Hà Sĩ Phu
25-2-2013
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Sáng
19-2-2013 đọc báo mạng thấy trang Anhbasam có điểm hai bài tương phản: “Tiêu
Dao Bảo Cự: Từ Ngô Kha, soi rọi và giải
mã một thế hệ dấn thân (Diễn Đàn); Blogger Caubay Thiem có bài phản biện lại bài này bên Facebook”.
Mặc
dù tôi mới ở bệnh viện về, tình trạng mắt được bác sĩ yêu cầu hết sức hạn chế
đọc và viết, tôi vẫn phải “đánh liều” viết đôi điều ngắn gọn về chuyện “xung
đột” âm ỉ từ lâu này (nếu có thể gọi như thế), giữa những người đáng kính, vì
mấy lẽ sau đây:
-
Thế hệ dấn thân theo con đường cộng sản như nhà văn TDBC bao hàm nhiều người (ở
miền Bắc còn nhiều hơn miền Nam), trong đó số đã thức tỉnh ở những mức độ khác
nhau, đang cố gắng làm những điều nhằm sửa lại hay chống lại thực tại sai lầm
của ĐCS cũng ngày càng nhiều thêm, nhưng việc tự đánh giá giai đoạn quá khứ của
mình xem chừng chưa có gì nhất trí, ổn thỏa, thanh thoát, như có những tâm
trạng uẩn khúc bên trong nên phải đặt vấn đề “giải mã”.
-
Việc “giải mã” cũng liên quan đến cả những người CS hiện nay đang được
dư luận ca ngợi, tán thưởng (kể cả dư luận khó tính ở hải ngoại), như nghệ sĩ
Kim Chi khước từ sự có mặt trong nhà ở của mình chữ ký của một kẻ cao cấp “hại
nước hại dân” – vì chị tự hào mình là một người “Cộng sản chân chính”!
Những đảng viên trong 72 vị khởi xướng đợt góp ý Hiến pháp hiện nay cũng vậy,
chắc phần đông cũng là những người muốn hành xử như những người “Cộng sản
chân chính” để phân biệt mình với loại “CS thoái hóa”. Vậy có thể tồn tại
khái niệm “người CS chân chính” hay không, cũng là điều cần xác định cho
rõ.
-
Trong hàng ngũ những bạn bè thân hữu đang nỗ lực góp phần mình vào công cuộc
dân chủ hóa xã hội hiện nay cũng có hai “phe” với hai cách nhìn ngược nhau
trong việc đánh giá quá khứ tham gia Cộng sản.
Tóm
lại, tình hình khác nhau trong việc nhìn nhận giai đoạn quá khứ tham gia hoặc
ủng hộ CS là điều tốt hay không tốt, là công hay tội, nên nhớ đến để tôn vinh
hay nhắc đến chỉ thêm ân hận… là một thực tế rộng lớn, tuy không phải mâu thuẫn
đến mức nặng nề nhưng vẫn âm ỉ như một chút gợn, một cái gai, hay một cái nhọt
trong đội ngũ những người từng có nợ với quá khứ và đang phải băn khoăn về
trách nhiệm với hiện tại và tương lai đất nước (còn những kẻ vô trách nhiệm,
thờ ơ hay cố bám sự hủ bại thì không đáng bàn đến ở đây).
Khoảng
một hai năm gần đây, khả năng lãnh đạo của đảng cầm quyền ngày càng sút kém,
bất lực, những mâu thuẫn đối nội và đối ngoại thúc đẩy phải có những thay đổi,
kéo theo đó là sự phân hóa phức tạp trong xã hội về nhân sự, tổ chức, phong
trào, phe nhóm… Bên cạnh chủ trương đối xử cứng rắn với giới dân chủ tiên
phong là sự nới rộng có kiểm soát với giới trí thức cận thần, có cái
mới vừa sáng tạo ra, có cái vốn cũ đang được dùng lại. Trong bối cảnh phân hóa
đó, sự khác nhau tiềm ẩn trong quá khứ của giới “pro-Đảng” nay cần phải
tách bạch. Việc điểm tin hai bài ngược chiều nói trên của “nhật báo Basam”, mà
tránh không bình luận, có lẽ cũng là một biểu hiện nhạy cảm và tế nhị. Những
người nhạy cảm thấy đã đến lúc nên có sự trao đổi thẳng thắn với tư cách giữa
những người được giả thiết là “chung một chiến hào”. Vướng một cái gai, anh
chiến sĩ vẫn có thể chiến đấu, nhưng “giải quyết” được cái gai tất nhiên sức
chiến đấu sẽ tốt hơn nhiều.
Suốt
trong quá khứ tôi không dính dáng trực tiếp gì đến chính trị, nhưng bạn bè
thuộc cả hai “phe” cũng có nhiều thân hữu. Trong điều kiện sức khỏe không thuận
lợi, tôi không dám hy vọng có thể đề cập vấn đề một cách thấu đáo, chỉ xin đưa
ra một vài ý chung, tản mạn, để góp phần gọi là “giải mã” một thực tiễn
khá nhiều tế nhị.
II. MẤY ĐIỀU CƠ BẢN
GỢI Ý CÓ THỂ DÙNG TRONG LÝ GIẢI
1/ Phải chăng sự
hiểu biết lúc ấy chưa đủ tầm để sàng lọc?
Hiện
tượng một chủ nghĩa ảo tưởng, phi lý và phản tiến hóa như chủ nghĩa CS lại rộ
lên một thời rộng lớn, thu hút đám đông, trong đó có cả những trí thức lớn,
nghịch lý quá lớn ấy khiến thiên hạ phải chiêm nghiệm mà đúc kết thành một quy
luật, quy luật liên kết và hoán vị loại trừ lẫn nhau trong 3 thành tố, tạm gọi
là luật“Loại trừ một trong ba”
hay luật “Hai khử một”.
Ba
thành tố ấy là Tâm hồn Lương thiện,
Trí tuệ Thông thái và Lập trường Cộng sản, liên kết và loại trừ nhau như
sau:
-
Đã Thông thái và Cộng sản thì không Lương thiện ( phải mưu mẹo, gian hùng).
-
Đã Lương thiện và Cộng sản thì không
Thông thái ( phải nhẹ dạ, nông cạn).
-
Đã Lương thiện và đủ Thông thái thì không theo Cộng sản [1].
