TS
Nguyễn Sỹ Phương, CHLB Đức/ TBKTSG
08-09-2014
Tháng trước, tập đoàn thương mại khổng lồ Metro
(Đức) đã hoàn tất thủ tục bán cho tập đoàn Thái Berli Jucker với giá 655 triệu
euro chuỗi siêu thị tại Việt Nam, gồm 19 cửa hàng, với 3.600 nhân viên, tập
trung tại 15 tỉnh thành phố, chủ yếu Hà Nội, TPHCM, cùng danh mục đầu tư bất
động sản có liên quan. Thương vụ này đem đến cho Metro khoản lợi nhuận đặc biệt
trong tài khoá 2014/2015 khoảng 400 triệu euro lãi trước thuế.
Tin
giới chức Đức
Theo Tổng giám đốc Metro, Olaf Koch và Ngân hàng
thương mại hợp nhất trung ương Đức DZ Bank, thương vụ này sẽ tăng tiềm lực cho
Metro tập trung đầu tư vào thị trường các quốc gia lợi thế hơn, tương tự như ở
Đông Âu Metro cũng đã tách khỏi tập đoàn con Real. Hiện Metro có mặt tại Ấn Độ,
Trung Quốc, và muốn tập trung phát triển tại đó. Chỉ riêng ở Trung Quốc, tập
đoàn này đã có trên 64 chuỗi siêu thị với 10.000 nhân viên.
Trong chín tháng đầu của năm tài khoá 2013/2014,
Metro với các công ty con Real, Kaufhof và Media-Saturn đã đạt 47,9 tỉ euro từ
thị trường ngoài Đức, xấp xỉ 60% tổng doanh thu. Trước thương vụ chuyển nhượng
trên, các nhà đầu tư phản ứng khả quan, giá cổ phiếu Metro tăng 1% lên 25,38
euro.
Theo giới tài chính, Metro không chủ động, mà tập
đoàn Berli Jucker đã theo đuổi thương vụ này suốt một năm qua, kể từ khi có
thông tin Metro tìm đối tác sang nhượng quyền sở hữu tại Việt Nam. Hiện vụ
chuyển nhượng đang chờ sự chấp thuận của cơ quan có thẩm quyền chuyên về cạnh
tranh Đức Wettbewerbsbehörden.
Phản
ứng từ phía Việt Nam
Báo chí Việt Nam nhân thương vụ này đặt vấn đề vì
sao Metro lỗ suốt. Có báo viết: “Lúc này người ta mới vỡ ra rằng đại gia FDI này
chưa từng đóng thuế! Với vốn đầu tư 78 triệu USD năm 2002, sau 12 năm kinh
doanh, doanh thu tăng đều từ 21 triệu euro lên 516 triệu euro năm 2012, nhưng
chỉ đóng thuế thu nhập đúng một năm, năm 2010, với khoản lãi 116 tỉ đồng. Thậm
chí thuế chuyển nhượng kia cũng không lấy được một đồng, vì họ thương thảo có ở
Việt Nam đâu".
Còn Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải giải
trình Metro báo lỗ 12 năm: “Người ta hoàn toàn dựa vào pháp luật, đúng quy
định. Tới 90% hàng hóa bán trong Metro là hàng của Việt Nam. Metro đã tạo ra
việc làm cho hơn 5.000 lao động. Từ lúc thành lập tới nay, họ đã nộp 921 tỉ
đồng các loại thuế khác. Đó là những đóng góp rất tốt của Metro. Còn việc hiện
nay họ lập rất nhiều điểm mới, trung tâm mới gây cho họ lỗ, chúng tôi đã kiểm
tra. Thực sự họ có lỗ hay không thì Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế, phải vào cuộc
để kiểm tra”.
Sửa
luật hay chế tài cơ quan thực thi?
