Tháng 2 8, 2013
Báo Nhân dân không ai
đọc, nhiều người nghĩ thế. Tôi cho rằng họ sai. Độc giả của tờ báo đầu đàn
chính thống này là một tầng lớp đặc biệt, trước hết gồm các đảng viên, tức
những người thuộc giai cấp cầm quyền chính trị; sau nữa đến bản thân giới
truyền thông, vì cùng với Thông tấn xã Việt Nam, Đài Phát thanh và Đài Truyền
hình, tờ Nhân dân thuộc bộ tứ định hướng tuyên giáo cho toàn bộ giới
truyền thông còn lại [i]; và cuối cùng, ít nhất là những người từ nhiều lí do
khác nhau quan tâm đến khí hậu chính trị Việt Nam: Họ phải xem dự báo thời
tiết. Với trên 200.000 bản in phát hành đến tận các chi bộ, trang Nhân dân
Điện tử và ước chừng không ít hơn nửa triệu độc giả chốt tại nhiều mắt xích
quan trọng của chuỗi quyền lực chính trị và truyền thông, ảnh hưởng của tờ Nhân
dân đủ lớn để không thể bị coi đơn giản là giấy lót nồi. Vai trò dẫn đường
cho dư luận dòng chính của tờ Nhân dân về cơ bản không khác vai trò của
một tờ như New York Times – sự khác nhau giữa hai bên ở cơ chế vận hành
của vai trò đó không đặt ra trong bài này.
Dù khí hậu tinh thần về đại cục
không thay đổi đáng kể, theo cảm nhận của tôi, thời tiết văn hóa ở Việt Nam đã
bớt khắc nghiệt hơn nhiều so với một, hai thập kỉ trước. Những năm 90, thật khó
hình dung một tác phẩm như Lolita nằm đàng hoàng trên các rạp sách ở
Việt Nam. Khi ấy tập truyện ngắn của tôi do Nhà xuất bản Hà Nội ấn hành bị thu
hồi vì lí do “mang tính kích dục”. Gần hai mươi năm sau, báo Nhân dân
dành cho Lolita những
lời thiện cảm và không quên cảquảng
cáo cho bộ phim cùng tên của đạo diễn Stanley Kubrick. Tôi nhớ đến lời
tuyên bố của tác giả Lolita, nhà văn Nga lưu vong Nabokov, rằng ngoài
một phương châm cực kì đơn giản và dễ nhớ thì ông không quan tâm đến chính trị.
Phương châm đó như sau: tất cả những gì có lợi cho “bọn Đỏ” – chỉ những người
cộng sản – thì ông chống và tất cả những gì bất lợi cho “bọn Đỏ” thì ông theo.
Tôi thấy mừng vì thế giới thời tôi sống hơi phức tạp hơn một chút so với phương
châm đó. Nhưng còn gì đáng thích thú hơn việc cơ quan ngôn luận đầu não của một
Đảng Cộng sản trước sau vẫn cứng rắn và giáo điều trong ý thức hệ lại khen ngợi
tác phẩm từng bị coi làscandal đồi trụy của một nhà văn ghét cộng sản
đến đào đất đổ đi.
Song thế chưa phải là hết. Tờ Nhân
dân còn sẵn sàng cho những bất ngờ khác, đáng sửng sốt đến mức tinh thần chính
thống cũng phải khâm phục sự đột biến sinh học của chính mình. Giữa năm ngoái,
tờ báo này đăng một bài
giới thiệu cuốn Fifty Shades of Grey, cũng với nhiều thiện cảm,
thậm chí có thể gọi là thán phục. Với cách phiên âm tên nước ngoài độc nhất vô
nhị của mình, ban biên tập còn đóng chứng nhận sản phẩm “chỉ có ở báoNhân
dân” cho bài quảng cáo đó.
Đứng cách Lolita
một lịch sử văn học mênh mông, cuốn 50 sắc thái xám không hề là
một scandal, dù nó trưng bày mu và mồng, mông và mồn như ở quầy bán thịt
trong siêu thị và cung cấp đủ tinh trùng để phun ướt đẫm nhiều trang sách. Nó
đơn giản là một cuốn dâm thư có thành công thương mại khổng lồ nhờ hội được
nhiều may mắn của hoàn cảnh ra đời. Tôi cũng góp phần mình vào thành công đó,
bằng cách mua đến 5 cuốn tặng năm người bạn, những phụ nữ vừa tròn tuổi 50.