Những
ai tự nhận mình luôn lương thiện trong sáng và đã theo CS thì ứng với trường
hợp thứ hai, tức là trí tuệ nông cạn, không đủ tầm để sàng lọc trước một vấn đề
ở tầm thời đại. Trước mắt mới nhìn bề ngoài tưởng là tốt thì theo thôi.
Xem
ra nhiều đảng viên lương thiện không chịu nhận là lúc ấy mình ngu, cứ khẳng
định khi ấy chỉ có theo đảng là thông minh nhất. Có vị còn khăng khăng rằng:
Nếu bây giờ lịch sử lặp lại thì ông ta cũng lại chọn đúng con đường cũ chứ
không thể khác. Sở dĩ có sự tự ái như vậy do chưa hiểu sự “ngu đần” có thể là
tầm của cả một dân tộc trong một thời kỳ chứ chẳng riêng ai, người viết những
dòng này cũng đâu thoát khỏi mê cung ấy? Phê phán bạn cũng là phê phán mình.
Chỉ cần so sánh với một dân tộc văn minh và khôn ngoan hơn sẽ thấy ngay sự kém
cỏi, dân trí lạc hậu của cả dân tộc mình thì sẽ tránh được tâm lý tự ái cá
nhân.
Hiện
tượng có mấy nhà bác học nổi tiếng vẫn say mê CS cũng chẳng biện bạch được gì
hơn vì có thể vị bác học ấy giàu lý tưởng, lý thuyết, hiểu biết chuyên môn
nhưng rất ngây thơ, ảo tưởng, cũng dốt về chính trị-xã hội. Chấp làm gì những
vị trí thức nọ trí thức kia mù quáng thân Cộng, khi “ông trùm CS” của nước mình
là Chủ tịch Hồ Chí Minh khi quyết định theo con đường Cộng sản cũng chưa hiểu
Cộng sản là gì kia mà?
Cú
“nhích chân” của Nguyễn Ái Quốc từ Đảng Xã hội Pháp sang Quốc tế III của Lenin
“chỉ vì Đệ Tam Quốc tế rất chú ý đến vấn
đề giải phóng thuộc địa”, “Còn như
Đảng là gì, công đoàn là gì, chủ nghĩa Xã hội và chủ nghĩa Cộng sản là gì, thì
tôi (tức Nguyễn Ái Quốc) chưa hiểu”.
Thậm chí Sơ thảo luận cương về các dân tộc và thuộc địa của Lenin đăng trên báo
L’humanité ngày 16-6-1920 thì “ngay cả
chữ nghĩa trong văn bản” ấy Nguyễn Ái Quốc”cũng chỉ hiểu loáng thoáng thôi” [2].
Nhưng
cũng không chấp ông HCM làm gì, khi chính ông Mác ông Lê cũng “khái quát
vội, khái quát nhầm” ít nhất là 9 điều căn bản [3] tức là cũng hụt hẫng về Trí tuệ khi cả gan nghĩ ra một chủ
nghĩa mới toanh hòng cứu rỗi nhân loại nhưng vượt quá tầm Trí tuệ của mình (chủ
nghĩa Xã hội khoa học ít nhất
cũng có một khuyết điểm cơ bản là phi
khoa học!), thì một đảng viên CS nhỏ bé có tự nhận là “Trí tuệ không đủ để sàng lọc”
cũng chẳng có gì đáng phải băn khoăn!
Vậy
thì thôi, ta cứ yên trí nhận là trước đây ta theo CS vì chưa đủ thông thái để
sàng lọc là ổn.
Nhưng
mâu thuẫn vẫn chưa hết. Các bạn lại bảo: tôi theo CS không phải là yêu CS gì
hết, chỉ vì yêu nước, yêu hòa bình-thống nhất, ghét Mỹ xâm lược. Nếu bạn chỉ
mượn CS làm phương tiện như thế thì khi mục đích đã xong, Mỹ đã rút, đã có “hòa
bình-thống nhất” thì bạn còn ôm cái “phương tiện” ấy làm gì, bạn phải chủ động
rời bỏ nó ngay mới phải, như qua sông rồi thì bỏ con thuyền ở lại chứ?
Nếu
bạn lại bảo: tôi chưa hiểu gì về chủ nghĩa CS nên hãy cứ theo xem sao? Vậy đến
hôm nay bạn đã hiểu chưa?
Với
tư cách một đảng viên bạn có tìm hiểu mọi thông tin trên mạng và trên thực tế
không, có biết nghị quyết 1481 của Nghị viện châu Âu, biết nhân loại đã vứt một
Chủ nghĩa ảo tưởng vào sọt rác lịch sử? Nếu có đủ thông tin thì chắc bạn không
còn đủ dũng khí để tự hào là một đảng viên CS, vì tôi tin bạn là người có trí
óc bình thường và còn dây “thần kinh xấu hổ”.
Theo lô-gich của môn “liêm-sỉ-học” (liemsiology!) thì bạn phải hành xử
như Trần Độ, như Phạm Đình Trọng, như Nguyễn Chí Đức… mới phải.
Nhưng
chưa, bạn chưa đến chân tường, vì bạn còn một câu trả lời khả dĩ hữu lý: Tôi
phải ở lại trong Đảng để “chiến đấu”, với tư cách “người CS chân chính” chống bè lũ “CS thoái hóa”.
Vâng, vậy xin chuyển tiếp sang phần sau.
2/ Có hay không
khái niệm gọi là “người Cộng sản chân chính”?
Những
người tự hào là “CS chân chính” vì nghĩ rằng cái đảng mà mình gia nhập
là một đảng chân chính, nay “một số không nhỏ” (tất nhiên nằm trong lãnh đạo
tối cao) đã THOÁI HÓA và PHẢN BỘI, nên mình phải đấu tranh chống lại sự tha hóa
để phục hồi một ĐCS chân chính, nghĩa là mình đấu tranh (chống những cán bộ
lãnh đạo xấu) với tư thế của người “đòi nợ”, đòi cái món nợ mà đảng đã hứa
(trong lời tuyên bố) trước nhân dân nhưng bây giờ họ “quỵt nợ, vỗ nợ”!
