế là điều cần thiết.
Như một biện pháp tạm thời, vấn đề tranh chấp lãnh
thổ, lãnh hải nên được đặt sang một bên để chấp nhận một giải pháp tạm
thời (modus vivendi), tức là một thỏa thuận “nhất trí về sự không nhất
trí”, nhất là liên quan đến quần đảo Trường Sa, nếu xét đến chiều kích đa
phương của nó. Bản chất của cuộc tranh chấp đặc thù này sẽ đòi hỏi tất cả các
bên đưa ra yêu sách phải hợp tác với nhau để đi đến một giải pháp khả dĩ chấp
nhận được.
Hợp
tác cùng khai thác tài nguyên có thể là hình thức không nhận được sự chấp
nhận của tất cả các quốc gia liên quan; tuy nhiên, đây lại là một bước đi chắc
chắn để tiến tới giảm căng thẳng trong khu vực. Nỗ lực giải quyết tranh chấp
thông qua tài
phán quốc tế, như Philippines đang tiến hành để chống lại Trung Quốc, sẽ ít
hữu dụng trong dài hạn vì những khó khăn cố hữu trong luật pháp quốc tế. Trung
Quốc thì quá lớn để cho Toà án Quốc tế về Luật Biển đủ sức kiềm tỏa.
Hoa Kỳ không thể bảo Trung Quốc phải làm gì, song họ
lại có thể thuyết phục các bên liên quan trong cuộc tranh chấp cân nhắc một
chương trình phát triển chung dưới sự giám sát của cộng đồng quốc tế. Không thể
trông cậy luật pháp quốc tế để đảm bảo cho hoà bình, ngay cả trong ngắn hạn;
trong khi đó một giải pháp đa phương dưới hình thức một dự án phát triển và
khai thác tài nguyên, cho dù khó thực hiện, lại là một giải pháp khả dĩ. Đối
với những nước không sẵn sàng tham gia, Hoa Kỳ cần nêu rõ với họ rằng đây không
phải là một giải pháp vĩnh viễn, mà chỉ là một biện pháp tạm thời để ngăn ngừa,
hay chí ít là giảm bớt, khả năng của sự đối đầu thù địch.
Mặc dù một giải pháp tạm thời sẽ tạm
gác vấn đề chủ quyền, vấn đề này vẫn tiếp tục là một trở ngại đối với nền hoà
bình lâu dài ở Châu Á – Thái Bình Dương. Rốt cuộc, nếu không phải thế hệ này
thì thế hệ kế tiếp, Trung Quốc và các nước tranh chấp phải đạt được một giải
pháp về chủ quyền đối với các lãnh thổ tranh chấp trên Biển Đông. Dù vậy, một
sự nhất trí về sự không nhất trí như thế chí ít cũng đem lại cho hoà bình một
cơ hội và để có thêm thời gian cho một giải pháp lâu bền hơn.
———
Nguyên bản Anh ngữ Seeking
peace in the South China Sea đã được đăng trên trang Asia Sentinel. Phiên
bản Việt ngữ do dịch giả Nguyễn Việt Nam ở Hà Nội thực hiện.
No comments:
Post a Comment