Nguyễn-Xuân
Nghĩa
Monday, June 09, 2014 2:25:16 PM
Kinh
tế chính trị học Trung Quốc thời chuyển hướng và bành trướng
Theo
dõi tình hình Trung Quốc, những ai thật sự quan tâm có thấy ra một nghịch lý.
Một đằng là giới chuyên gia kinh tế lần lượt nói đến
khó khăn của lãnh đạo Bắc Kinh sau một giai đoạn tăng trưởng ngoạn mục là 9%
trong 34 năm liền. Sau một thời huy hoàng chưa từng thấy, với sự ca tụng của
truyền thông quốc tế, những trở ngại hiện nay hiển nhiên phải là vấn đề sinh tử
cho một chế độ muốn dung hòa hai yêu cầu trái ngược là dùng quy luật thị trường
làm sức bật, nhưng theo định hướng của một đảng độc quyền. Sức bật đó sẽ đưa
Trung Quốc về đâu khi... hết bật?
Ðằng kia là các chiến lược gia về quân sự Mỹ thì
liên tiếp báo động về sự bành trướng của Trung Quốc. Những động thái gần đây của
Bắc Kinh, như thiết lập khu định vị phòng không ADIZ tại Ðông Bắc Á nên thách đố
Nhật Bản, rồi mở rộng khu vực ADIZ này cho tôm cá tại vùng Ðông Nam Á, và cắm
giàn khoan Hải Dương 981 ngay trên thềm lục địa của Việt Nam hay xây cất phi đạo
trên bãi đá Gạc Ma của Philippines, v.v... khiến truyền thông Hoa Kỳ nêu câu hỏi
về những rủi ro đụng độ ở một khu vực có tầm quan trọng sinh tử cho kinh tế thế
giới.
Nói cho gọn, trước hai nhận định trái ngược ấy thì
Trung Quốc mạnh hay yếu?
Ðể tìm câu trả lời, mục “Kinh tế cũng là Chính trị”
này xin nói về kinh tế và bài toán chính trị ma quỷ ở đằng sau....
***
Trước hết, sau gần 200 năm loạn lạc vì ngoại xâm lẫn
nội chiến, một xã hội hơn tỷ dân đã có ba thập niên tương đối yên lành để làm
ăn kể từ năm 1979 - vụ Thiên An Môn 1989 chỉ là ngoặc kép hắc ám - thì kinh tế
tất nhiên có tăng trưởng.
Từ kinh nghiệm Ðông Á, của Nhật Bản, Nam Hàn và cả
Singapore, mô hình Trung Quốc có đặc tính riêng là hệ thống chính trị giữ vị
trí điều tiết thị trường. Nhà nước dùng quy luật tư bản để củng cố sức mạnh của
nhà nước, dưới sự lãnh đạo của đảng.
Thuần về kinh tế và nhờ định hướng chính trị, tăng
trưởng của Trung Quốc xuất phát từ hai lực đẩy là tăng đầu tư và giảm tiêu thụ.
Nhà nước giữ vai trò thắt lưng buộc bụng, thắt ai và buộc ai là quyết định của
lãnh đạo. Khi đầu tư nhiều để nâng sản lượng cho một thị trường nội địa không
được tiêu thụ như ý thì nhà nước đẩy mạnh xuất cảng và độc quyền thu về ngoại tệ
nên có khối dự trữ khổng lồ, nay mấp mé bốn ngàn tỷ đô la để có thể làm vương
làm tướng với thiên hạ.
Thế giới ngợi ca “phép lạ kinh tế” Trung Quốc mà
không thấy khái niệm “tăng đầu tư”và “giảm tiêu thụ” có nghĩa là nhà nước trưng
thu tiết kiệm rất nhiều và rẻ của dân để đưa vào sản xuất. Nếu Tần Thủy Hoàng Ðế
ngày xưa mà có truyền thông quốc tế ở loanh quanh thì dự án Vạn Lý Trường Thành
ở miền Bắc hay kinh đào Linh Cư tại miền Nam cũng được coi là sự kỳ diệu! Người
ta thấy ra cái “được” mà khó đếm được cái “mất” - như ô nhiễm môi sinh, tham
nhũng hay bất công xã hội.
Ba chục năm sau, từ 2009, người ta cũng chỉ nói đến
cái mất của Hoa Kỳ, từ uy tín đến thế lực, mà không nhìn ra nỗi lao đao của
lãnh đạo Bắc Kinh.
Khi kinh tế thế giới bị suy trầm, xuất cảng của
Trung Quốc sút giảm thì Bắc Kinh bơm tiền kích thích để vẫn duy trì đà sản xuất
cũ. Việc bơm tiền qua ngả tín dụng, chủ yếu là qua hệ thống ngân hàng của nhà
nước, với số lượng khổng lồ là hơn hai ngàn 500 tỷ đô la, đã đẩy kinh tế xứ này
vượt qua Nhật Bản năm 2010.
Rồi đẩy tới bờ vực.
Người ta vay tiền trước hết để đầu tư, khi thấy đầu
tư có lời thì vay thêm để đầu cơ, là kiếm lời lớn hơn trong ngắn hạn mà với rủi
ro cao hơn. Khi giàn máy bơm tiền lại thuộc về nhà nước, do tay chân nhà nước
điều tiết mà bất chấp quy luật thị trường thì sau nạn đầu cơ lại có “lạm dụng
tín dụng”: tay chân nhà nước và thân tộc mở ra canh bạc nhuốm mùi lường gạt
theo kiểu tháp ảo, làm kinh tế bốc như bong bóng.