Phải
công nhận, nếu như vậy thì trong 3 yếu tố Lương tâm, Trí tuệ và Cộng sản bạn
đáp ứng đầy đủ hai yếu tố Lương tâm và Cộng sản nhưng quá yếu về Trí tuệ (theo
đúng quy luật Hai khử một đã nói ở đoạn trên), nên trở thành duy cảm,
thiếu duy lý. Sự THOÁI HÓA và PHẢN BỘI đã nằm sẵn trong mớ tín điều của chủ
nghĩa, đã được “chương trình hóa” ngay từ khi khởi lập. Những biểu hiện thoái
hóa và phản bội mà bạn nhìn thấy bây giờ thực ra đã được tiền định từ đầu
(trước khi bạn gia nhập đảng rất lâu): không một ĐCS cầm quyền
nào có thể thoát khỏi tình trạng thoái hóa và phản bội!
Về
lý thuyết chính Mác đã tự chống lại mình, khi triết học Mác thì duy vật, chống
duy tâm-duy ý chí nhưng chính trị Mác thì rất duy tâm, chủ quan, duy ý chí. Một
lý thuyết ảo tưởng phi khoa học thì sẽ bị thực tế chống lại nên dần dần phải
làm ngược lại hết, CS phải tự làm ngược lại những tín điều của mình mới mong
tồn tại. Cuối cùng, ngày nay mỗi đảng
viên đều phải chọn cho mình một sự giã từ, một sự “phản bội”: hoặc
là trung thành với chủ nghĩa thì phản bội nhân dân, muốn trung thành với nước
với dân thì phải phản lại chủ nghĩa [4]!
Khi
bạn trung thành với nước với dân, với nhân tâm, với chân lý phổ quát thì bạn là
“con người chân chính”, rất chân
chính, tôi yêu quý bạn, nhưng bạn không còn là “người CS chân chính” nữa đâu, âu cũng là lối tự hào do cảm tính,
xin đừng nhầm lẫn!
Bạn
lại bảo: Tôi trung thành với chủ nghĩa CS là trung thành với lý tưởng cao đẹp
của nó. Bạn lại nhầm rồi. Nhân tố chủ yếu làm nên một chủ nghĩa, phân biệt
chủ nghĩa này với chủ nghĩa khác không
phải ở mục đích mà nó tuyên bố, mà ở
con đường mà nó vạch ra, vì mục đích sau cùng thì bao giờ chẳng tốt
đẹp, căn bản đều phải hướng đến tự do-hạnh phúc cho con người. Nhưng khi con
đường sai hoặc ảo tưởng thì không đến đích mong muốn hoặc chỉ đem đến kết quả
ngược lại như trường hợp chủ nghĩa Mác-Lênin [5].
Ngoài
ra, có cách đi đến đáp án đơn giản hơn nhiều:
Khi
một chủ nghĩa ảo tưởng chỉ đem lại kết quả ngược với mong muốn thì chủ nghĩa ấy
không thể coi là CHÂN CHÍNH được. Chủ nghĩa đã không CHÂN CHÍNH thì làm sao tín
đồ của nó lại CHÂN CHÍNH được? Bạn chỉ có thể là một CON NGƯỜI CHÂN CHÍNH vì
thực ra bạn đã làm ngược tín điều của Chủ nghĩa rồi, chắc bạn là người nặng về
duy cảm nên không nỡ hay không dám để cho bộ óc Duy lý được đứng trước gương mà
phán xét đó thôi! Xin nói với nhau một lời thông cảm thực lòng như vậy.
III. LẤY ĐÍCH DÂN
CHỦ-ĐỘC LẬP-PHÚ CƯỜNG LÀM SỢI DÂY LIÊN KẾT
Chỉ
cần nhìn các nước quanh ta với một xuất phát “same-same” như nhau đủ thấy trong
cuộc chạy đua thế kỷ, Việt Nam chúng ta là kẻ thua cuộc, là đoàn khách nhỡ tàu.
Chỉ
nhìn kinh tế – kỹ thuật đã thấy thua các nước bạn trong khu vực vài chục năm
nhưng sự thua kém về độc lập – tự do, về văn hóa – nhân phẩm còn đáng lo hơn
nhiều.
Nay
muốn đoàn kết để thực hiện dân chủ ắt phải chấp nhận đa dạng đã đành, nhưng ở
một nước vừa trải qua mấy cuộc phân ly kinh khủng, lại đang bị ngự trị bởi một Ý
thức hệ đoàn kết giả để phân ly thật thì lòng người ly tán là một trở ngại
khổng lồ, nếu không biết chấp nhận sự khác biệt thì lấy đâu sức mạnh cho một sứ
mệnh cũng khổng lồ tương xứng? (Sứ mệnh lập lại một xã hội đã bị phá nát từ
gốc, quay lại một con đường đã đi ngược trên nửa thế kỷ, chống lại một anh hàng
xóm khổng lồ chỉ muốn kìm giữ Việt Nam yên vị như một con cừu Ý thức hệ vừa ngoan vừa chậm vừa ngu để hắn có thể ngoạm
dần hết cơ thể con mồi trong cái áo choàng hữu
nghị đểu).
-
Muốn có khối đoàn kết toàn dân tộc, trước
hết hãy tìm khả năng đoàn kết giữa các khối người tích cực mà họ đang
rất khác nhau như trên đã nói. Hãy quý sự khác nhau ấy vì đó chẳng những là
thực tiễn buộc phải chấp nhận, là tất yếu trong tinh thần dân chủ, mà còn là thuận lợi để diễn tiến xã hội đi
lên một cách hòa bình. Nếu không có những “trí
thức cận thần”, còn rất khác những người có tư duy triệt để (biết phải
thay đổi cái cũ tận gốc), đồng thời lại có những người trung gian giữa hai thái
cực ấy thì sao có thể nối với nhau thành những nhịp cầu chuyển hóa dần dần? Nối
tiếp với nhau được nếu tất cả đều hướng về phía trước, dẫu kẻ trước người sau
nhưng phải chống những kẻ ngược chiều hoặc mưu toan cơ hội trụ lại nửa chừng để
chia hoa lợi!
