Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
11/5/2016
Vào ngày chủ nhật 3 tháng tư, tờ Le
Monde và 108 phương tiện truyền thông quốc tế đã bắt đầu công bố
"Hồ sơ Panama", một loạt các tiết lộ về những thiên đường thuế.
Trong gần một năm, chúng tôi đã tiến hành phân tích một khối lượng cơ sở dữ liệu
khổng lồ của nội bộ công ty Mossack Fonseca tại Panama, một trong những công ty
hàng đầu thế giới trong lãnh vực thành lập các công ty đăng ký hoạt động ở nước
ngoài.
"Hồ sơ Panama" theo ba điểm
·
Tờ Le Monde và 108 tòa soạn khác tại 76 quốc gia, với sự
điều phối của Hiệp hội các nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ), đã tiếp cận được một
khối lượng thông tin chưa từng được công bố, vạch trần một thế giới các giao dịch
tài chính mờ ám ở nước ngoài và các thiên đường thuế.
·
11,5 triệu tệp tin được lấy từ kho lưu trữ của công ty Mossack Fonseca tại
Panama, một công ty chuyên thành lập các công ty đăng ký hoạt động ở nước
ngoài, từ năm 1977 đến năm 2015. Đây là vụ rò rỉ thông tin lớn nhất chưa từng
được các phương tiện truyền thông khai thác.
·
"Hồ sơ Panama" tiết lộ, ngoài hàng ngàn người vô danh,
tên của nhiều nguyên thủ quốc gia, của những nhà tỷ phú, những tên tuổi lớn
trong ngành thể thao, những người nổi tiếng hay những nhân vật trong diện bị quốc
tế trừng phạt đã nhờ đến những công ty bình phong ở nước ngoài để che giấu tài
sản của họ.
Tờ "Le Monde" đã tiếp
cận được những tài liệu gì?
Giống như tất cả các đối tác
truyền thông của Hiệp hội các nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ), tờ Le
Monde đã truy cập khoảng hơn 11,4 triệu tài liệu, tổng cộng hơn 2,6
terabyte dữ liệu. Điều này có nghĩa là cần đến nhiều thập niên để đọc tài liệu
ngày và đêm, nếu muốn lần ra từ đầu đến đuôi cả cơ sở dữ liệu — chưa kể đến
tính phức tạp của một số hồ sơ.
Phần đầu của các tài liệu cấu
thành một bộ hồ sơ đăng ký của 214.488 công ty được tập đoàn Mossack Fonseca
thành lập hoặc quản lý ở nước ngoài, từ năm 1977 là năm tập đoàn được thành lập
đến cuối năm 2015. Một bộ hồ sơ có thể được tuyên bố công khai, nếu công ty luật
nói trên không được che chở trong các thiên đường thuế. Như trong một tài liệu
của sổ đăng ký kinh doanh tại Pháp, chúng ta có thể tìm thấy những ngày tháng
quan trọng của công ty (ngày thành lập, ngày giải thể), danh tính của các trung
gian tài chính (các ngân hàng, luật sư về thuế) và tên của các cổ đông và các nhà quản lý công ty — thường là nhữngngười đứng tên thay.
Trong hồ sơ của mỗi công ty còn
có một loạt các tài liệu khác dưới nhiều hình thức khác nhau (dạng văn bản PDF,
hình ảnh, dạng văn bản Word, dạng văn bản Powerpoint, bảng tính, và thậm chí cả
tệp tin bằng âm thanh), đôi khi cung cấp thông tin về hoạt động của công ty và
về những người thụ hưởng thực sự của công ty.
Nhưng điểm chủ yếu về sự phong
phú của cơ sở dữ liệu là các email và thư tín đã được scan, vạch rõ hoạt động hàng
ngày của tập đoàn Mossack Fonseca. Qua đó, chúng ta có thể tìm thấy những cuộc
trao đổi thư từ trong nội bộ giữa các nhân viên của tập đoàn, cũng như những cuộc
trao đổi thư từ với khách hàng của họ, những thứ thường nói lên nhiều điều hơn
là các hồ sơ hành chánh.