Không lâu nữa, cả bộ ba tập 50 sắc thái xám của Nhà xuất bản Lao Động và Công
ti Alphabooks sẽ được phát hành chính thức tại Việt Nam. Độc giả Việt
đã trưởng thành. Báo Nhân dân không hề yêu cầu dâm thư phải đóng
góp vào việc “bồi dưỡng lí tưởng xã hội chủ nghĩa, đạo đức, tình
cảm, cảm thụ thẩm mĩ cho con người”. Mới đây tờ
báo này còn có lời ca ngợi hiện tượng điện ảnh thế giới “nổi bật”, bộ phim kinh dị Mẹ Ma
(Mama). Phim này đang được chiếu trên toàn quốc.
Khi báo Nhân dân giới thiệu dâm thư và phim kinh
dị thì Việt Nam đã bước vào thời đại văn hóa giải trí và thương mại. Tôi không có gì phản đối điều đó. Thay được toàn
bộ nền văn hóa tuyên truyền bằng văn hóa giải trí thuần túy thì phúc của chúng
ta còn lớn lắm. Tác hại của nghệ thuật giải trí cũng thua xa của nghệ thuật tầm
phào. Tôi thích xem 007 hơn những bộ phim lên gân mà nhẽo nhợt của nền
điện ảnh nghiêm túc Việt Nam, thích đọc Harry Potter hơn những bài thơ
gửi một thoáng tâm hồn cao thượng, nhạy cảm, sâu sắc, nhân ái vào một thế chấp
vẩn vơ nào đó. Đọc Harry Potter, ít nhất tôi được biết rằng ở tuổi 82
khả kính, tổ chức chính trị khuynh loát toàn bộ xã hội Việt Nam bỗng tuân theo
kịch bản hành động của một bộ truyện phù thủy dành cho trẻ em. Tôi thấy một
nhân vật bước thẳng từ hư cấu ra hiện thực. Kẻ mà ai cũng biết (You-Know-Who)
nhưng không được phép nêu tên (He-Who-Must-Not-Be-Named): Đồng chí X
ra đời từ đồng chí Voldemort, nguyên mẫu của ông trùm đỏ là vị chúa tể đen hắc
ám (The Dark Lord).
Song quê hương yêu dấu của tôi
sẽ không còn là nó, nếu ở đó có một cái gì mà lí trí bình thường có thể nắm
bắt. Ở đó sự cởi mở thì khác thường, sự khắc nghiệt thì phi thường, và bình
thường là tất cả những ấm ớ hội tề còn lại.
Trong khi bộ
phim bạo lực mới toanh với diễn viên cơ bắp và Cựu Thống đốc California
Arnold Schwarzenegger được duyệt thì Đấu trường sinh tử (The Hunger
Games) bị cấm. Trong khi Thông
tấn xã Việt Nam ca ngợi màn trình diễn “vô cùng đặc sắc và bất ngờ” với
vài mảnh vải che thân của ca sĩ Mỹ Beyonce ở Super Bowl thì Nghị
định 79 đem cái vung “thuần phong mĩ tục và truyền thống văn hóa dân
tộc” đậy lên da
thịt của sao Việt. Và thời tiết văn hóa Việt Nam tưởng đã thoáng đãng
hơn nhiều lại thản nhiên chìa ra bộ mặt nghiệt ngã của nó, khi những ngày qua
chúng ta vĩnh biệt một nghệ sĩ lớn, nhạc sĩ Phạm Duy. Gần trọn một thế kỉ, ông
đã sống và minh họa giai đoạn đau thương, chia cắt và phức tạp nhất trong lịch
sử nước Việt từ nhiều chỗ đứng. Chỗ cuối cùng mà ông chọn và để nằm xuống là
chỗ kiên quyết chỉ dành cho ông 1/10 sự
thừa nhận sự nghiệp, dù ông đã bày tỏ thiện chí tới mức như tỏ tình,
tới mức như cầu xin. Số tác phẩm được cấp phép của một nghệ sĩ nổi tiếng khác,
Trịnh Công Sơn, đã mất từ hơn mười năm nay, còn ít hơn nữa.
Cho nên tín hiệu khác thường từ việc thả luật sư Lê Công Định trước thời
hạn cùng lắm chỉ ngang giá trị với việc báo Nhân dân giới thiệu dâm thư
và phim kinh dị. Vài ngày trước, cũng chính quyền
ấy kết án299
năm tù cộng một bản án chung thân cho 22 người phần lớn đã cao tuổi, vì
khu du lịch sinh thái mà họ chung lưng tạo dựng bị coi là căn cứ địa để lật đổ
chính quyền và học
thuyết chống đối của họ là sấm Trạng Trình.
No comments:
Post a Comment