Một
ví dụ: trong những người đã có thời hăng hái theo đảng làm một cuộc gọi là
“chống Mỹ cứu nước” có người không muốn nhắc lại “thành tích đáng buồn” cũ (như
anh em Huỳnh Nhật Hải-Huỳnh Nhật Tấn)
trong khi rất nhiều người vẫn muốn nhắc lại những kỷ niệm một thời tranh đấu
“hào hùng”. Không sao, miễn là khi nhắc lại chuyện cũ phải nhìn dưới lăng kính
mới, vượt trên cái cũ với óc phê phán để phục vụ cho cái mới. Chẳng hạn phải
hiểu vì sao trong chế độ cũ (mà ta quyết đánh đổ) ta có thể ngang nhiên tranh
đấu, tuyên bố hùng dũng, thậm chí lãng mạn bay bổng, thỏa chí tang bồng chống
lại giới cầm quyền, còn trong chế độ mới (mà ta mơ ước) ta chỉ dám làm bằng 1
phần trăm thời xưa thôi mà đã phải rụt rè? Chẳng hạn ngày trước dưới cái nhìn
bồng bột ta chỉ thấy cái gọi là “Mỹ Ngụy” là thấp hèn, tàn ác, đáng khinh ghét,
nay dưới cái nhìn dân chủ và toàn cầu ta lại mong sao bây giờ được bằng cái mà
ta đã quyết diệt [6], mong trở lại
cơ hội cũ mà ta đánh mất, để rồi từ
đó tiếp tục đi lên thì dễ dàng hơn.
Chẳng
hạn ta nhận ra sự “hào hùng” cũ thật là “bi tráng” (như nhà văn
TDBC nhận thấy), nhưng “bi” không ở chỗ bị kẻ thù tàn sát, thất bại đau
đớn như cái bi hùng của phong trào Nguyễn Thái Học, mà ngược đời, “bi”
lại ở chỗ muốn thắng cuộc thì nhất thời đã thắng, nhưng nghĩ lại, thà đừng
thắng thì hơn! “Bi” ở chỗ cái
“tinh hoa phẩm chất” của tuổi thanh niên (nhưng còn bồng bột, cảm tính,
bị tuyên truyền), tương tự như cái vốn quý giá mà Dương Thu Hương gọi là “một
khối vàng ròng”, nhưng đã bị lợi dụng, bị dùng nhầm, dùng phí phạm, đáng tiếc.
Song cái “bi” ở đây cũng không hề “bi lụy” nếu ta quyết hồi sinh
cái “tinh hoa phẩm chất” của tuổi trẻ ấy, với sự bổ khuyết rất cần thiết bằng các tri thức hiện đại, trưởng
thành, để dùng vào công cuộc hôm nay, như để bù đắp cho điều đáng tiếc
cũ, thì sự hồi tưởng như thế thật là hồi tưởng vô cùng tích cực.
Nhà
thơ Bùi Minh Quốc cũng vậy, nghĩ lại thời đã qua để thấy trách nhiệm của mình.
“Cả tuổi xuân ta hiến dâng cuồng nhiệt, để đúc nên chính cỗ máy này”,
cái cỗ máy của sự “đểu cáng lên ngôi”. Hồi ức chuyện cũ để mà hối tiếc
cho nhiệt huyết của mình không đem lại kết quả mong muốn, và thấy trách nhiệm
của mình trong hiện tại! Một khi cùng hướng về phía trước và hành động cụ thể
là nhất định gặp nhau. (Không biết trong hàng ngũ của các anh có ai muốn ôn
chuyện cũ để kể công, để che dấu cái hèn hiện tại, để lập một cái gì đó chung
chiêng hay không thì tôi không rõ, tất nhiên không bàn).
-
Hãy biết ơn những người tiên phong.
Nếu
như trên mặt phẳng nằm ngang ta hình dung đoàn người nối tiếp nhau như cây cầu
bắc từ chế độ độc tài toàn trị đến cuối cầu là chân trời Dân chủ-Độc lập-Phú
cường, trong đó những tư tưởng tiên phong luôn dẫn đầu đi trước, thì đừng quên
một đường dây thẳng đứng, người nọ
đứng lên vai người kia, để đưa nhau từ đáy giếng lên bờ. Trên cái
“chồng người” thẳng đứng ấy những người tiên phong đứng ở dưới cùng cho đồng
đội được đứng lên vai. Những người tiên phong ấy sẽ lên bờ sau cùng hoặc lúc
khải hoàn có thể không còn họ nữa.
Về
Độc lập dân tộc nếu không có những anh hùng liệt nữ đã hy sinh liệu ngày nay ta
có còn quốc gia không để mà tranh đấu? Chúng
ta đã đứng trên vai họ để có hôm nay. Về Dân chủ-Tự do cũng vậy. Nếu không
có những người dân chủ tiên phong như Nguyễn Mạnh Tường, như Hữu Loan, như
Nguyễn Hữu Đang, Hoàng Minh Chính, Nguyễn Kiến Giang, Lê Hồng Hà, Cù Huy Hà Vũ,
Dương Thu Hương, Hòa thượng Thích Quảng Độ, cha Nguyễn Văn Lý, Điếu Cày Nguyễn
Văn Hải, Tạ Phong Tần, Trần Huỳnh Duy Thức… vân vân và vân vân… mà hầu hết họ
đều bị tù đày, và biết bao tiếng nói dân chủ từ bên ngoài hỗ trợ thì làm sao có
chút nền dân chủ cỏn con để có thể tồn tại những trang web dân chủ trong nước
như trang Bô-xít, trang Basam và các blogger? Rồi đến lượt, nếu không có những
trang web và blogger ấy làm chỗ tựa làm sao đoàn trí thức 16 vị có thể được đón
tiếp để trao những kiến nghị và dự thảo Hiến pháp quá mạnh dạn kia, cũng như cá
nhân tôi lúc này có thể công khai công bố những lời đóng góp thẳng thắn nhường
này? Chúng ta đã được đứng trên vai
họ, những người dân chủ tiên phong chịu nạn tù đày để giành lấy từng tý chút
dân chủ cho ta tiếp tục. Hãy nhớ ơn họ!
Nói
đến chuyện đứng trên vai nhau, tôi lại thầm hỏi mình: nếu không có đồng đội lấy
vai cho mình đứng, lại không có một điểm tựa nào đó từ môi trường, dù là điểm
tựa vô tình hay vô tri thì một cá nhân đơn độc làm sao có thể vượt qua cái vai
của mình? Tự mình vượt qua chính mình mới thật là điều khó lắm thay! Làm sao có
thể tự thắng cái khối lượng ì ạch của bản thân với tất cả những sức cản nặng nề
đã ràng buộc mình vào cuộc đời này?
Đà
Lạt ngày 24-2-2013
H.S.P.