Nếu phần lớn các tài liệu được
viết bằng tiếng Anh (theo yêu cầu về sự toàn cầu hóa các thiên đường thuế), thì
còn có một số tài liệu được viết bằng tiếng Pháp, tiếng Tây Ban Nha, tiếng
Trung Quốc và tiếng Nga.
Biết được gì về nguồn gốc của
"Hồ sơ Panama"?
Vụ "rò rỉ" thông tin,
đưa ra ánh sáng vụ bê bối của "Hồ sơ Panama", đã cho phép tiết
lộ bí mật của hàng triệu tài liệu và dữ liệu của công ty Mossack Fonseca tại
Panama. Thông tin bí mật xuất phát từ một nguồn đã trao cho tờ Süddeutsche Zeitung, mà không đòi hỏi tiền, những tập tin của công ty chuyên thành lập các
công ty đăng ký hoạt động ở nước ngoài. Để bảo vệ người cung cấp thông tin,
danh tính của người cảnh báo đã không được tiết lộ cho các đối tác truyền thông
của Hiệp hội các nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ), những người đã tiến hành cuộc
điều tra.
Tuy nhiên, tính xác thực của
các tập tin đã được tờ Süddeutsche Zeitung và tờ Le
Mondekiểm tra hai lần. Nhiều phần của vụ "rò rỉ" thông tin này,
những thông tin mang tính chắp vá và cũ xưa hơn, đã được đem bán cho các cơ
quan thuế của Đức, Mỹ và Anh trong những năm gần đây, một thủ tục tương đối
bình thường, đặc biệt là tại Đức. Pháp cũng được coi là một trong những nước đã
được đề nghị mua lại một phần các thông tin của "Hồ sơ Panama".
Ở bên kia sông Ranh (tức là nước Đức – ND), các cuộc điều tra trên cơ
sở các tài liệu nói trên đã dẫn đến, vào tháng hai năm 2015, một loạt vụ khám
xét các ngân hàng của Đức bị nghi ngờ đồng lõa với hoạt động rửa tiền và gian lận
thuế. Ngân hàng Commerzbank, ngân hàng lớn thứ hai của Đức, vào tháng 10 năm
2015, đã chấp nhận trả 17 triệu euro tiền phạt do đã giúp một số khách hàng của họ gian lận
thuế với sự giúp đỡ của những công ty được Mossack Fonseca thành lập.
Tờ "Le Monde" đã tiến
hành nghiên cứu các tài liệu như thế nào?
Công nghệ đã giúp rất nhiều cho
việc nghiên cứu khối lượng khổng lồ các dữ liệu này. Tổ chức ICIJ đã cung cấp
những công cụ kỹ thuật có hiệu năng rất cao để tiến hành nghiên cứu các tài liệu
trong "Hồ sơ Panama" (kể cả các tài liệu đã được scan, nhờ một
hệ thống nhận dạng văn bản). Có được một công cụ tìm kiếm, chúng tôi dễ dàng
tìm ra được đường đi trong các dữ liệu, bắt đầu từ một cái tên, một công ty hoặc
một cụm từ.
Để đối phó với một cơ sở dữ liệu
lớn như vậy, có hai cách tiếp cận. Cách tiếp cận thứ nhất là bắt đầu tìm kiếm từ
những thuật ngữ có thể dẫn đến một đầu mối đầu tiên. Ví dụ, chúng ta xem có thể
phát hiện được điều gì từ thuật ngữ "hộ chiếu Pháp", với hy vọng là
việc tìm kiếm có thể dẫn đến một cái tên, một công ty, một hướng tìm kiếm tiềm
năng nào đó. Chúng ta cũng có thể tìm hiểu các biệt ngữ của Mossack Fonseca, chẳng
hạn như từ "PEP" ("Politically Exposed Person – Người
liên quan đến chính trị"), "UBO" ("Ultimate Beneficial
Owner – Người thụ hưởng cuối cùng") hoặc "Due
Diligence" (Thẩm định chi tiết danh tính của khách hàng).
