TỔNG THỐNG MỸ CÓ THỂ TỰ ÂN XÁ? (Vũ Quí Hạo Nhiên - Luật Khoa)

 

Tổng thống Mỹ có thể tự ân xá?

Vũ Quí Hạo Nhiên  -  Luật Khoa

25/11/2020

https://www.luatkhoa.org/2020/11/tong-thong-my-co-the-tu-an-xa/

 

Hiến pháp Hoa Kỳ có điều khoản cho phép tổng thống ân xá bất cứ ai vì bất cứ lý do gì (trừ trường hợp đang bị đàn hặc). Điều 2 của Hiến pháp Hoa Kỳ về ngành hành pháp trong chính quyền liên bang có đoạn ghi rằng “Tổng thống […] có quyền […] ân xá các tội chống Hiệp chúng quốc Hoa Kỳ, trừ trường hợp đang bị đàn hặc.” 

 

Quyền ân xá này mượn từ luật có sẵn của Anh, cho phép nhà vua ân xá bất cứ ai bất cứ lúc nào. 

 

Quyền ân xá của tổng thống chỉ áp dụng cho tội liên bang vì Hiến pháp ghi rõ là “tội chống Hiệp chúng quốc Hoa Kỳ” (offenses against the United States), còn tội tiểu bang là chống bang đó nên tổng thống không ân xá được. Hiến pháp các bang đều có điều khoản tương tự, trao quyền ân xá cho thống đốc.

 

Quyền ân xá này rất rộng. Nhắc lại là đây là quyền sót lại từ quyền của vua nên rất là rộng.

 

Sau chiến tranh Việt Nam, Tổng thống (TT) Jimmy Carter ân xá tội trốn quân dịch cho tất cả những ai đã có thể phạm tội này.

 

Trước đó, ngay sau khi nắm quyền, TT Gerald Ford ân xá cho cựu TT Richard Nixon tất cả mọi tội nói chung và mọi tội liên quan tới vụ Watergate nói riêng.

 

Trong cả hai trường hợp này, lệnh ân xá đều áp dụng cho những người chưa hề bị truy tố. Lệnh của TT Carter còn chưa biết những người đó là ai nữa kia.

 

Vậy TT Donald Trump muốn tự ân xá thì có được không? 

 

Trước hết, phải nói tại sao có câu hỏi này. Quý vị độc giả có lẽ còn nhớ vụ Công tố viên đặc biệt Robert Mueller điều tra vụ Nga can thiệp bầu cử ở Mỹ. Trong cuộc điều tra đó, mà ông Trump gọi là một vụ “săn lùng phù thủy” mờ ám, ông Mueller nêu ra nhiều hành vi của TT Trump cản trở cuộc điều tra, nhưng Mueller cũng nói thêm là ông không theo đuổi và không đề nghị truy tố những hành vi này.

 

Cản trở cuộc điều tra của nhân viên công quyền là một tội hình sự, tội “cản trở công lý” (obstruction of justice). Nhưng Mueller không theo đuổi vì công tố viên đặc biệt thuộc về Bộ Tư pháp, mà Bộ Tư pháp Hoa Kỳ có quy định không truy tố một tổng thống đương nhiệm.

 

Vì Mueller trích dẫn quy định này trong báo cáo của ông, nhiều người cho rằng các công tố viên liên bang chỉ chờ TT Trump rời nhiệm sở là điều tra những hành vi cản trở công lý. Chuyện này là thực thi công lý hay lại là săn lùng phù thủy? Tùy ý kiến quý vị, nhưng chắc chắn là TT Trump không muốn mình bị điều tra hay bị truy tố.

 

Bởi vậy mới có thắc mắc là nếu TT Trump tự ân xá cho mình có được không? Vì nếu được là hết chuyện, không còn điều tra gì nữa hết.

 

Ca này khó. Hiến pháp không nói rõ. Vì chưa có tổng thống nào thử tự ân xá, và ở cấp tiểu bang cũng chưa có thống đốc nào thử tự ân xá, nên cũng chưa có án lệ nào của bất kỳ tòa nào giải thích xem Hiến pháp có cho phép hay không.

 

Nếu không có quyền tự ân xá, thì có thể TT Trump sẽ phải từ chức, để Phó Tổng thống (PTT) Mike Pence lên thay, rồi tân TT Pence ân xá cho cựu TT Trump. Nhưng nếu TT Trump không muốn từ chức, thích ở lại cho đủ nhiệm kỳ, thì sao?

 

Có ý kiến cho rằng vì quyền ân xá là quyền “không có mà thành có”, cho nên Hiến pháp phải nói cho tự ân xá thì mới có được.

 

Lại có ý kiến cho rằng khi Hiến pháp đã ban cái quyền đó rồi, mà không ghi rõ giới hạn, thì có nghĩa là không có giới hạn. Đã không giới hạn là được làm.

 

Thời Watergate, năm 1974, ý kiến của văn phòng luật sư Toà Bạch ốc là tổng thống có quyền tự ân xá, trong khi ý kiến chính thức của Bộ Tư pháp thì cho rằng tổng thống không có quyền này.

 

Nhưng cũng ý kiến đó của Bộ Tư pháp nêu ra một cách để được ân xá mà không cần từ chức. Đó là sử dụng Tu chính án 25.

 

Tu chính án 25 viết về việc thay thế một tổng thống, trong đó có đoạn ghi rằng khi tổng thống báo với Thượng viện và Hạ viện rằng ông không đủ sức làm việc, phó tổng thống sẽ nắm quyền thay cho tới khi tổng thống báo lại rằng đã đủ sức rồi.

 

Điều khoản này từng được sử dụng nhiều lần. Năm 1985, khi TT Ronald Reagan phải gây mê giải phẫu, PTT George H. W. Bush nắm quyền tổng thống trong vài giờ đồng hồ. TT George W. Bush cũng sử dụng điều khoản này khi phải giải phẫu và PTT Dick Cheney nắm quyền tổng thống.

 

Ý kiến của Bộ Tư Pháp năm 1974 cho rằng tổng thống có thể sử dụng Tu chính án 25, tự tuyên bố không đủ khả năng làm việc, trao quyền lại cho phó tổng thống. Khi phó tổng thống cầm quyền thì người này cầm luôn quyền ân xá. Vậy phó tổng thống ân xá cho tổng thống. Được ân xá rồi thì tổng thống tự tuyên bố giờ tôi đủ khả năng rồi, tôi quay lại làm việc. 

 

Thế là tổng thống được ân xá mà không cần tự ân xá và vẫn là tổng thống, không cần từ chức.