———————————————————————————-
[1] “Quy luật” tương tự
này tôi đọc thấy đã lâu, gần đây thấy nhà thơ Nguyễn Quốc Chánh và nhà báo Lê Diễn Đức nhắc tới. Tôi diễn đạt lại cho rõ hơn
(HSP)
[2] Xưa nhích chân đi giờ nhích lại: HCM quyết định theo
Quốc tế 3 khi chưa hiểu CS là gì ! Tư liệu trích từ:
-Trần
Dân Tiên: Những mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ chủ tịch, Nhà xuất bản
Văn học, Hànội (in lần thứ tám), 1975, trang 44.
-
Hồ Chí Minh:Con đường dẫn tôi tới chủ nghĩa Lênin, Hồ Chí Minh toàn tập,
tập 10, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, 2000, trang 126.
-
Lữ Phương:Từ Nguyễn Tất Thành đến Hồ Chí Minh, THƯ NHÀ xuất bản,Australia,
2002, trang 40.
[3] Xem bài Từ Nguyễn Phú Trọng đến Lê Hiền Đức (HSP)
[4] Từ vụ Bauxite nghĩ
về vận nước (www.hasiphu.com/baivietmoi_40.html)
[5] Dắt tay nhau đi dưới tấm biển chỉ đường của Trí
tuệ
[6] Nguyên Ngọc (S: Tôi nghĩ giá như trong cuộc
chiến vừa qua, miền Nam thắng, thì có lẽ sẽ tốt hơn …). Huy Đức: “bên
(cần)được giải phóng hóa ra lại là Miền Bắc”.
Tác
giả gửi trực tiếp cho BVN
-------------------------------------------------
Tôi thật tình không muốn bàn
gì về những bài viết của ông Bảo Cự, đơn giản vì tôi khinh rẻ ông ta. Nhưng vì
là dân Quảng Tín, tôi không thể làm thinh khi thấy ông ta láo trắng trợn và xúc
phạm đến nhân dân và những người lính địa phương tỉnh tôi.
Trích Bao Cu:
"Lúc Đoàn Sinh Viên Quyết Tử 3 vào Quảng Tín bị một tiểu đoàn lính Biệt chính bao vây trên đường phố, chúng tôi tay không đi diễn hành trước mũi súng, hát những bài ca yêu nước.Với tư cách Đoàn trưởng, tôi dùng loa nói với họ:
Thưa tất cả các bạn. Thưa toàn thể đồng bào.... Chúng ta đều là người Việt Nam. Chúng ta đều là họ hàng anh em. Không có lý do nào và không ai có thể bắt chúng ta trở thành thù nghịch. ...
.....Lính hai bên đường vẫn im lặng đứng nhìn nhưng nét mặt họ đã dịu. Súng đã buông xuống hay khoác lên vai. Một vài người mệt mỏi ngả mình trên bực cửa. Vài người tựa bên thân cây cúi đầu. Có cái gì xao xuyến, dâng lên khắp nơi. Một tiếng thở e dè nào đó sau cánh cửa. Một cánh tay buông thõng, một bắp thịt căng thẳng duỗi dài. Không gian chùng xuống, loãng ra."
Lúc đó tôi 12 tuổi, đã thấy Đoàn Thanh niên Quyết tử (sic!) chạy xe vòng vòng thị xã vốn chỉ có vài con đường. Tay họ đeo băng đỏ, trương biểu ngữ, loa phóng thanh kêu gọi lật đổ chính quyền, đòi Mỹ cút về nước!
Nhưng sau đó họị bị đánh đuổi bởi "Quân dân Quảng Tín" đến độ phải chạy vào Chùa Tỉnh Hội Quảng tín để trốn. Ngày đó người ta rất tôn trọng các cơ sở tôn giáo, hơn nữa chùa, tiếc thay lại là nơi các ông bà "phật tử tranh đấu" được bao che.
Tôi viết "Quân dân Quảng Tín" là chính xác, vì khi đó lính địa phương như nghĩa quân , biệt chính, và đặc biệt, Thanh niên Quốc dân Đảng, và cả dân thường là những người không dễ ngây thơ với cộng sản. Có thể nói họ chống cộng hết sức quyết liệt, vì bản thân và gia đình họ không ít thì nhiều đều là nạn nhân trực tiếp của cộng sản.
Ai ở Quảng Tín cũng biết rằng Quốc Dân Đảng rất mạnh, lực lượng Biệt chính do ông Nguyễn Vĩnh Liệu (đã tự tử sau 30-4-1975) chỉ huy là những người 'không đội trời chung" với CS, thì làm gì có chuyện đã bị Biệt chính bao vây và khi nghe ông thuyết giảng thì : "Lính hai bên đường vẫn im lặng đứng nhìn nhưng nét mặt họ đã dịu.."
Ông có miệng lưỡi Tô Tần ư? Hay ông bảo rằng ông có chính nghĩa. Người dân vùng đầu tên mũi đạn đó ngu đến độ phải nhờ ông khai trí ư?
Miền Nam ngày trước, ở những thành phố lớn như Sài Gòn, đặc biệt là Huế thì đám CS nằm vùng núp danh Phật giáo tranh đấu mới có cơ hội tác yêu tác quái. Ở những vùng mà người dân hằng ngày đối diện với thảm họa CS như Quảng tín, thì nói thiệt, đừng hòng. Chính vì thế, Tết Mậu Thân, cộng sản bị thảm bại tại Quảng tín. Xác lính VC ngập đầy các giao thông hào và các cánh đồng xung quanh tỉnh. Tôi tận mắt chứng kiến sự cảnh tượng rùng rợn này khi ngày mồng Hai, mồng Ba Tết chạy lên xem. Các vị dân Quảng Tín, làm việc ở Quảng tín, và cả phía CS vẫn biết điều này.
Tôi không thể hiểu ông ta láo như thế để làm gì, cho cái gì, hôm nay?
http://www.facebook.com/cu.bao.9/posts/331531213634859 — with Hoi Yen Phan and 32 others.
Trích Bao Cu:
"Lúc Đoàn Sinh Viên Quyết Tử 3 vào Quảng Tín bị một tiểu đoàn lính Biệt chính bao vây trên đường phố, chúng tôi tay không đi diễn hành trước mũi súng, hát những bài ca yêu nước.Với tư cách Đoàn trưởng, tôi dùng loa nói với họ:
Thưa tất cả các bạn. Thưa toàn thể đồng bào.... Chúng ta đều là người Việt Nam. Chúng ta đều là họ hàng anh em. Không có lý do nào và không ai có thể bắt chúng ta trở thành thù nghịch. ...
