Le Minh Khai
Trà
Mi chuyển ngữ
Posted on December
10, 2016 by editor — 0
Comments
Trong tác phẩm “Việt Nam văn hóa sử cương”,
phát hành năm 1938 của ông, sử gia Việt Nam Đào Duy Anh đã cố gắng thực hiện một
điều mà không một học giả Việt Nam nào trước đó đã làm. Ông đã cố viết lịch sử
của xã hội Việt Nam.
Việt Nam Văn hoá Sử
cương, Đào Duy Anh.
Đây là một việc rất khó thực hiện, vì như đã nêu
trong cuốn sách của ông, tất cả văn bản sử liệu Việt Nam đã có đến thời điểm đó
phần lớn chỉ viết về chính trị triều đại. Những tài liệu lịch sử đó đã không
nói tới “người dân”, và do đó rất khó để viết về một xã hội Việt Nam trong quá
khứ.
Ai là người Việt? Họ từ đâu đến? Chủng tộc của họ là
gì? Những đặc tính của người Việt Nam / của chủng tộc Việt Nam là gì?
Nguồn: Đào Duy Anh
Đây là những câu hỏi mà các học giả Việt Nam chưa
bao giờ tự hỏi trước thời thực dân Pháp. Tuy nhiên, đây lại chính là những câu
hỏi mà các nhà truyền giáo, giới cai trị, giới chức quân sự và học giả Pháp đặt
ra trong những năm cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX vì họ cố gắng tìm hiểu các
dân tộc trong đế chế thuộc địa của họ.
Và một khi những tác giả Pháp đã hỏi những câu hỏi
đó và đã viết về những gì họ đã tìm được, học thuật tại Việt Nam đã mãi mãi
thay đổi.
Bản đồ Đông Dương
thuộc Pháp . Nguồn OntheNet
Tại sao lại như thế? Bởi vì các học giả Việt Nam đã
đọc những gì người Pháp đã viết về Việt Nam, và là dân bị trị, họ đọc những gì
người Pháp viết với một giả định nào đó trong tâm trí của họ.
Tuy có thể bực bội thực dân Pháp và vì bị mất chủ
quyền, các học giả Việt Nam trong nửa đầu của thế kỷ XX đã ý thức được rằng người
Pháp nói riêng và phương Tây nói chung có nhiều kỹ nghệ tiên tiến hơn so với Việt
Nam và những thành tựu kỹ nghệ của phương Tây có liên quan trực tiếp đến cách
người phương Tây suy nghĩ.
Vì vậy, khi các tác giả Pháp viết về Việt Nam, các học
giả Việt Nam muốn biết những gì họ viết/biết, và tôi cho rằng rằng họ đọc các
tác phẩm tiếng Pháp với cảm nhận (có thể là vô thức) là những điểm mà tác giả
người Pháp đưa ra đây ý nghĩa và đáng chú ý hơn so với những điểm mà tác giả Việt
Nam có thể trưng dẫn chỉ vì cách suy nghĩ của người Pháp.
Cũng như thế, hơn nữa, thực tế người Pháp đã viết về
những điều mà người Việt Nam chưa bao giờ viết hoặc nghĩ tới, là dấu hiệu cho
các học giả Việt Nam thấy sự độc đáo về cách người Pháp suy nghĩ, một cách suy
nghĩ đã dẫn đến sự phát triển vượt trội của xã hội Pháp, khiến họ có khả năng
đi xâm chiếm những vùng đất lạ, v.v.
Vì thế tôi lập luận rằng các học giả Việt Nam trong
nửa đầu thế kỷ XX đã đọc những tác phẩm tiếng Pháp với một ý thức tôn trọng và
tò mò nhưng cũng có một cảm giác tự ti. Sự kết hợp của những cảm xúc đó khiến học
giả Việt Nam đã tin tưởng và lặp lại những tuyên bố của những tác giả Pháp về một
số thiếu sót của trí tuệ Việt Nam.
