Bốn Phương: VỀ CÁI LỖI "PHÒNG THÍ NGHIỆM" CỦA LOLITA ! (Nhật Minh)

THẢO LUẬN về BẢN DỊCH TÁC PHẨM “LOLITA” bởi DỊCH GIẢ DƯƠNG TƯỜNG

Về cái lỗi “phòng thí nghiệm” của Lolita!
Nhật Minh

04.05.2012

http://tienve.org/home/activities/viewThaoLuan.do;jsessionid=9BE8138A0251AAD45811049F886C200C?action=viewArtwork&artworkId=14745

Trong bài “Phòng thí nghiệm Lolita” của tác giả An Di, có chỉ ra thêm hai điểm dịch không tốt ngay trong những trang đầu của Lolita (bản dịch Dương Tường) là chữ loins và laboratory. Về chữ loins thiết nghĩ An Di đã giải thích khá rõ nên không cần nhắc lại làm gì, còn về chữ laboratory mà Dương Tường dịch thành phòng thí nghiệm, tôi xin bày tỏ thêm chút ý kiến sau đây.

Laboratory ở đây là gì?

Chữ laboratory này đúng là khó hiểu với thế hệ trẻ sau này, chứ với những người lớn tuổi như tôi thì nó dễ hiểu. Vì ngày xưa khi đi chụp ảnh bằng phim nhựa (phim 35mm) về, thì người chụp hoặc là đưa đến những phòng laboratory chuyên rửa phim tráng ảnh, hoặc tự làm ở nhà. Khi tự làm ở nhà thì phải có một phòng tối chuyên dụng, có những món đồ giống như một phòng thí nghiệm vậy. Nào là đèn đỏ để nhìn được ảnh, mà không làm hư ảnh, nào là các khay hóa chất để rửa phim, tráng ảnh, hãm ảnh,… nào là máy phóng ảnh từ 1 tấm phim, chiếu vào 1 tấm giấy có phủ hóa chất để hiện ảnh…. Bây giờ chắc thế hệ trẻ quen chụp máy kỹ thuật số rồi thì không hình dung ra cách đây chừng vài chục năm, người chơi ảnh có cái thú tự “hành hạ” mình như vậy nữa.

Nhưng rửa ảnh trong phòng laboratory của mình cũng là một cái vui, và trình độ của người chụp còn thể hiện qua việc tự xử lý ảnh của mình thế nào. Ngày xưa làm gì có phần mềm chỉnh sửa ảnh, có máy tính như bây giờ, làm gì cũng bằng tay hết. Muốn nước ảnh thế nào có thể gia giảm hóa chất, gia giảm thời gian khi tráng, rửa ảnh.

Tiếng Việt có từ riêng cho cái này không?

Nói hơi dài dòng vậy để giải thích cái ý tại sao mà laboratory trong nhiều ngôn ngữ, kể cả tiếng Việt, tiếng Nga, nó đều có nghĩa là phòng xử lý ảnh. Vì thực sự là trong phòng xửa lý ảnh này cũng có những vật dụng khoa học, có hóa chất, và cũng có thể coi như là một phòng thí nghiệm nhỏ. Sau này các hãng sản xuất ra các máy rửa ảnh tự động hoàn toàn, nhưng vẫn dùng chữ laboratory để đặt tên cho nó đấy. Vật dụng thí nghiệm ở đây là cái ảnh, người làm thí nghiệm là người rửa phim tráng ảnh, họ có thể làm chất lượng ảnh khác nhau, khi dùng các hóa chất khác nhau…

Vậy nên, dịch “the laboratory of your mind” như ông Dương Tường thành “phòng thí nghiệm tâm trí” thì tuy đúng từng từ từng chữ theo bản tiếng Anh, nhưng khó hiểu với người đọc hơn là nếu ông dùng từ như là “phòng xử lý ảnh”, thậm chí là “phòng lab” (vì ở VN hay dùng từ phòng lab này khi đi rửa ảnh).

Lolita ra đời từ những năm 50, nên chắc là ngày đó dân chụp ảnh phải dùng phòng laboratory để xử lý ảnh cho mình, vậy nên ông Nabokov dùng từ đó là có lý do. Chứ nếu như viết Lolita vào bây giờ, hay là vào thế kỷ 16, chắc hẳn ông ấy không dùng từ đó nữa đâu.

Có thể thấy từ cái dotted line nổi tiếng, cho đến cái laboratory này, thì cách dịch của ông Dương Tường chưa thoát được ý, và khó hiểu cho người đọc bình thường. Văn dịch như vậy có thể nói là “Tây” quá, chưa mượt mà, nói như ông Nguyễn Văn Dân, chủ tịch hội đồng văn học dịch VN là “dịch như thế coi như chưa dịch”.

(Bài của ông Dân có thể xem ở đây: http://www.nhandan.com.vn/cmlink/nhandandientu/thoisu/van-hoa/tin-chung/v-v-n-sang-t-o-trong-d-ch-thu-t-1.345503

và bài gốc ở đây:

http://www.viet-studies.info/NguyenVanDan_VanDeDichThuat.htm)

Bản dịch Lolita chưa được phổ biến nhiều ở hải ngoại, nên nhiều người chỉ đọc 3 trang đầu của nó được cung cấp từ Nhã Nam, và những lỗi đã tìm thấy ở đó chủ yếu trong 3 trang này thôi. Nhưng ở địa chỉ

http://www.e-thuvien.com/forums/showthread.php?t=49059

có mấy em mê sách đang đưa bản ebook lên. Nếu anh chị nào quan tâm có thể xem để trao đổi thêm về các lỗi dịch và các điểm khác của bản dịch Dương Tường. Vậy cũng là đóng góp cho nền dịch thuật nước nhà, và cho bản chỉnh sửa sau này của ông ấy.

------------------

Bài liên quan:

04.05.2012

“Điền vào ô trống cho hợp nghĩa” - Ðinh Phương

03.05.2012

Dịch loạn! Đôi lời về bản dịch “Vô Tri” của Cao Việt Dũng (phần 3) - Hà Thúc Lang

Phản hồi về bài viết của Toàn Tâm - Trạch Lam

02.05.2012

Phòng thí nghiệm Lolita - An Di

Phản hồi về bài viết “Vài nhận xét...” của Hoàng Anh - Toàn Tâm

Hoàng Anh: cám ơn và xin lỗi - Hoàng Anh

01.05.2012