.....Lính hai bên đường vẫn im lặng đứng nhìn nhưng nét mặt họ đã dịu. Súng đã buông xuống hay khoác lên vai. Một vài người mệt mỏi ngả mình trên bực cửa. Vài người tựa bên thân cây cúi đầu. Có cái gì xao xuyến, dâng lên khắp nơi. Một tiếng thở e dè nào đó sau cánh cửa. Một cánh tay buông thõng, một bắp thịt căng thẳng duỗi dài. Không gian chùng xuống, loãng ra."
Lúc đó tôi 12 tuổi, đã thấy Đoàn Thanh niên Quyết tử (sic!) chạy xe vòng vòng thị xã vốn chỉ có vài con đường. Tay họ đeo băng đỏ, trương biểu ngữ, loa phóng thanh kêu gọi lật đổ chính quyền, đòi Mỹ cút về nước!
Nhưng sau đó họị bị đánh đuổi bởi "Quân dân Quảng Tín" đến độ phải chạy vào Chùa Tỉnh Hội Quảng tín để trốn. Ngày đó người ta rất tôn trọng các cơ sở tôn giáo, hơn nữa chùa, tiếc thay lại là nơi các ông bà "phật tử tranh đấu" được bao che.
Tôi viết "Quân dân Quảng Tín" là chính xác, vì khi đó lính địa phương như nghĩa quân , biệt chính, và đặc biệt, Thanh niên Quốc dân Đảng, và cả dân thường là những người không dễ ngây thơ với cộng sản. Có thể nói họ chống cộng hết sức quyết liệt, vì bản thân và gia đình họ không ít thì nhiều đều là nạn nhân trực tiếp của cộng sản.
Ai ở Quảng Tín cũng biết rằng Quốc Dân Đảng rất mạnh, lực lượng Biệt chính do ông Nguyễn Vĩnh Liệu (đã tự tử sau 30-4-1975) chỉ huy là những người 'không đội trời chung" với CS, thì làm gì có chuyện đã bị Biệt chính bao vây và khi nghe ông thuyết giảng thì : "Lính hai bên đường vẫn im lặng đứng nhìn nhưng nét mặt họ đã dịu.."
Ông có miệng lưỡi Tô Tần ư? Hay ông bảo rằng ông có chính nghĩa. Người dân vùng đầu tên mũi đạn đó ngu đến độ phải nhờ ông khai trí ư?
Miền Nam ngày trước, ở những thành phố lớn như Sài Gòn, đặc biệt là Huế thì đám CS nằm vùng núp danh Phật giáo tranh đấu mới có cơ hội tác yêu tác quái. Ở những vùng mà người dân hằng ngày đối diện với thảm họa CS như Quảng tín, thì nói thiệt, đừng hòng. Chính vì thế, Tết Mậu Thân, cộng sản bị thảm bại tại Quảng tín. Xác lính VC ngập đầy các giao thông hào và các cánh đồng xung quanh tỉnh. Tôi tận mắt chứng kiến sự cảnh tượng rùng rợn này khi ngày mồng Hai, mồng Ba Tết chạy lên xem. Các vị dân Quảng Tín, làm việc ở Quảng tín, và cả phía CS vẫn biết điều này.
Tôi không thể hiểu ông ta láo như thế để làm gì, cho cái gì, hôm nay?
http://www.facebook.com/cu.bao.9/posts/331531213634859 — with Hoi Yen Phan and 32 others.
Thấy phản hồi của ông Cu Bao từ sáng mà bận đi trả nợ cho
"thằng đế quốc Mỹ" nên tối nay mới viết.
Khởi thủy của status này là do tôi "bức xúc" khi đọc bài của ông TDBC về việc xảy ra ở Quảng Tín. Nhưng nay nó lan rộng hơn phạm vi ấy, vậy xin có vài dòng:
Biến động miền Trung và Phong trào "Phật giáo" tranh đấu (tôi nhấn mạnh ngoặc kép) cũng như nhóm Sinh viên Quyết tử và cả chiến tranh VN là các đề tài rộng, đã có nhiều bậc thức giả bàn đến. Ở đây tôi xin nêu vài câu hỏi để ông Cu Bao tự trả lời cho chính mình.
Cứ cho ông không phải là cộng sản nằm vùng.
1. Người trí thức khi hành động phải cân nhắc. Bất mãn với một vài sự kiện (như thấy lính Mỹ đi với gái, say rượu la hét trên đường...) rồi tổ chức chống chính quyền đến cùng thì lợi hại sẽ về ai? Một cô gái bị thằng Mỹ dắt tay đi dạo phố và một Chủ tịch nước bị bọn Tàu nắm đầu bảo giết cả vạn người hồi CCRĐ, cái nào đáng phẫn uất hơn? Ông không thể nói là không biết vụ CCRĐ! Đó chỉ là một ví dụ cho dễ hiểu trong hàng ngàn điều khác.
2. Vì sao năm 1964 người Mỹ có cớ đổ quân vào? Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam ra đời năm nào? Chính quyền miền Nam là tay sai Mỹ thì Tây Đức, Nhật, Nam Hàn, Ý đều có quân Mỹ đóng đều là tay sai? Bắc Việt, Đông Đức, Bắc Hàn và cả khối Đông Âu có là tay sai ai hay không? Trả lời các câu hỏi đó là việc căn bản của người trí thức.
3. Khi "quyết tử" với chính quyền miền Nam, các ông làm gì với chính quyền miền Bắc?
4. Vì sao tất cả những người trong phong trào tranh đấu sau đó đều nhảy núi theo Việt cộng? Bất mãn với một "kẻ xấu" rồi đi theo một kẻ xấu hơn có phải là hành động của người trí thức? Ngô Kha, Trần Quang Long, anh em nhà Hoàng Phủ, Lâm thị Mỹ Dạ... có là cộng sản hay chỉ là người yêu nước? Hay yêu nước chính là yêu Bác, yêu Đảng, yêu CNXH?
Phần tôi, tôi tin ông là cộng sản nằm vùng. Ông vẫn rất nhiều lần nói rằng mình không phải CS lúc đó. Nên nhớ rằng cho đến năm 1975, bà Nguyễn thị Bình và cả MTGPMN vẫn không nhận mình là CS. Ông Hồ vẫn không nhận mình là CS cho đến khi nắm trọn quyền. Làm sao tôi tin lời của ông khi cái loa của ông và đài phát thanh Giải phóng, đài Hà Nội đều y chang nhau?