Chúng ta có thể thấy điều này trong “Việt Nam văn
hóa sử cương” của Đào Duy Anh. Trong cuốn sách đó có một phần về “Người
Việt Nam” thảo luận về tất cả các vấn đề nêu trên: người Việt Nam từ
đâu đến, người Việt Nam thuộc chủng tộc nào, và những đặc điểm về thể chất và
trí tuệ của họ.
Vì đây là những vấn đề mà các học giả Việt Nam đã
chưa bao giờ bàn đến trước khi người Pháp xuất hiện, có lẽ không có gì ngạc
nhiên khi Đào Duy Anh dựa nhiều vào các tác phẩm của những tác giả người Pháp để
thảo luận về những vấn đề này.
Ví dụ, để giải thích nguồn gốc của người Việt Nam,
Đào Duy Anh dựa trên một nghiên cứu của Leonard Aurousseau, và để giải thích những
thứ như những đặc điểm thể chất và trí tuệ của người Việt Nam, ông đã sử dụng
cuốn “Người Annam: xã hội – tập quán, tôn giáo” (1906) của Đại tá E. Diguet.
Về sự thông minh của người Việt, Diguet viết,
Nguồn: Augustin
Challamel
“Người Annam có tâm trí tinh tế và óc tưởng tượng sống
động; Tuy nhiên, trong tất cả các phẩm chất trí tuệ, ký ức của họ phát triển nhất,
nhờ vào việc học (viết/đọc) chữ Hán mà ông bà và tổ tiên của họ đã thực tập từ
thời cổ đại. Rõ ràng việc ghi nhớ vô số dấu hiệu khác nhau, mỗi ký tự đó đại diện
cho một ý tưởng, đòi hỏi một nỗ lực phi thường của vùng này ở não.”
Nguồn: E. Diguet
Sau đó ông nói thêm rằng giáo dục Việt Nam bị giới hạn
trong nghiên cứu văn học, và hầu hết những tác phẩm văn học Trung Quốc và Việt
Nam mà họ nghiên cứu là các tác phẩm của trí tưởng tượng. Do đó, Diguet lập luận
rằng trong khi người Việt phát triển những khả năng trí tuệ của bộ nhớ và trí
tưởng tượng, đây là những khả năng trí tuệ không có ích trong các lĩnh vực khoa
học và công nghiệp.
Hơn nữa, Diguet cũng nói rằng khả năng trí tuệ Việt
Nam về sức tưởng tượng có giới hạn của nó. Để dẫn chứng, ông nói rằng,
“Trong lĩnh vực nghệ thuật, nơi mà trí tưởng tượng
có chủ quyền, người Annam đã cho thấy họ có giác quan sắc sảo về những hình ảnh
tưởng tượng. Nhưng phải thừa nhận rằng, chỉ một số trường hợp ngoại lệ hiếm
hoi, tất cả các quy trình công nghiệp hay nghệ thuật của họ đều là những vay mượn
từ Trung Quốc, một lần nữa, đó là nguồn cảm hứng của họ.”
Nói cách khác, trong khi Việt Nam có một óc tưởng tượng
phát triển tốt, họ chỉ tưởng tượng theo những tư tưởng và tập quán mà họ đã học
được từ Trung Quốc, và do đó trí tưởng tượng của họ có phẩm chất thấp hơn so với
Trung Quốc.
Bây giờ chúng ta hãy xem Đào Duy Anh đã viết những
gì về tâm thức Việt Nam.
Nguồn: Đào Duy Anh
“Về tính chất tinh thần thì người Việt Nam đại khái
thông minh, nhưng xưa nay thấy ít người có trí tuệ lỗi lạc phi thường. Sức ký ức
thì phát đạt lắm, mà giàu trí nghệ thuật hơn trí khoa học, mà giàu trực giác
hơn luận lý.
Phần nhiều người có tính ham học, song thích văn
chương phù hoa hơn là thực học, thích thành sáo và hình thức hơn là tư tưởng hoạt
động. Não tưởng tượng thường bị não thực [23] tiến hòa hoãn bớt cho nên dân tộc
Việt Nam ít người mộng tưởng, mà phán đoán thường có vẻ thiết thực lắm.”
