Ai trả cái giá nhân phẩm cho người dân sau đại dịch?
https://www.luatkhoa.com/2021/09/ai-tra-cai-gia-nhan-pham-cho-nguoi-dan-sau-dai-dich/
Nhân phẩm nhắc ta về
cuộc sống mình từng có, và xứng đáng có.
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w1384/2021/09/1200.jpg
Hình ảnh liên quan
*
Làm sao để đánh giá một quốc gia chống dịch tốt
hay không? Tất nhiên là thời này làm gì còn ai chỉ đếm số ca nhiễm nữa.
Ví dụ, Nikkei Asia xếp loại các nước chống dịch
bằng Chỉ số Hồi phục COVID-19 (The Nikkei COVID-19 Recovery Index), [1] căn cứ trên các
tiêu chí ca nhiễm thấp, vaccine phủ rộng và biện pháp giãn cách đỡ khắc nghiệt.
Bloomberg có Bảng xếp hạng Khả năng Phục hồi (Resilience Ranking), [2] trong đó họ đo mức độ kiểm soát dịch,
chất lượng chăm sóc sức khỏe, độ phủ của vaccine, tỷ lệ tử vong và tiến trình mở
cửa trở lại. Các chỉ số trên phần nào tính cả cái giá mà người dân và cả đất nước
phải trả - hậu quả kinh tế, hệ lụy của các lệnh giãn cách - vượt trên phạm trù
có nhiều người bị nhiễm bệnh hay không (Việt Nam đang đứng ở nhóm cuối của cả
hai bảng).
Nhưng liệu chúng đã bao gồm chi phí về nhân phẩm
của người dân?
Nhân phẩm là gì? Tôi thử hỏi Google.
Wikipedia
cho kết quả “nhân phẩm hay phẩm giá con người là quyền của một người được coi
trọng và tôn trọng vì lợi ích của chính họ, và được đối xử một cách có đạo đức”.
[3] Từ điển của Đại học Oxford trả kết quả cho chữ “dignity” là “sự xứng đáng được tôn trọng”. [4] Tựu
trung, nhân phẩm có thể được xem là tình trạng được tôn trọng với tư cách một
con người riêng lẻ, chứ không phải một giống người nói chung.
Nhân phẩm khác biệt - dù có thể
không tách biệt - với những nhu cầu khác như được ăn uống, được an toàn, được
khỏe mạnh. Giữa thời đại dịch, khi các nhu cầu của con người bị giản lược đến mức
tối thiểu (“sao không ăn mì tôm để giúp cả nước chống dịch?”), nhu cầu được tôn
trọng hẳn đã thành một thứ xa xỉ, một sản vật của thế giới thứ nhất.
Trong thế giới của những nhu cầu được giản lược,
việc đưa mèo đi cấp cứu có thể khiến bạn bị chặn lại, xử phạt và quay clip đưa
lên TikTok như sự việc xảy ra ở Long An.
[5] Chuyện bạn bị xử phạt có thể dựa trên văn bản pháp luật (và bạn chỉ vi phạm
hành chính thôi), nhưng bạn còn phải trả thêm một cái giá là những giây phút khổ
sở của cuộc đời bạn, khi thú cưng của bạn sắp chết và bạn thì nước mắt lưng
tròng, bị tung lên mạng xã hội cho mọi người phán xét. Mà đó là bạn đã phải
nghe một bài giảng từ người xử phạt bạn trước đó rồi.
Ở một tỉnh khác, Khánh Hòa, việc đi mua bánh mì ăn có thể khiến bạn bị hỏi là “mày ở trên núi
xuống hả?”. [6] Gần đây nhất, việc từ chối đi xét nghiệm (vì những lý do đáng
xem xét) có thể khiến bạn bị một đoàn người xông vào nhà lôi đi trước mặt con cái của mình. [7] Tương tự như vụ việc
ở Long An, họ còn quay lại clip của toàn bộ quá trình xúc phạm bạn, tung lên mạng
để làm gương cho người khác.
Tất cả những chuyện đó đều ảnh hưởng đến phẩm
giá của bạn.
https://www.luatkhoa.org/wp-content/uploads/2021/09/image-39-1024x576.jpeg
Những lời kêu cứu
xuất hiện khắp nơi ở TP. Hồ Chí Minh. Ảnh chụp màn hình trang web sosmap.net
vào sáng 6/8/2021.
