Amitav
Acharya
Dịch giả: Xuân Dung
9 Tháng Mười , 2015
Một
ASEAN phân rã đã thất bại trong việc đưa ra quan điểm đối với chủ nghĩa bành
trướng của Trung Quốc ở Biển Đông
Tấm bản đồ dọc phi
pháp của Trung Quốc – Ảnh: Hoàn Cầu thời báo
KUALA LUMPUR – Hiệp hội các nước Đông Nam Á từng tự
hào về “Phương cách ASEAN” – một phương thức làm việc không chính thức và không
theo luật lệ, đặc biệt là văn hóa tham vấn và đồng thuận đã giải quyết nhiều
tranh chấp một cách hòa bình. Cách làm việc này đã dần bị phai nhạt khi những dấu
hiệu về sự thống nhất của nhóm đang bị xói mòn nghiêm trọng. Trong bối cảnh một
Trung Quốc quyết liệt đang nổi lên, những dấu hiệu chia rẽ này báo hiệu sự bất ổn
cho khu vực.
Có nhiều lý do cho sự chia rẽ này. Đầu tiên, ASEAN
ngày nay là một thực thể lớn hơn nhiều. Số thành viên được mở rộng trong những
năm 1990, bao gồm Việt Nam, Lào, Miến Điện và Campuchia, với Đông Timor có thể
sẽ là thành viên thứ 11. Chức năng và các vấn đề của ASEAN cũng được mở rộng.
Việc hợp tác kinh tế mở rộng từ ý tưởng về một hiệp định thương mại tự do thành
một cộng đồng kinh tế toàn diện hơn, trên danh nghĩa sẽ có hiệu lực trong năm
nay. Hợp tác ASEAN mở rộng đến một loạt các vấn đề xuyên quốc gia từ chia sẻ
trí tuệ, chống khủng bố và an ninh hàng hải đến suy thoái môi trường, ô nhiễm
không khí, dịch bệnh, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, di cư và buôn người,
buôn bán ma túy, nhân quyền, và quản lý thảm họa.
Với việc mở rộng thành viên, chương trình nghị sự và
những lĩnh vực quan tâm, điều tự nhiên là ASEAN sẽ phải đối mặt với những bất đồng
nội bộ. Do vậy, không ngạc nhiên khi một trong những sự cố nghiêm trọng nhất
làm sứt mẻ sự đồng thuận có liên quan đến các thành viên mới. Khi làm chủ tịch
của ASEAN, Campuchia đã từ chối thẳng thừng việc đưa ra một thông cáo chung
ASEAN vào năm 2012 để làm hài lòng Trung Quốc – người hậu thuẫn và viện trợ mới
của họ – và không chấp nhận lập trường của các thành viên là Philippines và Việt
Nam trong tranh chấp Biển Đông.
Những thách thức phức hợp đến từ sự lãnh đạo không
kiên định của Indonesia. Có những dấu hiệu cho thấy chính phủ của ông Jokowi đã
đánh giá thấp vai trò lãnh đạo của Indonesia trong ASEAN, đặc biệt với vai trò
thực tế là người xây dựng sự đồng thuận của ASEAN ở cả những xung đột trong và
ngoài ASEAN, bao gồm vùng biển Đông. Cách tiếp cận chính sách đối ngoại của
Jokowi “bớt đa phương, tăng lợi ích quốc gia”, trái ngược hoàn toàn với sự lãnh
đạo tích cực của người tiền nhiệm Susilo Bambang Yudhoyono của ASEAN, có thể
thay đổi. Nếu không, mối nguy hiểm là nếu một Indonesia dân chủ, năng động về
kinh tế, và ổn định, không đối đãi với ASEAN một cách thật sự nghiêm túc thì
làm sao thế giới ngoài kia lại có thể?
Tàu Trung Quốc gần
bãi đá ngầm Đá Vành khăn (Mischief Reef), quần đảo Trường Sa ở Biển Đông. (US
Navy)
Không nghi ngờ gì, thách thức an ninh chủ yếu của
ASEAN là những tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông. Trong khi nó không phải là một
vấn đề mới, những bất đồng đã dấy lên do các hoạt động gần đây của Trung Quốc.
