Trần Huy Định
Posted by adminbasam on
13/11/2016
Nhà kinh tế học Milton Friedman nói về chủ nghĩa tư
bản như sau: “Chủ nghĩa tư bản không hoàn hảo nhưng nó là hệ
thống tuyệt vời nhất trong lịch sử nhân loại”[1]. Vì nó không hoàn hảo
nên người ta vẫn không ngừng tìm kiếm một mô hình hoàn hảo hơn hệ
thống tư bản chủ nghĩa và hình dung nó là chủ nghĩa xã hội, bình đẳng hơn so với
chủ nghĩa tư bản.
Nhưng trên con đường tìm kiếm đó, nếu có một hệ thống
hoàn hảo hơn hệ thống tư bản chủ nghĩa thì chắc chắn đó không phải là
chủ nghĩa xã hội mà Lênin gọi nó là giai đoạn đầu của chủ nghĩa cộng sản. Vì
ngày nay, những người cộng sản ở Nga thời “hậu Xô Viết” cũng như những người cộng
sản ở Phương Tây khi ra tranh cử đã không thể dùng Cương lĩnh cộng sản của Marx
mà phải dùng đến Cương lĩnh dân chủ xã hội pha thêm màu sắc dân tộc chủ nghĩa. Ở
những nơi này, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản đã mất tính hấp dẫn. Sự
thật là ở Pháp, trước Đại hội đảng lần thứ 36, số cử tri bầu Nghị viện bỏ phiếu
cho Đảng cộng sản Pháp không tới 3%, còn ở Tây Đức là 0,3%, ở Anh là 0,05%.
Tại sao chủ nghĩa cộng sản của học thuyết Marx lại mất
đi tính hấp dẫn như thế? Nguyên nhân không phải như một số người cộng sản bảo
thủ giáo điều nói Lý thuyết và Cương lĩnh của Marx vẫn đúng nhưng thực
thi sai mà là Lý thuyết và Cương lĩnh đó có những sai lầm thuộc
về bản chất, sai ngay từ đầu.
Từ ngữ “Chủ nghĩa cộng sản” không do Marx và Engels
sáng tạo ra. Nó đã xuất hiện từ lâu, vào khoảng năm 1840 ở Paris nước Pháp. Đến
thời Marx, từ ngữ này liên quan đến 3 khái niệm gắn bó với nhau là: Lý tưởng của
chủ nghĩa cộng sản + Cương lĩnh (tức kế hoạch) hành động + Thực hiện biến từ lý
tưởng thành hiện thực.
Lý tưởng và Cương lĩnh chỉ là những dự đoán và vô hại.
Nhưng việc tổ chức thực hiện chúng thành hiện thực thì đáng quan tâm hơn cả, vì
nó có thể dẫn đến những hậu quả không thể lường trước. Khi Marx và Engels còn sống,
hai ông mới đưa ra lý tưởng và cương lĩnh, viết trong Tuyên ngôn của Đảng cộng
sản, còn việc thực hiện chúng bằng toàn bộ sức mạnh của nhà nước thì chỉ mới được
Lênin thực nghiệm lần đầu tiên ở nước Nga từ năm 1917,
dùng chuyên chính vô sản, thiết lập một xã hội bình đẳng, không còn tư hữu, đặt
nền móng cho con đường đi đến chủ nghĩa cộng sản, kéo dài được 74 năm rồi tự sụp
đổ.
***
1)- Lý tưởng và cương lĩnh cộng sản của Marx và Engels đã
sai từ đầu.
Các tác phẩm của Marx và Engels viết về lý tưởng và
cương lĩnh của chủ nghĩa cộng sản gồm hàng chục tập. Riêng bộ Tư bản đã có một
ngàn bốn trăm trang in với nhiều thuật ngữ chuyên môn. Ít người đủ sức đọc hết
những tác phẩm cực kỳ khó hiểu như thế. Giải thích cho dễ hiểu cũng rất khó
khăn. Tuy nhiên những nguyên lý cơ bản của học thuyết “ chủ nghĩa xã hội khoa học
“ (tức là chủ nghĩa cộng sản) của Marx có thể quy về một vài luận điểm tương đối
đơn giản cho dễ hiểu.
– Lý tưởng của chủ nghĩa cộng sản là thứ lý tưởng
bình đẳng tuyệt đối. Nó từng có trong tác phẩm của nhà triết học Platon
(427-347 TCN), cho rằng bất bình đẳng về mặt xã hội và kinh tế có nguyên nhân
chủ yếu từ sự bất bình đẳng về tài sản. Platon cho rằng muốn bình đẳng thì phải
từ bỏ tư hữu. Điểm khác giữa Marx và Engels với
Platon là Marx và Engels muốn tước đoạt sở hữu của người khác.Trong
Tuyên ngôn của Đảng cộng sản năm 1848, Marx và Engels kêu gọi giai cấp vô sản
dùng bạo lực giành chính quyền, biến thành giai cấp thống trị, dùng sự thống trị
đó từng bước tước đoạt toàn bộ tư bản trong tay giai cấp tư sản. Thế nhưng các
nhà sử học, các nhà khảo cổ học, các nhà nhân chủng học trên thế giới đã thống
nhất kết luận rằng chưa ở đâu và chưa bao giờ có chuyện tư liệu sản xuất là của
chung và lý tưởng về một xã hội không có tư hữu chỉ là một huyền thoại. Ngay từ
thời Hy Lạp cổ đại xa xưa (1100-800 TCN), ruộng đất đã được coi là hàng hóa, do
đó đã có sự bất bình đẳng xã hội, mà nguồn gốc là từ quyền tư hữu.