Cách tiếp cận thứ hai, có
phương pháp hơn, đòi hỏi phải tạo ra những danh sách từ thượng nguồn. Thay vì
tìm chữ "nghị sĩ Pháp", thì cần phục hồi lại danh sách toàn bộ
các nghị sĩ Pháp, trên các trang web của Quốc hội, Thượng viện và Quốc hội Châu
Âu, và khởi động một hệ thống tìm kiếm bằng cách sử dụng các công cụ được ICIJ
thiết lập.
Chẳng hạn như, ngoài việc tìm
kiếm một cách có phương pháp tên của các nghị sĩ Pháp và châu Âu, chúng tôi đã
bóc trần danh sách 500 người Pháp giàu nhất của tạp chíChallenges (và
danh sách tương đương trên trường quốc tế, danh sách của tạp chí Forbes),
những biểu đồ tổ chức của các đảng phái chính trị lớn ở Pháp, danh sách các Bộ
trưởng Pháp kể từ những năm 1980, những nhà quản lý chỉ số chứng khoán CAC
40 của Pháp (Cotation Assistée en Continu), những nhân vật được người
Pháp yêu thích, những cá nhân có tên trong các vụ bê bối chính trị-pháp lý kể từ
năm 2000, những nguyên thủ quốc gia và chính phủ trên khắp thế giới hoặc những
cầu thủ của đội tuyển bóng đá quốc gia của Pháp. Không bỏ qua những cái tên của
các cổ đông của tờ Le Monde, được đưa vào các cuộc tìm kiếm nói
trên.
Khi có một cái tên hoặc một chủ
đề được quan tâm xuất hiện trong cơ sở dữ liệu, chúng tôi còn phải giải mã tất
cả các thư tín có liên quan đến vỏ bọc công ty đăng ký hoạt động ở nước ngoài
được nhắm đến. Khi tên của cùng một người mà nắm giữ đến năm công ty khác nhau
trong ngần ấy vùng lãnh thổ để thành lập những công ty bình phong phức tạp về
tài chính, thì thời gian nghiên cứu và phân tích để hiểu được đầu đuôi sự việc
tăng theo luật số mũ.
Nếu tờ "Le Monde"
không nêu ra một cái tên, thì điều đó có nghĩa là cái tên đó không có trong cơ
sở dữ liệu, có phải vậy không?
Không hẳn vậy. Trước hết, bởi
vì, mặc dù có gần một năm để tìm tòi nghiên cứu, chúng tôi không có đủ thời
gian để đào bới tất cả các tài liệu của "Hồ sơ Panama". Phải tốn
rất nhiều thời gian để làm được điều đó. Chúng tôi chủ yếu chỉ tập trung vào những
thời kỳ gần đây, những thời kỳ mà các dữ liệu này thu hút được sự quan tâm của
công chúng so với những dữ liệu mà chúng tôi đã tiếp cận được trong các vụ rò rỉ
thông tin trước đây. Chúng ta còn phải thực hiện nhiều nghiên cứu trên danh
sách những cái tên, hoặc những thời kỳ xa xưa hơn.
Rồi những công cụ có sẵn, dù có
hiệu năng cao đến đâu, cũng không khỏi mắc sai lầm. Nếu một người chỉ được nêu
tên trong một tài liệu viết tay được scan, thì có khả năng công cụ tìm kiếm
không phát hiện được, văn bản đó trở nên vô hình đối với chúng tôi, ngoại trừ
khi có một sự tình cờ nào đó. Tương tự, một số lỗi chính tả hoặc một số biến thể
trong cách viết tên cũng có thể làm cho chúng tôi bỏ qua các tài liệu thú vị.
