Chủ Nhật, 23/2/2014, 21:52 (GMT+7)
Những biến cố làm thay đổi lịch sử Ukraine vừa xảy ra
thực chất là một cuộc đấu tranh cho tương lai kinh tế của đất nước, là sự lựa
chọn con đường đi tới phồn vinh.
Người biểu tình Ukraine chiếm quảng trường Độc lập
(Maidan) ở trung tâm thủ đô Kiev ngày hôm qua 22-2. Ảnh: The Atlantic.com
Đến tối Chủ nhật 23-2, tình hình ở thủ đô Kiev của
Ukraina đã tương đối yên tĩnh trở lại, các hãng tin quốc tế cho biết. Trong
ngày, Quốc hội Ukraina đã bỏ phiếu phế truất Tổng thống Viktor Yanukovych, cách
chức một số bộ trưởng thân cận với ông này; lãnh tụ đối lập – cựu Thủ tướng
Yulia Tymoshenko, đã ra khỏi nhà giam, nơi bà đang chịu án tù 7 năm. Một chính
trị gia thân cận với bà Tymoshenko, Chủ tịch Quốc hội Oleksandr Turchynov, được
chỉ định làm tổng thống lâm thời để thành lập chính phủ tạm quyền chuẩn bị cho
cuộc tổng tuyển cử được ấn định vào ngày 25 tháng 5 sắp tới. Phát biểu trước
các nghị sĩ, ông Turchynov cho biết, ưu tiên hàng đầu của ông là thành lập chính
phủ mới trước tối ngày thứ Ba 25-2 để điều hành đất nước và vãn hồi trật tự.
Trong tuần lễ xung đột đẫm máu vừa qua ở thủ đô Kiev, đã có 88 người, chủ yếu
là người biểu tình, bị thiệt mạng.
Sự lựa chọn lịch sử
Xét về nhiều
phương diện, cuộc xung đột ở Kiev chủ yếu là cuộc chiến đấu cho tương lai kinh
tế của Ukraine, vì sự thịnh vượng của đất nước. Những người biểu tình chống chính phủ ở Ukraine muốn đưa đất nước thoát
khỏi ảnh hưởng của Nga và tiến gần hơn tới Liên minh châu Âu (EU). Nước láng
giềng của họ, Ba Lan, đã đi theo con đường đó, và trở nên phồn vinh – và điều
đó càng thôi thúc người Ukraine phải lựa chọn.
Vài thập niên trước, cả Ba Lan và Ukraine đều nổi lên từ
sự sụp đổ của Liên bang Xô viết với tình trạng kinh tế gần giống nhau. Nhưng Ba
Lan gia nhập EU, tập trung cải cách chính trị và kinh tế, cho đến nay thì Ba
Lan đã giàu có gấp ba lần Ukraine. Ukraine ngược lại, ngày càng chìm sâu vào
bãi lầy tham nhũng, quản trị kém và tham nhũng. Tổng sản lượng kinh tế bình
quân đầu người của Ukraine, sau khi điều chỉnh theo giá sinh hoạt, chỉ vào
khoảng 7.300 đô la Mỹ/người/năm; trong khi con số này ở Ba Lan là 22.200 đô la
và ở Mỹ vào khoảng 51.700 đô la. Ukraine xếp thứ 137 trên thế giới về độ phồn
vinh kinh tế, sau cả El Salvador, Namibia và Gyuana.
Bất mãn của dân chúng lên tới cao trào trong tháng
11-2013 khi Tổng thống Yanukovych từ chối ký kết một hiệp định với EU, theo đó
nền kinh tế Ukraine phải tiến hành cải cách để bắt kịp các tiêu chuẩn châu Âu.