Cùng một Metro khổng lồ, thời gian kéo dài 12 năm,
nghĩa là không phải hiện tượng nhất thời, nhỏ bé, nhưng kết quả hoạt động ở Việt
Nam lại hoàn toàn khác ở Đức, chỉ có thể cắt nghĩa nguyên nhân bằng cách so
sánh các yếu tố tạo nên hai thể chế kinh tế tác động tới nó, từ chính sách đến
văn bản lập pháp, lập quy, bộ máy nhà nước, hành chính, nghiệp vụ kế toán thuế.
Ở Đức liên quan tới thuế có đủ mọi văn bản lập pháp
điều chỉnh từ thuế giá trị gia tăng, trước bạ, thu nhập doanh nghiệp, lương,
cho đến quy trình thu và đóng thuế. Các luật trên sinh ra không phải chỉ dành
cho doanh nghiệp mà để chế tài cơ quan nhà nước, buộc phải hành xử và tuân thủ
chuẩn mực thước đo quy tắc xử sự nó định ra, để đạt mục đích nó nhắm tới. Nghĩa
là nếu doanh nghiệp đã “dựa vào luật, đúng quy định”, nhưng đích không đạt
được, thì chỉ có thể truy 1 trong 2 nguyên nhân kèm cách giải quyết:
- Hoặc khẳng định cơ quan thực thi hành xử đúng, thì
cơ quan lập pháp phải chịu trách nhiệm sửa luật nếu không sẽ bị thất cử;
-Hoặc khẳng định luật đúng thì cơ quan thực thi phải
bị chế tài.
Trong khi đó, Metro ở ta, thuế thu nhập không thu
được có đồng thời cả hai nguyên nhân trên, cả về bộ máy “các cơ quan quản lý đã
bỏ qua và chấp nhận tình trạng này”, cả về luật pháp được mặc định đúng, “chỗ
dựa” của Metro; nhưng trách nhiệm và biện pháp cần có của cả cơ quan lập pháp,
lẫn hành pháp và bộ máy hành chính đã không hề được nhắc đến. Đặc biệt thuế và
doanh nghiệp là đối tượng điều chỉnh của luật nhưng đã không được xử sự đúng
bản chất của nó vốn có ở bất kỳ thể chế nào.
7
yếu tố thể chế cần xem xét
|
Trong 12 năm hoạt động ở Việt Nam với nhiều ưu đãi vượt trội, Metro đã có
11 năm báo lỗ!
|
|
|
1- Bản chất doanh nghiệp sinh ra nhằm mục đích lợi
nhuận (trừ loại công ích). Việc Metro bán tới 90% hàng Việt Nam và thuê
tới 5.000 lao động không phải là mục đích mà là phương tiện để nó đạt
lợi nhuận. Với một thị trường đầy đủ, một Metro không nghĩa lý gì, “có mợ thì
chợ cũng đông, không mợ thì chợ vẫn đồng mọi khi”, thị trường sẽ tự cân bằng bù
vào chỗ trống. Vì vậy không thể dùng các con số trên để biện minh cho thiệt hại
không thu được thuế thu nhập. Chưa nói, nếu thừa nhận nguyên lý Marx, lao động
tạo ra giá trị thặng dư bị chủ doanh nghiệp chiếm hữu thì nhà nước phải có chức
năng phân phối lại thông qua thuế, không làm được đồng nghĩa không tròn chức
năng.
2- Càng không thể biện minh cho thiệt hại do doanh
nghiệp không đóng thuế thu nhập bằng lý do lợi được 921 tỉ đồng các loại tiền
thuế khác bù vào. Thuế giá trị gia tăng là thuế gián thu từ người tiêu dùng,
không phải của doanh nghiệp, nếu không đóng phải bị truy tố tội chiếm đoạt. Các
thuế trước bạ, đất đai... thực chất là chi phí quản lý hành chính nhà nước cho
mục đích đó nên nằm trong chi phí doanh nghiệp, không liên quan gì tới thuế thu
nhập.
