Jamie
Metzl
Phạm Nguyên
Trường dịch
Ngày 13 tháng 03 năm 2014
Cùng với việc quân đội Nga chiếm đóng lãnh thổ
Ukraina và Hải quân Trung Quốc thả neo ở vùng lãnh hải Philippines trong biển
Nam Trung Hoa [biển Đông – ND], thế giới hiện đang bước vào giai đoạn nguy
hiểm.
Về mặt địa chính trị, Nga và Trung Quốc đang tái lập
các tiêu chuẩn của thế kỉ XIX, đấy là khi các quốc gia cạnh tranh với nhau bằng
cách tích lũy sức mạnh cứng trong hệ thống của chủ nghĩa dân tộc không kiềm chế
và chủ quyền quốc gia cứng nhắc. Thật vậy, Tổng thống Nga Vladimir Putin dường
như đang tìm cách tái lập bản đồ thế kỷ XIX của thời Sa hoàng, bằng cách nắm
chặt Crimea, Abkhazia, Nam Ossetia, và những khu vực khác của đế chế cũ bằng
mọi giá.
Tương tự như vậy, Trung Quốc, dựa vào cơ sở lịch sử
mơ hồ của đế chế đã chết từ lâu, đang đặt cược việc tuyên bố chủ quyền ở Biển
Đông trong khi vi phạm toàn bộ Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển. Cả hai nước
hiện đang hành xử như thể sức mạnh là một trò chơi tổng bằng không, được quyết
định bởi các quy tắc của chính sách thực dụng xưa cũ.
Nhưng, mặc dù Ngoại trưởng Mỹ John Kerry cảnh báo
rằng việc Nga chiếm Crimea “không phải là hành vi của thế kỉ XXI, của G -8, và
của nước lớn”, Hoa Kỳ và các đồng minh đang đấu tranh để giữ bằng được thế giới
hậu chiến của thế kỉ XXI.
Đối với Mỹ, những tàn phá do chủ nghĩa dân tộc tham
lam của châu Âu gây ra, thể hiện trong chủ nghĩa thực dân và hai cuộc chiến
tranh thế giới, đã chấm dứt vào năm 1945. Những nhà lập kế hoạch thời hậu chiến
của Mỹ đã kết luận rằng nếu chủ nghĩa dân tộc cực đoan là vấn đề thì tinh thần
xuyên quốc gia là lời giải. Mỹ đã dẫn đầu trong việc xây dựng một hệ thống luật
pháp quốc tế, tạo dựng Liên Hiệp Quốc, và thúc đẩy thương mại tự do và mở cửa thị
trường trên toàn thế giới, trong khi vẫn duy trì công tác bảo trợ an ninh, tạo
điều kiện cho các tổ chức xuyên quốc gia như Liên minh châu Âu và Hiệp hội các
nước Đông Nam Á phát triển .
Trong quá trình này, Mỹ còn xa mới nhất quán hay
hoàn hảo, đôi khi nước này đã gây ra những ảnh hưởng chết người ở những nơi như
Việt Nam. Nhưng bảo vệ vững chắc hệ thống quốc tế, một hệ thống mà đôi bên cùng
có lợi hơn là bất kỳ hệ thống nào từng có trước đó đánh dấu sự mở đầu trong bảy
thập niên đổi mới, phát triển và cải thiện vĩ đại nhất mà loài người chúng ta
từng biết.
Nhưng, bây giờ, với sự ngóc đầu dậy của Trung Quốc,
tái cân bằng quyền lực toàn cầu, và Mỹ suy giảm bởi hai thập niên chiến tranh
đã làm xói mòn uy tín của mình, trật tự quốc tế hậu chiến lại rơi vào trạng
thái căng thẳng dữ dội.