Ngày nay, nạn đầu cơ địa ốc thổi giá đất đai của thủ
đô Bắc Kinh cao gần bằng giá đất tại Tokyo trước khi Nhật Bản bể bóng năm 1990
và trôi vào hai chục năm suy trầm. Ở bên dưới là bộ máy sản xuất dư dôi ế ẩm,
chưa sử dụng hết 60% công suất, nằm bên núi nợ xấu sẽ sụp khi bóng bể.
Khác với nhiều nước lạc hậu - Hà Nội ơi! - lãnh đạo
Bắc Kinh có hiểu ra mối nguy ấy.
Nói về mạnh yếu, giới chức kinh tế tài chánh của họ
là loại chuyên gia thật, nhiều người tốt nghiệp đại học Mỹ, từng là Kinh tế trưởng
của Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế IMF hay giáo sư kinh tế tại Hoa Kỳ trước khi về làm
tham mưu cho bảy người trong Thường Vụ Bộ Chính Trị, hoặc cầm đầu các hội đồng
và ủy ban phụ trách về kế hoạch, cải cách hay quản lý doanh nghiệp và tài sản
nhà nước, v.v...
Họ đánh bạc giả với dân chứ không xài bằng giả với
nhau. Hà Nội ơi - bis!
Hiểu ra mối nguy ấy, thế hệ thứ năm lên sau Ðại hội
18 vào cuối năm 2012 quyết định là phải chuyển hướng. Một năm sau, tháng 11 năm
ngoái, Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương kỳ ba của khóa 18 đề ra
phương hướng cải cách và chấp nhận một đà tăng trưởng thấp hơn. Thay vì 9-10%
thì quãng 7.5% cũng là được. Phải giảm tốc độ cho cỗ xe khỏi lật khi vào khúc
quanh.
Ðấy là một sự xoay trở có ý thức về chính trị và có
chuẩn bị về tổ chức. Khổ nỗi, sau 30 năm thì phép lạ kinh tế cũng sinh bệnh lạ.
Hệ thống tài chánh ngân hàng Trung Quốc có những lệch
lạc tích lũy từ lâu, kết tụ thành mạng lưới chằng chịt ở mọi cấp bộ chính trị
và hành chánh, từ trung ương tới từng địa phương, với thế lực rất lớn của đảng
viên. Và mắc mứu quyền lợi, trong đó nạn nhũng lạm, tham nhũng và lạm dụng,
không chỉ cản trở mà còn quật ngược chỉ thị của trung ương. Việc bơm tiền hay
phân phối tài nguyên qua nhiều ngả mờ ám vẫn tiếp tục và chất lên một núi nợ rất
cao.
Giới kinh tế thường cho là khi tổng số nợ công và tư
mà lên tới 275% của Tổng Sản Lượng GDP thì kinh tế có thể trôi vào khủng hoảng
khởi đi từ những vụ vỡ nợ dây chuyền. Từ mức 320% vào năm 2008, tới cuối năm
2013 thì núi nợ công tư của Trung Quốc lên tới 420%.
Sức mạnh của nền kinh tế theo định hướng chính trị của
nhà nước cũng có cái giá phải trả vì làm nhà nước chệch hướng! Ðấy là chuyện
chính trị.
Về kinh tế, giữa cơn xoay trở thì nhà nước Bắc Kinh
lại trăn trở: muốn đạp thắng để đổi hướng, rồi sợ tăng trưởng giảm làm thất
nghiệp tăng nên lại ngầm bơm tiền kích thích, qua nhiều kênh mà họ biết là thiếu
an toàn. Mỗi khi thấy biện pháp kích thích thì thiên hạ lại vỗ tay!
Cuối tháng 5 vừa qua, Bắc Kinh lại thử nghiệm một biện
pháp bơm tiền tinh tế hơn. Không qua ngả tín dụng ngân hàng đầy rủi ro mà qua
việc ngân hàng trung ương mua lại trái phiếu của một số khu vực nhất định, như
công khố phiếu ở các địa phương miền Tây, miền Trung, hay trái phiếu hỏa xa,
gia cư hay ngân hàng.
Giới kinh tế Nhật, Mỹ, Âu hay Anh đều thấy quen
quen: Bắc Kinh cũng tiến vào cõi hỗn mang của biện pháp bất thường mà các nước
Tây phương đã áp dụng. Ðó là QE, “quantitative easing”, tăng mức lưu hoạt có định
lượng. Diễn ra bạch văn thì Trung Quốc chưa thể hãm đà tăng trưởng để tìm ra thế
quân bình khác, với tiêu thụ nội địa mới là lực đẩy. Họ chưa cải cách được.
Và giữa hai động tác đạp thắng và tống ga, Bắc Kinh vẫn
phải nhấn tới, bằng cẳng giữa.
***
Chúng ta tò mò trở lại nghịch lý ban đầu: tại sao giới kinh tế nói đến nỗi trăn trở của Bắc Kinh mà các nhà chiến lược tại Mỹ cứ tri hô về mối họa Trung Quốc?
Giới đầu tư có tiền lặng lẽ bảo nhau về mối nguy khủng
hoảng tại Trung Quốc để tìm nơi chọn mặt gửi vàng khi nền kinh tế hạng nhì thế
giới bị bể bóng. Trong khi đó, giới bình luận về an ninh tiếp tục rót nước đường
cho Bắc Kinh. Họ thổi bong bóng: Trung Quốc có khả năng quân sự rất đáng sợ!
Ðáng sợ nhất trong cả chuyện kinh tế chính trị này
là trò ma của Mỹ...
No comments:
Post a Comment