Nhưng chi phí nhân phẩm không chỉ phải trả khi
bạn bị xúc phạm trực tiếp. Đôi khi, bạn bị ép phải tự tay bỏ đi những phẩm giá
đó. Trong những group cầu cứu, hoặc bên dưới chính video livestream của chính
quyền TP. Hồ Chí Minh là những người cầu xin giúp đỡ hoặc cố gắng đòi phần tiền
hỗ trợ của họ. Rất nhiều người trong số họ đã phải công khai tên tuổi, địa chỉ,
thậm chí cả giấy chứng sinh chứng tử, hồ sơ khám bệnh, chỉ để chứng minh rằng
“tôi khổ thật đấy, hãy giúp tôi với”. Trong một thế giới coi trọng người giàu
và cái nghèo luôn phải che đi, đại dịch ép chúng ta phải chứng minh rằng mình rất
nghèo, vì đó là cách duy nhất chúng ta sống sót qua đại dịch.
Trong các biện pháp phong tỏa vốn đã bao gồm
chi phí nhân phẩm: lễ tang không thể diễn ra, ông bà không được gặp con cháu,
những mặt hàng không thể vận chuyển (như băng vệ sinh, ai nói băng vệ sinh
không phải chuyện phẩm giá?) [8], các combo đi chợ hộ không có gói
hàng dành cho người ăn theo nhu cầu tôn giáo, v.v. Trong đại dịch, chúng ta
không được có những nhu cầu cá biệt.
Đại dịch cũng khiến các không gian công cộng -
công viên, trường học, đường phố, cơ sở tôn giáo, v.v phải đóng cửa. Những
không gian này cung cấp những tiện ích mà nhiều người trong chúng ta không thể
tự chi trả tại nhà: khoảng sân, góc trời, cảm giác được thuộc về trong xã hội
và cả sự riêng tư.
Truyền thông mùa dịch cũng góp phần bào mòn
nhân phẩm của tất cả chúng ta, khi biến người dân thành một tập thể “thiếu ý thức
phòng dịch”, chỉ vì ra đường mua sắm nhu yếu phẩm hay đưa con đi chơi trung thu. [9] [10] Chúng ta nhìn thấy đại
diện chính quyền lên livestream quả quyết rằng rất nhiều người trong chúng ta -
“người dân” - đã làm một việc xấu xa là bom hàng của lực lượng “đi chợ hộ”, [11] trong khi phần lớn
những chuyện này là do khả năng tổ chức kém cỏi của chính quyền. [12]
Không có gói hỗ trợ nào bù đắp cho những phẩm
giá bị mất đi vì cuộc chiến phòng dịch suốt nhiều tháng vừa qua. Mỗi lần một
người đứng đầu chính quyền thành phố hay chính phủ kêu gọi người dân “thông cảm và ủng hộ” chính sách chống dịch, [13] điều đó có
nghĩa là họ đang xin người dân một ít phí tổn về kinh tế, sức khỏe và cả nhân
phẩm, trên danh nghĩa vì lợi ích chung. Chi phí kinh tế có thể bù đắp - một phần
rất nhỏ, bằng các gói hỗ trợ và bằng triển vọng kinh tế sau này - nhưng chi phí
nhân phẩm thì sao? Và tất nhiên, như mọi chi phí khác của đại dịch, người nghèo
và người dễ tổn thương luôn phải trả giá cao hơn.
Nhân phẩm có quan trọng không, bạn sẽ hỏi.
Ngày mai (1/10), người Sài Gòn sẽ được ra đường lại, cuộc chiến kết thúc và
chúng ta vẫn sống, đó chẳng phải là điều quan trọng nhất sao? Ai lại dư hơi suy
nghĩ đến những chuyện thuộc thế giới thứ nhất như thế chứ!
Nhưng nhân phẩm lại là thứ nhắc chúng ta về một
cuộc sống mình từng có, và xứng đáng có. Đó là nhu cầu được yêu thương và tôn
trọng, được sống đúng với mong muốn riêng của từng cá nhân, chứ không chỉ “máu
còn nóng và tim còn đập” như một sinh vật người. [14] Nhân phẩm nhắc chúng ta rằng
những sự chịu đựng mà chúng ta phải trải qua là không bình thường, và “bình thường
mới” không có nghĩa là bình thường hóa những mất mát đó. Nó nài nỉ chúng ta nhớ
rằng còn một cuộc sống khác với phẩm giá đủ đầy hơn, và chúng ta chấp nhận hy
sinh trong ba tháng vừa qua là để hướng đến cuộc sống đó.