Ngoài ra, nếu tên của một người
không xuất hiện, thì điều này không có nghĩa là người đó không sử dụng các dịch
vụ của công ty Mossack Fonseca. Họ có thể bảo vệ danh tính của mình bằng cách
đăng ký công ty dưới tên của một người thân, hoặc bằng cách sử dụng hiệu quả những
người đứng tên thay. Hơn nữa, mặc cho những nghiên cứu của chúng tôi, chúng ta
không hề có một ý tưởng nào về người thụ hưởng kinh tế của rất nhiều công ty được
Mossack Fonseca quản lý.
Cuối cùng, nên nhớ rằng công ty
Mossack Fonseca không phải là công ty đầu cuối duy nhất của các công ty đăng ký
hoạt động ở nước ngoài: nhiều nhân vật cực kỳ quan trọng có thể sử dụng các dịch
vụ của các đối thủ cạnh tranh với Mossack Fonseca ngày nay vẫn còn hoạt động
trong bóng tối.
Điểm cuối cùng: Tờ Le
Monde đã quyết định chỉ công bố những cái tên đáng quan tâm: những
công chức Nhà nước, những nhân vật quan trọng trong lãnh vực kinh tế, văn hóa,
thể thao, hay những người gian lận được chứng minh, những người mà chúng tôi đã
tìm cách liên hệ một cách có hệ thống trước khi công bố.
Có phải việc một cái tên xuất hiện
trong "Hồ sơ Panama" có nghĩa là nó dính líu đến các công ty đăng ký
hoạt động ở nước ngoài không?
Không hẳn vậy. Có hàng trăm tên
của các cá nhân hoặc doanh nghiệp được đề cập trong các tệp tin, không phải vì
họ dính líu đến các công ty đăng ký hoạt động ở nước ngoài, mà, ví dụ, sau một
báo cáo tìm kiếm của Google, được thực hiện một cách có hệ thống bởi một nhà thầu
phụ của Mossack Fonseca đối với hàng ngàn khách hàng, và đã hồi đáp một kết quả
không có quan hệ trực tiếp gì với họ. Một trong những tác giả của những dòng
này cũng đã ngạc nhiên khi thấy tên mình xuất hiện trong cơ sở dữ liệu, do
chính các trích dẫn tìm kiếm này, dẫn về một trong các bài viết của mình.
Tờ “Le Monde” có được trợ
giúp trong các nghiên cứu của mình không?
Chúng tôi không phải là những
người duy nhất trong cuộc điều tra này. Ngoài khối lượng các dữ liệu, thách thức
của "Hồ sơ Panama" nằm trong sự toàn cầu hóa của hệ thống hoạt
động kinh doanh ở nước ngoài. Do đó có một số đối tượng xuyên quốc gia là mục
tiêu điều tra chung của 109 tòa sọan có liên quan trong dự án. Nhiều đồng nghiệp
nước ngoài tình cờ có được những tài liệu thú vị đối với các độc giả Pháp cũng
đã chia sẻ những phát hiện của họ cho chúng tôi — và ngược lại.
Vì sao không công bố hết toàn bộ các
dữ liệu cho công chúng biết?
Như trong các chiến dịch cùng
loại trước đây (các vụ rò rỉ “OffshoreLeaks”, “SwissLeaks”…), chúng tôi tiến
hành một cuộc chọn lọc — ở đây mang tính tập thể đối với tất cả các tòa sọan có
liên quan — để chỉ công bố cho công chúng biết một công trình phát sinh từ các
cuộc điều tra của báo chí mà thôi. Vì những lý do rõ ràng về trách nhiệm và tôn
trọng đời tư. Bên cạnh những diễn giải phức tạp và đòi hỏi phải đối chiếu với rất
nhiều dữ liệu, trong thực tế các tài liệu còn chứa một khối lượng khổng lồ các
thông tin cá nhân, như địa chỉ nhà ở hoặc số điện thoại.
Nhà báo tại trang Monde.fr
Nhà báo (Dữ liệu) tại tờ Le
Monde
No comments:
Post a Comment