Ví dụ gần đây nhất: Việt Nam tố cáo các hoạt động cải tạo của Trung Quốc tại rặng
đá chữ thập và Philippines cũng tuyên bố chủ quyền ở rặng đá vành khăn và các
khu vực xung quanh. Điều này phản ánh sự thay đổi trong cách tiếp cận của Trung
Quốc. Trong khi đã có một thời gian quân đội Trung Quốc đòi chủ quyền lãnh thổ,
ban lãnh đạo của Hồ Cẩm Đào lại chống lại các động thái như vậy. Sự câu thúc đó
đã kết thúc dưới sự lãnh đạo của Tập Cận Bình, người thiên về việc tìm kiếm sự
tư vấn của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) trong các vấn đề chính
sách đối ngoại liên quan đến an ninh quốc gia và ông Tập cũng là người thúc đẩy
sự quyết đoán của Trung Quốc trên các mặt trận kinh tế, ngoại giao và quân sự.
Trung Quốc đang khai thác các đảo hơn nữa, cho cả hai mục đích là kiểm soát
vùng biển và không công nhận lãnh thổ, cũng như làm tiền đồn theo dõi các bước
triển khai ở vùng nước Ấn Độ Dương.
Những diễn biến này thách thức vai trò của ASEAN và
“xu hướng trung tâm” trong kiến trúc an ninh châu Á. Các quan hệ kinh tế của từng cá nhân thành viên ASEAN đưa đến việc chấp nhận
nhiều quan điểm khác nhau. Cho đến nay, lợi thế của ASEAN là không có cường quốc
khác có khả năng triệu tập trong khu vực. Nhưng chỉ quan điểm “đứng ở trung
tâm” là vô nghĩa nếu không có một ban lãnh đạo ASEAN năng động và đồng thuận để
giải quyết các vấn đề, đặc biệt là các tranh chấp Biển Đông.
Các sự kiện như thất bại trong việc đưa ra một thông
cáo chung của ASEAN năm 2012 đã dẫn đến nhận thức rằng sự đoàn kết của ASEAN
đang bị xói mòn mà Trung Quốc là một yếu tố chính. Theo quan điểm này, Trung Quốc
quyết tâm chia rẽ và chinh phục ASEAN thậm chí chỉ nói đãi bôi về tính trung
tâm của ASEAN. Nhận thức này là kết quả của việc Trung Quốc dường như sẵn sàng
sử dụng những bất đồng trong nội bộ ASEAN, đặc biệt là thái độ phá vỡ tính thống
nhất của Campuchia, khăng khăng rằng ASEAN đứng ngoài cuộc xung đột ở Biển Đông,
như một cái cớ để chống lại việc sớm đưa ra Bộ Quy tắc ứng xử ở biển Hoa Nam.
Trung Quốc cũng lợi dụng sự miễn cưỡng của một số thành viên ASEAN đã không lên
tiếng mạnh mẽ chỉ trích Trung Quốc như là một dấu hiệu của sự chia rẽ. Trung Quốc
nêu lên những bất đồng trước đó trong ASEAN liên quan đến phạm vi của bộ quy tắc
ứng xử trong kết luận về quần đảo Hoàng Sa, như mong muốn của Hà Nội. Hơn nữa,
Trung Quốc coi bộ quy tắc như công cụ chống khủng hoảng hơn là một cơ chế giải
quyết tranh chấp.
Trung Quốc cần phải xua tan những nhận thức rằng họ
đang dùng phương pháp chia để trị với ASEAN. Họ cũng không nên phản đối việc
đưa vấn đề Biển Đông vào chương trình nghị sự của Diễn đàn khu vực ASEAN và Hội
nghị Thượng đỉnh Đông Á, với lý do rằng không phải tất cả các thành viên ASEAN
là bên tranh chấp và không phải là việc của những nước bên ngoài như Hoa Kỳ, thậm
chí là thảo luận về vấn đề này. Điều này có tác dụng phá hoại chính ý tưởng về
vị trí trung tâm của ASEAN hoặc cho rằng Bắc Kinh dường như có ý ủng hộ. Thật
khó để nhìn thấy lý do căn bản cho việc những cuộc họp này nếu họ không thảo luận
về một trong những thách thức lớn nhất đối với an ninh và thịnh vượng của khu vực.