“Các biện pháp can thiệp tạm thời [sinh ra
trong thời khẩn cấp] bẩn tính ở chỗ nó ở lại sau cả khi giai đoạn khẩn cấp đi
qua, đặc biệt trong lúc một thời kỳ khẩn cấp khác quanh quẩn đe dọa.” Sử gia
Yuval Noah Harari viết như vậy vào tháng 3/2020, khi đề cập đến các biện pháp
theo dõi mà nhà nước áp đặt để chống dịch, và hẳn sẽ không ra đi kể cả khi đại
dịch không còn là mối lo. [15] Sự bỏ quên nhân phẩm của con người cũng vậy,
cũng như sự giản lược nhu cầu của cả xã hội về bao gạo và chai nước mắm, hay tiếng
mắng chửi hồn nhiên mà các nhân viên công quyền dành cho những người dân đang
tìm cách sống đúng với nhu cầu cá nhân.
Đại dịch rồi sẽ qua. Ngày mai, khi bạn ra đường,
đừng quên những ngày phải ở trong phòng ôm lấy những tổn thương của chính mình.
Chúng ta đã trả một cái giá nhân phẩm thuộc loại đắt nhất thế giới không phải để
đổi lại một tà áo rách. Hãy nhớ lại lời tuyên bố của người phụ nữ bị phá cửa nhà lôi đi xét
nghiệm để nhắc mình rằng: tôi xứng đáng được tôn trọng phẩm giá, và người đầu
tiên tôi đòi hỏi sự tôn trọng là chính quyền. [16]
"Tôi không chấp nhận việc đó [lời xin lỗi của
chính quyền địa phương], các anh phải xem xét việc cưỡng chế đúng luật hay
chưa. Việc xin lỗi không có giá trị và tôi không đồng ý do đã gây hại sức khỏe
và danh dự".
Chú thích
1. Writer, S. (2021, September 3). COVID
Recovery Index: Delta strain and late jabs hold ASEAN back. Nikkei Asia.
2. The Covid Resilient Ranking.
Bloomberg. https://www.bloomberg.com/graphics/covid-resilience-ranking/
3. Nhân phẩm. Wikipedia. https://vi.wikipedia.org/wiki/Nh%C3%A2n_ph%E1%BA%A9m
4. Dignity. Oxford Learners
Dictionary https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/dignity?
5. BBC News Tiếng Việt. (2021, July 14).
Việt Nam: Đưa mèo đi cấp cứu giữa dịch, công an phạt, ‘đúng hay vô cảm’?
https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-57831216
6. Phó chủ tịch phường ở TP Nha Trang
nói bánh mì không phải hàng thiết yếu. (2021, July 19). Vietnamnet.
7. VnExpress. (2021, September 29). Cảnh
sát phá cửa, cưỡng chế người dân xét nghiệm Covid-19. vnexpress.net.
https://vnexpress.net/canh-sat-pha-cua-cuong-che-nguoi-dan-xet-nghiem-covid-19-4363516.html
8. An M. (2021, July 31). Cần dành
thêm sự quan tâm và khuyến cáo cho phụ nữ và trẻ em gái. ZingNews.vn.
9. Phó bí thư Hà Nội: Thành quả chống
dịch bị thách thức vì chủ quan đêm trung thu. (2021, September 22). Thanh
Niên Online.
10. Bách, Đ. (2021, August 2). Cát Tường:
Nhiều người đi siêu thị mà ý thức kém, chen lấn, không giữ khoảng cách. Báo
Thanh Niên.
11. Hà M. (2021, August 27). Có tình
trạng người dân ở TP.HCM “bom” hàng khi nhờ đi chợ hộ. ZingNews.vn.
https://zingnews.vn/co-tinh-trang-nguoi-dan-o-tphcm-bom-hang-khi-nho-di-cho-ho-post1255692.html
12. VnExpress. (2021a, September 8). Lý
do nhiều đơn hàng “đi chợ hộ” không có người nhận. vnexpress.net.
https://vnexpress.net/ly-do-nhieu-don-hang-di-cho-ho-khong-co-nguoi-nhan-4353381.html
13. Thu H. (2021, July 22). Chính phủ
kêu gọi sự ủng hộ của người dân nếu phải phong tỏa diện rộng. ZingNews.vn.
14. Lời bài hát của Đen
15. Yuval Noah Harari: the world
after coronavirus | Free to read. (2020, March 20). Financial Times.
https://www.ft.com/content/19d90308-6858-11ea-a3c9-1fe6fedcca75
16. VnExpress. (2021b, September 29). Bí
thư phường xin lỗi người bị cưỡng chế xét nghiệm. vnexpress.net.
https://vnexpress.net/bi-thu-phuong-xin-loi-nguoi-bi-cuong-che-xet-nghiem-4363989.html
No comments:
Post a Comment