3- Thuế thu nhập quyết định tài lực nhà nước, ở hầu
hết các nước hiện đại, thuế thu nhập chiếm tới 1/3 số thu ngân sách; luật
phải đưa ra được các quy phạm chế tài cơ quan hành chính nhà nước về trách
nhiệm bảo đảm thu thuế thu nhập, không được phép biện minh bất kể lý do gì.
Chính vì thế, doanh nghiệp ở Đức chỉ cần lỗ 3 năm liên tục đã phải đối mặt với
nguy cơ bị đóng cửa, bởi lỗ không chỉ thiệt mình mà hại đất nước. Còn nước ta,
cũng tập đoàn của họ, nhưng lỗ tới 11 năm, gấp gần 4 lần ở họ, thật nghịch lý
vẫn “đúng luật”, cơ quan nhà nước đã “kiểm tra”, không bị hề hấn gì?
4- Luật gì, thể chế nào thì tính thuế cũng do chế độ
kế toán và nghiệp vụ, tức công nghệ, quyết định. Metro thực hiện chế độ kế toán
theo “ghi chép ban đầu”, tức hạch toán lỗ lãi theo “phương pháp cân đối” - tạm
hiểu là lấy tổng hoá đơn đầu ra trừ đi đầu vào (tức trên giấy tờ) kèm
khấu hao tài sản; khác với tiểu thương lấy thực thu trừ thực chi (bằng tiền
mặt). Vậy không thể nói Metro đầu tư nhiều nên lỗ, bởi tài sản đầu tư được
chia khấu hao hàng năm, chỉ được coi là ngoại lệ khi xảy ra một vài năm. Và
khoản lãi đặc biệt 400 triệu euro bán doanh nghiệp trên đất Việt Nam phải tuân
thủ luật thuế thu nhập Việt Nam không thể nói “họ thương thảo có ở Việt Nam
đâu”.
Vì vậy, kết quả Metro lỗ 11 năm đúng luật buộc phải
ngờ vực (chưa khẳng định) không chỉ luật pháp, bộ máy nhà nước, mà cả chế độ và
nghiệp vụ kế toán ở ta, tức công nghệ thực thi, có vấn đề.
Trong thời đại toàn cầu hoá, cải cách không khó bởi
mọi công nghệ đều có thể nhập khẩu được, trừ ngoại lệ; vấn đề chỉ còn ở chỗ:
nhà nước muốn hay không? Không thấy đề cập.
5- Từ lỗi chế độ và nghiệp vụ kế toán có vấn đề, tất
kéo theo cả nghiệp vụ kiểm tra thuế. Ở Đức kiểm tra thuế do luật thuế AO điều
chỉnh. Tần suất kiểm tra thường kỳ được quyết định bởi quy mô doanh nghiệp. Tần
suất thấp nhất là các doanh nghiệp có doanh số dưới 145.000 euro/năm hoặc lãi
dưới 30.000 euro/năm được gọi là doanh nghiệp nhỏ nhất, bình quân 53 năm kiểm tra
1 lần. Tần suất nhặt nhất là doanh nghiệp lớn, doanh số trên 6,25 triệu
euro/năm, lãi trên 244.000 euro/năm như Metro, kiểm tra không sót doanh nghiệp
nào và thường 3 năm/lần, đồng thời kiểm tra kỹ tới từng hoá đơn, hợp đồng. Bởi
trốn thuế được tính phần trăm trên doanh thu. Những hợp đồng như bán máy bay
tầu thủy lên tới hàng trăm triệu, thậm chí tỉ euro, chỉ cần thất thu thuế 1%
doanh thu, đã lên tới hàng chục triệu euro.
Ngoài kiểm tra thường kỳ, bất kể doanh nghiệp lớn
nhỏ nào đều có thể bị kiểm tra xác suất hoặc đột xuất nếu cơ quan chức năng
phát hiện được dấu hiệu bất thường. Còn ở ta Metro sau 12 năm nay mới “thực sự
họ có lỗ hay không thì Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế phải vào cuộc để kiểm tra”.