Nhưng theo CS, dù vì bất cứ lý do gì (có trường hợp đáng thương như những cán binh miền Bắc, có trường hợp đang khinh bỉ như các ông trí thức ở miền Nam) mà hôm nay nhận ra đâu là lẽ phải, đâu là điều nên làm đều đáng trân trọng. Đó là vì sự nghiệp chung: góp phần thủ tiêu chế độ cộng sản bán nước, bất nhân hiện tại.
Nhưng điều quan trọng là phải chân thành. Thật ra, tôi rất quí mến khi biết ông từ bỏ Đảng CS, dù muộn màng (sau đến 13 năm đầy tang tóc kể từ 1975). Nhưng càng về sau, đọc ông càng nhiều tôi thấy ông vẫn lấn cấn về một thời tuổi trẻ. Tôi tin rằng bây giờ nhìn lại, ông vẫn biết hành động của nhóm SVQT là sai lầm (dù cho có thiện ý, dù không là CS) nhưng ông vẫn lôi nó ra gặm nhấm mỗi khi có dịp. Với ông, nó như viên kẹo ngọt ngào nên ông không chịu hiểu rằng, với nhiều nạn nhân của CS tại miền Nam, nó là một viên sạn, nếu không nói là hạt đậu thối. Nó như mũi dao đâm sau lưng! Hãy để vết thương liền miệng và đừng cào gải nó nữa!
Lẽ ra, bây giờ nhìn thực trạng đất nước, mỗi lần hồi tưởng thời thanh xuân, ông nên hối tiếc đã không xung phong vào quân ngũ để cùng chống giặc đến từ bên Tàu chứ sao lại cứ hãnh diện về sự nông nỗi!
Vậy thì điều tôi góp ý, rất thành thật, không châm biếm, là ông hãy quên đoàn SVQT đi, xem nó như một kỷ niệm trong đời. Tô son đánh bóng nó không có lợi cho công cuộc chung hiện nay. Lý do vắn tắt là nó gây đau đớn cho nạn nhân và quan trọng hơn, sẽ bị chính quyền cộng sản lợi dụng để tiếp tục lừa bịp lớp trẻ.
Bây giờ xin trở lại vấn đề Quảng Tín.
Tôi đã hỏi lại các bậc đàn anh có mặt lúc đó. Họ cho biết hồi đó có lúc "bọn SVQT"(nguyên văn) rất mạnh, có cả vài đơn vị quân đội VNCH tham gia, cả sĩ quan như đại tá Đàm Quang Yêu ở Đà Nẵng. Nhưng ở Tam Kỳ họ chỉ "tác yêu tác quái" được lúc đầu. Không thể có cả tiểu đoàn Biệt chính như ông viết, có thể vài tiểu đội, hoặc một trung đội tham gia chống các ông. Lính họ còn phải giữ "giặc ngoài" nữa chứ, hơn nữa với vài chục thanh niên tay không thì cần gì phải tiểu đoàn!
Ông viết:" Thực ra SVQT không có mâu thuẫn gì với các đảng phái ở Quảng Tín vì chúng tôi vừa từ Huế vào. Tuy nhiên giữa các đảng phái và tổ chức tranh đấu của Phật giáo ở đây có mâu thuẫn khá căng thẳng và ngày hôm đó, tiểu đoàn biệt chính bao vây chùa Tỉnh hội. Chùa Tỉnh hội cầu cứu Đoàn SVQT và chúng tôi đã chọn giải pháp đi diễn hành kêu gọi hòa giải."
là hoàn toàn sai, rất trái ngược. Chắc chắn ông biết rằng chính quyền và các đảng phái, không riêng gì Quảng Tín mà cả miền Nam, rất thân thiện với mọi tôn giáo. Họ chỉ không ưa nhóm tranh đấu SVQT mà thôi. Không lý gì lính lại đi bao vây chùa, nếu chùa "không chứa cộng sản". Nhiều chùa chứa cộng sản lính cũng không dám vào! Vì vậy chùa Tỉnh hội cầu cứu nhóm SVQT giải vây là điều không thể. Tôi nghĩ ngược lại, bị lính Biệt chính đuổi, các ông vào chùa cầu cứu và các Thầy trong chùa ra điều đình với lính.
Tôi mới hỏi một người quen, anh ta bảo hồi đó có vài "lãnh tụ học sinh" tranh đấu Tam Kỳ sau đó đã mất tích, có người nói nhảy núi, có người nói bị nghĩa quân xã thủ tiêu. Ông có thể kiểm chứng lại với các cựu đồng chí. Nếu đó là sự thực thì nếu khi đó ông ra "giải cứu cho chùa" thì bây giờ có lẽ đất nước đã không có TDBC!
Sau cùng, tôi chấm dứt ở đây. Tôi lên tiếng chỉ vì không muốn những người dân Quảng tín bị xem như những con cừu nhẹ dạ chứ không mong gì hơn. Văn hóa tranh luận cũng tùy trường hợp mà áp dụng.
Khởi thủy của status này là do tôi "bức xúc" khi đọc bài của ông TDBC về việc xảy ra ở Quảng Tín. Nhưng nay nó lan rộng hơn phạm vi ấy, vậy xin có vài dòng:
Biến động miền Trung và Phong trào "Phật giáo" tranh đấu (tôi nhấn mạnh ngoặc kép) cũng như nhóm Sinh viên Quyết tử và cả chiến tranh VN là các đề tài rộng, đã có nhiều bậc thức giả bàn đến. Ở đây tôi xin nêu vài câu hỏi để ông Cu Bao tự trả lời cho chính mình.
Cứ cho ông không phải là cộng sản nằm vùng.
1. Người trí thức khi hành động phải cân nhắc. Bất mãn với một vài sự kiện (như thấy lính Mỹ đi với gái, say rượu la hét trên đường...) rồi tổ chức chống chính quyền đến cùng thì lợi hại sẽ về ai? Một cô gái bị thằng Mỹ dắt tay đi dạo phố và một Chủ tịch nước bị bọn Tàu nắm đầu bảo giết cả vạn người hồi CCRĐ, cái nào đáng phẫn uất hơn? Ông không thể nói là không biết vụ CCRĐ! Đó chỉ là một ví dụ cho dễ hiểu trong hàng ngàn điều khác.