Sự từ chối của ông Yanukovych với EU là nhằm đổi lấy khoản vay ưu đãi của Nga
trị giá 15 tỉ đô la Mỹ mà Ukraine đang rất cần để cứu vãn nền kinh tế, nhưng đó
không phải là lựa chọn của đa số dân chúng đang đòi hỏi cải cách. Các cuộc biểu
tình phản đối bắt đầu ở Kiev, rồi lan sang các thành phố khác, đỉnh điểm là
những ngày đẫm máu cuối tuần qua, dù đã có một thỏa thuận hòa bình giữa chính
phủ và phe đối lập hôm thứ Sáu 21-2.
Lẽ ra, Ukraine đã không phải đi tới sự xung đột này. Với
46 triệu dân, Ukraine là một thị trường tiêu thụ đáng kể, lực lượng lao động có
học thức cao, đất nước có nền công nghiệp phát triển, nhiều tài nguyên thiên
nhiên, đặc biệt là có quỹ đất canh tác rất lớn. Ukraine lại tiếp giáp với một
thị trường nhập khẩu khổng lồ là EU.
Nhưng Ukraine đã không làm gì để thay đổi mô hình kinh tế
có từ thời Xô-viết: vẫn tập trung vào các ngành sản xuất thép, luyện kim và hóa
chất. Trong khi đó, các doanh nghiệp nhà nước lớn đã lần lượt được cổ phần hóa,
rơi vào tay những gia đình có thế lực chính trị. Các doanh nghiệp này, tận dụng
nguồn khí đốt giá rẻ nhập khẩu từ Nga và nhu cầu nguyên liệu của thị trường thế
giới, để thu lợi, đồng thời giúp kinh tế Ukraine có bước tăng trưởng đáng kể
trong thời kỳ 2000-2008. Giai đoạn tăng trưởng này có một hệ quả không mong
muốn là làm chậm, nếu không nói là triệt tiêu tiến trình cải cách kinh tế của
Ukraine.
Những nguyên nhân tiềm ẩn
Khi kinh tế toàn cầu rơi vào khủng hoảng năm 2008, nhu
cầu nhập khẩu nguyên liệu từ Ukraine sụt giảm mạnh; sau đó năm 2009, Nga đơn
phương tăng giá khí đốt cung cấp cho Ukraine làm cho hoạt động xuất khẩu của
nước này gần như bế tắc.
Trong khi đó, để xoa dịu nỗi bất mãn của người dân, chính
phủ Ukraine cố gắng duy trì chương trình trợ giá khí đốt: Công ty quốc doanh
Naftogaz bán khí đốt cho khách hàng với giá chỉ bằng 20% giá nhập khẩu từ Nga,
phần còn lại được ngân sách “bù lỗ”; hậu quả là Ukraine phải chi tới 7,5% GDP
chỉ để trợ giá khí đốt và ngân sách luôn bị thâm thủng, buộc chính phủ Kiev
phải vay mượn để chi tiêu.
Trong các năm 2008-2010, Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) đã vài
lần cung cấp tín dụng cho Ukraine nhưng các hợp đồng thường bị cắt giữa chừng
vì Kiev từ chối thực hiện các cam kết cải tổ, chẳng hạn như nâng giá khí đốt
lên bằng giá thị trường hoặc điều chỉnh tiền lương và phúc lợi của công chức
nhà nước.
Nạn tham nhũng
tràn lan từ đường phố đến các cơ quan cao nhất của đất nước là một trở ngại
khác. Người dân Ukraine đặc biệt chú ý tới tài sản khổng lồ
của các quan chức cao cấp và các doanh nghiệp có quan hệ chặt chẽ với quan
chức. Tư dinh khổng lồ của Tổng thống Yanukovych ở ngoại ô Kiev – có cả vườn
thú riêng – mà người biểu tình xếp hàng vào xem hôm qua sau khi vị tổng thống
bị phế truất đào tẩu – là một bằng chứng về tệ nạn tham nhũng ở cấp cao. Con
trai ông Yanukovych, Oleksandr, chỉ là một nha sĩ nhưng có tên trong danh sách
những người giàu nhất nước của tạp chí Forbes. Trong bảng chỉ số về cảm nhận
tham nhũng toàn cầu năm 2013 của Tổ chức Minh bạch quốc tế, Ukraine xếp vị trí
144 trên 175 quốc gia được khảo sát, sau cả Papua New Guinea, Nigeria và Iran.
Báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) xác nhận Ukraine là
một trong những nơi doanh nghiệp khó làm ăn nhất vì bị cản trở bởi tham nhũng
và thủ tục hành chính nặng nề. Riêng về khoản sưu cao thuế nặng, WB xếp Ukraine
vào vị trí 164 trong số 189 nền kinh tế được khảo sát năm 2013.
Hậu quả của những chính sách trên là nền tài chính của
Ukraine gần như khủng hoảng. Do thâm hụt ngân sách kéo dài, trong năm nay,
Ukraine cần vay mượn khoảng 7 tỉ - 10 tỉ đô la Mỹ để bù đắp, nhưng số phận bấp
bênh của chính phủ Yanukovych khiến cho việc vay mượn trên thị trường tài chính
quốc tế của Ukraine gần như không thực hiện được. Trong khi đó, ngân hàng trung
ương Ukraine liên tục rút tiền từ dự trữ ngoại tệ để duy trì tỷ giá giữa đồng
tiền bản địa và các đồng tiền quốc tế. Giới phân tích cho rằng, đồng tiền
Ukraine bị định giá quá cao song chính phủ không dám hạ giá đồng bạc vì chính
phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng đều đang mắc nợ những khoản nợ lớn tính
bằng đô la Mỹ, hạ giá đồng bản tệ có thể làm cho hệ thống ngân hàng bị sụp đổ.
Nhưng trái lại, duy trì tỷ giá cao đang làm triệt tiêu những nỗ lực cuối cùng
của ngành xuất khẩu Ukraine.
Tổ chức xếp hạng tín nhiệm Standard & Poors hôm thứ
Sáu 21-2 cảnh báo rằng, nếu không có sự cải thiện đáng kể về chính sách kinh
tế-tài chính, Ukraine sẽ phá sản trong một ngày rất gần.
Tương lai chưa rõ ràng
Ngay sau khi tình hình ở Kiev chuyển biến theo hướng
thuận lợi cho phe đối lập chống chính phủ thì bên lề hội nghị thượng đỉnh nhóm
G-20 tại Sydney, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Jack Lew đã có cuộc thảo luận riêng với
người đồng nhiệm Nga Anton Siluanov; sau đó ông Jack Lew nói với phóng viên
rằng Hoa Kỳ sẵn sàng “làm việc với các nước khác, kể cả Nga” để hỗ trợ Ukraine
“triển khai các chương trình cải cách nhằm khôi phục sự ổn định kinh tế”. Ông
Siluanov thì để ngỏ khả năng Nga tiếp tục cung cấp cho Kiev khoản vay ưu đãi 2
tỉ đô la – một phần của gói tín dụng 15 tỉ đô la Mỹ mà trước đây Tổng thống
Vladimir Putin đã ký kết với Tổng thống bị phế truất Yanukovych. “Chúng tôi dự
định chờ cho đến khi một chính phủ mới được thành lập và đến khi chúng tôi hiểu
biết chính phủ đó thì chúng tôi mới có quyết định dứt khoát được”, ông Siluanov
cho biết, theo báo Nga Gazeta.ru
Ủy viên về kinh tế và tiền tệ của EU, Olli Rehn hôm nay
cũng cho biết, EU sẽ có biện pháp hỗ trợ Ukraine về tài chính. “Điều quan trọng
là chúng tôi đưa đến cho người dân Ukraine một triển vọng rõ ràng về châu Âu”,
ông Rehn nói song không cho biết cụ thể sự hỗ trợ của EU sẽ như thế nào.
No comments:
Post a Comment