Vậy thiếu luật hay có luật mà thiếu chuẩn mực? hay có chuẩn mực mà thiếu chế
tài? hay có chế tài nhưng công chức được miễn trừ? và tại sao kiểm tra thuế
cứ phải cấp bộ, khi nó là cơ quan hành pháp chủ yếu đề xuất chính sách chứ
không phải cấp hành chính cơ sở xử lý tình huống?
6 - Kiểm tra thuế không mang nghĩa lục lại từng bút
toán, hoá đơn, chứng từ, hồ sơ, sổ sách, giấy tờ, kế toán lại lần 2 rồi đối
chiếu so sánh với kết quả doanh nghiệp báo cáo, mà là một công nghệ phát hiện
chỗ sai. Thuộc công nghệ đó, ở Đức hàng năm Cơ quan thuế vụ Liên bang phải thống
kê tổng hợp các chỉ số kinh doanh năm trước được gọi là định mức cơ bản ARS,
gồm: “thặng số” (lãi, chênh lệch giữa trị giá bán ra và mua vào, tính phần trăm
trên trị giá hàng mua vào; “lãi gộp” (lãi, chênh lệch giữa trị giá bán ra và
mua vào, tính phần trăm trên doanh thu bán ra); “lãi đã trừ lương” (được tính
bằng lãi gộp trừ đi tiền lương, tính phần trăm trên doanh thu); “lãi đã trừ
lương và chi phí chung” (được tính bằng lãi đã trừ lương trừ đi chi phí chung,
tính phần trăm trên doanh thu; “lãi ròng” (lãi gộp trừ đi tất tật mọi chi phí,
tính phần trăm trên doanh thu, cũng chính là thu nhập của chủ doanh nghiệp).
Ví dụ, năm ngoái, nhà hàng châu Á ở Đức có thặng số
257-400%, lãi gộp 72-80%, lãi gộp trừ lương và chi phí chung 47-63%, lãi ròng
20-35%. Những doanh nghiệp nào có chỉ số ARS lệch xa ra khỏi định mức cơ
bản đó sẽ bị ngờ vực bất thường. Nếu thu thập được chứng cứ khẳng định đúng ngờ
vực, mà đương sự không thể lý giải đúng luật, họ có quyền hủy toàn bộ khai báo
thuế của doanh nghiệp, tự ấn định mức thuế bằng cách áp dụng tỉ suất lãi lấy từ
ARS tương thích. Vậy Metro lỗ 11/12 năm liệu có phải bất thường? Và trách nhiệm
thuế vụ giải thích bất thường đó như thế nào? Nếu không liệu có bị chế tài?
Thuộc công nghệ phát hiện chỗ sai, thuế vụ Đức được
cung cấp phần mềm IDEA (Interactive Data Extraction and Analysis) cài
đặt sẵn vào laptop. Khi kiểm tra, thuế vụ chỉ cần nhập toàn bộ dữ liệu khai báo
thuế để nó xử lý. Đây là chương trình phân tích dữ liệu, được Canada đưa ra thị
trường từ cách đây hơn thập kỷ, năm 2002, được Đức trang bị cho hơn 4.000
cơ quan thuế vụ chuyên kiểm tra thuế doanh nghiệp, thuế doanh thu, thuế lương
và cả trong điều tra hình sự tội trốn thuế.
Tập đoàn khổng lồ Metro có thể ví như con voi mà còn
thoát thuế thu nhập liên tục 11/12 năm thì khó hình dung nền kinh tế nước ta
tuyệt đại bộ phận doanh nghiệp đều nhỏ hơn sẽ như thế nào? Vậy sự kiện Metro đã
đủ gây sốc cho mọi giới chức, để buộc họ phải cùng đồng lòng khởi động cho một
cuộc lột xác thể chế kinh tế ở nước ta hiệu quả như mô hình nơi đã sinh ra
Metro? Hay còn phải đợi nền kinh tế như thế nào nữa và tới bao giờ?
No comments:
Post a Comment