Đây chỉ là một ví dụ nhỏ của những ví dụ khác có thể
được tìm thấy ở cuốn “Việt Nam văn hóa sử cương” của Đào Duy Anh. Tuy nhiên điểm
chính ở đây là chúng ta có thể thấy rằng Đào Duy Anh căn bản đã chấp nhận những
mô tả tiêu cực về người Việt Nam của một nhà văn Pháp.
Tại sao ông ấy làm như vậy? Trước hết, viết về những
đặc điểm của trí tuệ Việt Nam, cũng như nghiên cứu lớn hơn – lịch sử của xã hội
Việt Nam mà đề tài này là một phần – là tất cả những chủ đề mà người Việt Nam
đã chưa khi nào viết/thảo luận trước thời kỳ thuộc địa.
Như vậy, Đào Duy Anh đã cố gắng để làm một điều gì
đó mới. Và tại sao ông chọn để viết về chủ đề này? Bởi vì đây là những gì các
nhà văn Pháp đã viết, và ông tin rằng về khả năng trí tuệ của họ, người Pháp đã
vượt trội so với người Việt Nam.
Lối học từ chương. Nguồn: Onthenet
Người Pháp đã phát triển xã hội của họ theo những
cách mà người Việt Nam đã không làm, không có, và khả năng của người Pháp trong
việc xây dựng một đế quốc thực dân ở Việt Nam là một dấu hiệu rõ ràng về điều
đó vì nó cần một cách suy nghĩ mà Đào Duy Anh tin rằng, người Việt Nam đã không
có.
Do đó, học theo cách người Pháp quan sát và viết về
thế giới và để bắt chước Pháp là điều hợp lý. Và khi làm như vậy Đào Duy Anh thấy
người Pháp đã xác định một số điểm yếu của trí tuệ Việt Nam cũng rất hợp lý đối
với ông.
Cuối cùng làm sao người ta có thể giải thích được chế
độ thực dân của Pháp nếu người Việt Nam không thua kém người Pháp? Đào Duy Anh
tin chắc rằng Việt Nam đã thua kém. Người Việt Nam không giỏi ở những phương diện
đã làm cho Pháp vĩ đại, như nghiên cứu thực tiễn và tư duy hành động thực tiễn.
Và người Viêt Nam đã chú ý quá nhiều đến các vấn đề
không thực tế, như nghiên cứu văn học chẳng hạn.
Tuy thế, không có đặc điểm trí tuệ nào của người Việt
có mà không thể thay đổi được, và Đào Duy Anh đã viết rõ ràng trong cuốn sách rằng
ông cảm thấy xã hội Việt Nam sẽ thay đổi đáng kể qua việc tiếp xúc với người
Pháp.
Tuy thực sự những điều đó đã xảy ra, ý tưởng của một
sự phân đôi giữa Pháp theo logic hơn và một Việt Nam nghiêng về văn học hơn như
những nhà văn Pháp như Diguet đã cho là vậy, và là nhưng gì Đào Duy Anh đã lặp
lại, và tiếp tục cho đến ngày nay vẫn thấy còn trong các tác phẩm của các nhà
lý luận văn hóa như Trần Ngọc Thêm.
Chỉ khác ở chỗ, hôm nay, sở thích văn học, thơ ca của
Việt Nam lại được xem là một đức tính tốt hơn là một dấu hiệu của sự thua kém,
vì sự thiếu logic này được đặt làm phản diện một sự quá logic của một phương
Tây được cho là bóc lột và thống trị.
Tuy nhiên, nó vẫn là sự lưỡng phân nhị thức giữa một
phương Tây duy lý và phương Đông ít duy lý hơn. Dó là, đó cũng là cái nhìn của
thực dân Pháp sau khi quan sát thế giới.
© DCVOnline
Nếu đăng lại, xin ghi nguồn và đọc “Thể lệ trích đăng lại bài từ
DCVOnline.net”
Nguồn: Đào Duy Anh’s (French) Characterization of Vietnamese Intellectual
Inferiority. Le Minh Khai, Le Minh Khai’s SEAsian History Blog. December 9,
2016.
No comments:
Post a Comment