Còn đối với ASEAN, họ không được từ bỏ vấn đề Biển
Đông. Nếu có bất cứ điều gì, họ cần thậm chí quan tâm nhiều hơn đến các tranh
chấp. Người ta không thể quên những bài học của cuộc xung đột gây ra bởi việc
Việt Nam xâm lược và chiếm đóng Campuchia từ tháng 12 năm 1978 đến tháng chín
năm 1989. Cả Việt Nam và Campuchia lúc đó chưa là thành viên của ASEAN, và chỉ
có Thái Lan được coi là “nhà nước tiền tuyến.” Sau đó, ASEAN đã quyết định tham
gia vào một cuộc xung đột giữa hai nước không phải thành viên, vì nó coi hành động
của Việt Nam là vi phạm các tiêu chuẩn và là một mối đe dọa cho sự ổn định
trong khu vực. Ngày nay, bốn thành viên ASEAN là các bên của cuộc xung đột,
trong đó hai nước là “nhà nước tiền tuyến”: Philippines, và trớ trêu thay, Việt
Nam. Cuộc xung đột ở Biển Đông đang đe doạ nghiêm trọng hơn đến an ninh khu vực,
và nó là một mối quan tâm chính đáng của ASEAN với tư cách là một khối.
Cuối cùng, một nhận xét về quan điểm đưa ra bởi một
số người cho là ASEAN không thích hợp và nên đứng ngoài cuộc xung đột biển
Đông. Các lựa chọn thay thế rất ít và ảm đạm. Hành động quân sự của Hoa Kỳ ư?
Nó có thể có một giá trị răn đe đối với trường hợp xấu nhất nếu Trung Quốc xâm
chiếm toàn diện các đảo, nhưng không thể ngăn chặn kịch bản nhiều khả năng
Trung quốc mở rộng đường lưỡi bò. Mọi sự hiểu biết Mỹ-Trung là hữu ích cho việc
quản lý khủng hoảng, nhưng ASEAN sẽ phải lo lắng liệu về lâu dài có lẽ sẽ dẫn đến
Mỹ nhượng bộ Trung Quốc – chẳng hạn như việc hạn chế vị trí thách thức về quân
sự và ngoại giao của Trung Quốc tại các đảo và các vùng lân cận.
Một quyết định của Tòa án Trọng tài Thường trực tại
Hague, đang xem xét một hành động đơn phương của Philippines thách thức tính hợp
pháp của dòng chín đoạn của Trung Quốc, có thể kết thúc với lợi thế thuộc về Manila.
Điều này có lợi cho ASEAN, ngay cả khi Trung Quốc bác bỏ phán quyết đó. Tuy
nhiên, để tận dụng tối đa cơ hội như vậy, ASEAN cần hiển thị sự hỗ trợ tập thể
với một bản án như vậy, và nó có thể giúp đỡ các bên có yêu sách khác, chẳng hạn
như Việt Nam, cũng khởi kiện tương tự. Trung Quốc bác bỏ một vai trò trực tiếp
hơn của Hội nghị Thượng đỉnh Đông Á, dù sao cũng là do ASEAN dẫn dắt, vì tư
cách thành viên của Mỹ. Cộng đồng quốc tế cần hỗ trợ và khuyến khích nhiều hơn
nữa để ASEAN kiên trì với chính sách ngoại giao của mình trong cuộc xung đột.
Và Indonesia cần trở lại trận đấu này.
-------------------------------
Amitav Acharya là chủ tịch UNESCO trong những thách
thức chuyển đổi và Quản trị, Trường dịch vụ Quốc tế, Đại học Hoa Kỳ tại
Washington, DC Ông cũng là cựu chủ tịch của Hiệp hội Nghiên cứu quốc tế
(2014-2015), và là tác giả của cuốn “Sự kết thúc của trật tự thế giới Mỹ.”
Quan điểm thể hiện trong bài viết này là những ý kiến
của tác giả và
không nhất thiết phản ánh quan điểm của Epoch Times.
No comments:
Post a Comment