Nhật Bản hiện nay, một người ủng hộ kiên quyết của
hệ thống hậu chiến do Mỹ dẫn dắt, cũng đã thay đổi. Khi thuyền trưởng người Mỹ
là Matthew Perry tiến vào cảng Tokyo vào năm 1854, ông đã thấy ở đây một quốc
gia yếu ớt, bị cô lập, và có công nghệ lạc hậu. Mười bốn năm sau, Nhật Bản bắt
đầu khởi động quá trình hiện đại hóa qui mô lớn dưới thời hoàng đế Minh Trị; ba
mươi bảy năm sau đó, việc họ giành chiến thắng trong cuộc chiến tranh Nga-Nhật
đã làm cả thế giới chấn động. Tiếp thu một cách nhanh chóng những bài học của
châu Âu thế kỉ XIX, năm 1894, Nhật Bản đã phát động một thập niên nỗ lực nhằm
thống trị Châu Á và đảm bảo những nguồn lực của mình, và họ chỉ dừng lại khi
những quả bom nguyên tử của Mỹ san phẳng Hiroshima và Nagasaki.
Sau chiến tranh, dưới sự bảo vệ và hướng dẫn ban đầu
của Mỹ, Nhật Bản đã nổi lên như một nhà vô địch của một hệ thống quốc tế dựa
trên nền tảng là luật pháp. Theo các tiêu chuẩn tương đối, Nhật Bản đã tài trợ
cho Liên Hợp Quốc nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác, nước này cũng tham gia
một có ý nghĩa vào các định chế quốc tế khác, và hỗ trợ sự phát triển của các
nước láng giềng châu Á, trong đó có Trung Quốc .
Nhưng, với việc các nhà lãnh đạo Trung Quốc hiện nay
tìm mọi cách bêu xấu hình ảnh của Nhật Bản và áp lực những tuyên bố chủ quyền
lãnh thổ và tranh chấp lãnh hải một cách quyết liệt hơn bao giờ hết, đất nước
này đang bị đẩy theo hướng mà Thủ tướng Shinzo Abe, với thiên hướng nhằm xét
lại lịch sử của mình và nhấn mạnh quá khứ dân tộc chủ nghĩa của Nhật Bản, có
thể trong một số khía cạnh đã ủng hộ: quay lại với thế kỷ XIX .
Châu Âu cũng chấp nhận hệ thống quốc tế sau chiến
tranh. Với việc để nước Mỹ làm công tác an ninh, các chính phủ châu Âu chuyển
trọng tâm trung chú ý và những khoản chi cho lĩnh vực phúc lợi xã hội và xây
dựng không tưởng hậu-chủ quyền của thế kỉ XXI, tức là làm lu mờ sự chia rẽ giữa
các quốc gia và thay thế những vụ gây hấn và lòng hận thù bằng đàm phán và thỏa
hiệp.
Nhưng bây giờ, giấc mơ thế kỉ XXI của châu Âu phải
đối mặt con gấu Sa hoàng thế kỉ XIX, đang đặt móng vuốt của nó lên biên giới
Nga-Ukraine. Và, cũng như các nước ASEAN, không thể và không muốn đứng lên
chống lại việc Trung Quốc xâm lấn trên Biển Đông, EU đã phát hiện ra các giới
hạn của quyền lực mềm của mình, giới hạn của cách pháp tiếp cận theo lối đồng
thuận với Nga.
Nếu một hệ thống hậu chủ quyền của thế ki XXI vẫn
chỉ là một giấc mơ không thể đạt được trong thế giới của những nhà nước đầy
quyền lực của chúng ta (dịch thoát ý từ Hobbesian – ND), và việc quay trở lại
với những tiêu chuẩn của thế kỉ XIX bằng cách coi hành vi hung hăng của Nga và
Trung Quốc là không thể chấp nhận được thì bảo vệ hệ thống quốc tế thời hậu
chiến có thể là phương án tốt nhất mà chúng ta có thể lựa chọn.
Trớ trêu là, phản ứng theo kiểu thế kỉ XIX, với đặc
điểm là chính trị dựa trên sức mạnh và tái vũ trang của Châu Âu và Nhật Bản, có
thể là một phần của những gì là mà chúng ta cần phải làm.
Jamie Metzl, thành viên của một hãng đầu tư toàn cầu có trụ sở ở New York
và là cộng tác viên cao cấp của Asia Society, ông từng làm cho Ủy ban an ninh
quốc gia và Bộ ngoại giao Mĩ thời chính phủ Clinton.
Bài đã đăng trên boxitvn.blogspot.com
No comments:
Post a Comment