2. Vì sao năm 1964 người Mỹ có cớ đổ quân vào? Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam ra đời năm nào? Chính quyền miền Nam là tay sai Mỹ thì Tây Đức, Nhật, Nam Hàn, Ý đều có quân Mỹ đóng đều là tay sai? Bắc Việt, Đông Đức, Bắc Hàn và cả khối Đông Âu có là tay sai ai hay không? Trả lời các câu hỏi đó là việc căn bản của người trí thức.
3. Khi "quyết tử" với chính quyền miền Nam, các ông làm gì với chính quyền miền Bắc?
4. Vì sao tất cả những người trong phong trào tranh đấu sau đó đều nhảy núi theo Việt cộng? Bất mãn với một "kẻ xấu" rồi đi theo một kẻ xấu hơn có phải là hành động của người trí thức? Ngô Kha, Trần Quang Long, anh em nhà Hoàng Phủ, Lâm thị Mỹ Dạ... có là cộng sản hay chỉ là người yêu nước? Hay yêu nước chính là yêu Bác, yêu Đảng, yêu CNXH?
Phần tôi, tôi tin ông là cộng sản nằm vùng. Ông vẫn rất nhiều lần nói rằng mình không phải CS lúc đó. Nên nhớ rằng cho đến năm 1975, bà Nguyễn thị Bình và cả MTGPMN vẫn không nhận mình là CS. Ông Hồ vẫn không nhận mình là CS cho đến khi nắm trọn quyền. Làm sao tôi tin lời của ông khi cái loa của ông và đài phát thanh Giải phóng, đài Hà Nội đều y chang nhau?
Nhưng theo CS, dù vì bất cứ lý do gì (có trường hợp đáng thương như những cán binh miền Bắc, có trường hợp đang khinh bỉ như các ông trí thức ở miền Nam) mà hôm nay nhận ra đâu là lẽ phải, đâu là điều nên làm đều đáng trân trọng. Đó là vì sự nghiệp chung: góp phần thủ tiêu chế độ cộng sản bán nước, bất nhân hiện tại.
Nhưng điều quan trọng là phải chân thành. Thật ra, tôi rất quí mến khi biết ông từ bỏ Đảng CS, dù muộn màng (sau đến 13 năm đầy tang tóc kể từ 1975). Nhưng càng về sau, đọc ông càng nhiều tôi thấy ông vẫn lấn cấn về một thời tuổi trẻ. Tôi tin rằng bây giờ nhìn lại, ông vẫn biết hành động của nhóm SVQT là sai lầm (dù cho có thiện ý, dù không là CS) nhưng ông vẫn lôi nó ra gặm nhấm mỗi khi có dịp. Với ông, nó như viên kẹo ngọt ngào nên ông không chịu hiểu rằng, với nhiều nạn nhân của CS tại miền Nam, nó là một viên sạn, nếu không nói là hạt đậu thối. Nó như mũi dao đâm sau lưng! Hãy để vết thương liền miệng và đừng cào gải nó nữa!
Lẽ ra, bây giờ nhìn thực trạng đất nước, mỗi lần hồi tưởng thời thanh xuân, ông nên hối tiếc đã không xung phong vào quân ngũ để cùng chống giặc đến từ bên Tàu chứ sao lại cứ hãnh diện về sự nông nỗi!
Vậy thì điều tôi góp ý, rất thành thật, không châm biếm, là ông hãy quên đoàn SVQT đi, xem nó như một kỷ niệm trong đời. Tô son đánh bóng nó không có lợi cho công cuộc chung hiện nay. Lý do vắn tắt là nó gây đau đớn cho nạn nhân và quan trọng hơn, sẽ bị chính quyền cộng sản lợi dụng để tiếp tục lừa bịp lớp trẻ.
Bây giờ xin trở lại vấn đề Quảng Tín.
Tôi đã hỏi lại các bậc đàn anh có mặt lúc đó. Họ cho biết hồi đó có lúc "bọn SVQT"(nguyên văn) rất mạnh, có cả vài đơn vị quân đội VNCH tham gia, cả sĩ quan như đại tá Đàm Quang Yêu ở Đà Nẵng. Nhưng ở Tam Kỳ họ chỉ "tác yêu tác quái" được lúc đầu. Không thể có cả tiểu đoàn Biệt chính như ông viết, có thể vài tiểu đội, hoặc một trung đội tham gia chống các ông. Lính họ còn phải giữ "giặc ngoài" nữa chứ, hơn nữa với vài chục thanh niên tay không thì cần gì phải tiểu đoàn!
Ông viết:" Thực ra SVQT không có mâu thuẫn gì với các đảng phái ở Quảng Tín vì chúng tôi vừa từ Huế vào. Tuy nhiên giữa các đảng phái và tổ chức tranh đấu của Phật giáo ở đây có mâu thuẫn khá căng thẳng và ngày hôm đó, tiểu đoàn biệt chính bao vây chùa Tỉnh hội. Chùa Tỉnh hội cầu cứu Đoàn SVQT và chúng tôi đã chọn giải pháp đi diễn hành kêu gọi hòa giải."
là hoàn toàn sai, rất trái ngược. Chắc chắn ông biết rằng chính quyền và các đảng phái, không riêng gì Quảng Tín mà cả miền Nam, rất thân thiện với mọi tôn giáo. Họ chỉ không ưa nhóm tranh đấu SVQT mà thôi. Không lý gì lính lại đi bao vây chùa, nếu chùa "không chứa cộng sản". Nhiều chùa chứa cộng sản lính cũng không dám vào! Vì vậy chùa Tỉnh hội cầu cứu nhóm SVQT giải vây là điều không thể. Tôi nghĩ ngược lại, bị lính Biệt chính đuổi, các ông vào chùa cầu cứu và các Thầy trong chùa ra điều đình với lính.
Tôi mới hỏi một người quen, anh ta bảo hồi đó có vài "lãnh tụ học sinh" tranh đấu Tam Kỳ sau đó đã mất tích, có người nói nhảy núi, có người nói bị nghĩa quân xã thủ tiêu. Ông có thể kiểm chứng lại với các cựu đồng chí. Nếu đó là sự thực thì nếu khi đó ông ra "giải cứu cho chùa" thì bây giờ có lẽ đất nước đã không có TDBC!
Sau cùng, tôi chấm dứt ở đây. Tôi lên tiếng chỉ vì không muốn những người dân Quảng tín bị xem như những con cừu nhẹ dạ chứ không mong gì hơn. Văn hóa tranh luận cũng tùy trường hợp mà áp dụng.
No comments:
Post a Comment