– Lý thuyết của Marx và Engels về một thiên đường cộng
sản bình đẳng tuyệt đối chịu ảnh hưởng bởi học thuyết Darwin, được
Darwin trình bày trong cuốn “ Nguồn gốc các loài “ vào năm 1859, giải thích về
sự xuất hiện các loài sinh vật thông qua chọn lọc tự nghiên. Marx dùng thuyết
đó để tiên đoán quy luật phát triển lịch sử của loài người, nhất định sẽ phải
đi đến chủ nghĩa cộng sản, biến chủ nghĩa cộng sản, con đẻ của chủ
nghĩa Marx trở thành một thứ tôn giáo,một
khái niệm không thể đảo ngược, không ai được phép tranh luận vềnhững
vấn đề chưa rõ ràng về mặt khách quan trong khái niệm đó, dẫn đến chủ
nghĩa Marxlà một học thuyết giáo điều, cứng nhắc mang mặt nạ khoa học.
– Kể từ khi xuất hiện nền sản xuất công nghiệp đại
trà, quan điểm của các phong trào đòi bình đẳng đã thay đổi
hoàn toàn. Tiền từ công thương nghiệp sinh ra trở thành tài sản chủ yếu, chứ
không phải từ địa tô. Từ đó xuất hiện một hình thái nghèo đói mới, do tiến bộ kỹ
thuật, sinh ra nạn thất nghiệp, mà từ khi Marx còn sống cho đến nay, tất cả các
nước tư bản và các nước không phải là tư bản chủ nghĩa đều phải đối mặt và tất
nhiên là không thể dùng giải pháp cách mạng vô sản và xóa bỏ tư hữu của Marx.
– Một phát kiến vĩ đại nữa của Marx là khái niệm giá
trị thặng dư. Theo Marx thì toàn bộ giá trị đều được tạo ra bởi lao động (Marx
không kể đến tri thức kinh nghiệm tổ chức và quản lý doanh nghiệp của chủ doanh
nghiệp, không kể đến những khoản chi phí khổng lồ cho nghiên cứu và phát triển
sản phẩm mới, cũng không tính đến những mất mát về đầu tư mạo hiểm …). Marx cho
rằng người sử dụng lao động chỉ trả cho công nhân công nghiệp một phần nhỏ giá
trị mà người công nhân đó làm ra để anh ta đủ sống qua ngày, phần còn lại gọi
là “thặng dư” thì người sử dụng lao động đút cả vào túi mình (Marx không nói đến
các khoản chi để nộp thuế, để đào tạo nghề, để tìm kiếm thị trường, để bảo hành
sản
phẩm …). Cũng theo Marx, trong điều kiện cạnh tranh
và trong các cuộc khủng hoảng sản xuất thừa, tiền lương trả cho công nhân bị hạ
xuống, mức sống ngày càng tồi tệ và bị bần cùng hóa. Tiến trình này nhất định sẽ
dẫn đến cách mạng vô sản và sự cáo chung của chủ nghĩa tư bản. Từ dự
đoán đó, Marx mơ mộng: “Trong xã hội cộng sản, xã hội điều tiết toàn bộ
quá trình sản xuất, sẽ tạo ra điều kiện để hôm nay tôi làm việc này nhưng ngày
mai tôi làm việc khác. Sáng đi săn, trưa đi câu cá, chiều chăn thả gia súc, tối
viết sách – tùy thích”. Nhưng ngay cả khi Marx còn sống, trên thực tế, các
dự đoán của ông đều sai.Quả thật chủ nghĩa tư bản đã trải qua những
giai đoạn khủng hoảng nhưng sụp đổ thì chưa xảy ra. Ngay trong khi Marx đang viết
bộ Tư bản tại thủ đô nước Anh, tiền lương của người lao động Anh đã tăng,
chương trình bảo trợ xã hội của chính phủ đã ra đời, với các đạo luật về bảo hiểm
thất nghiệp, bảo hiểm y tế. Người lao động không trở thành nạn nhân của tiến
trình bần cùng hóa như Marx dư đoán.
– Lý thuyết và cương lĩnh hành động của học
thuyết Marx đã sai ngay từ khi mới là những dự đoán nên đã hơn 100
năm kể từ sau khi Marx chết vào năm 1883, cách mạng vô sản không nổ
ra ở bất cứ nước tư bản chủ nghĩa phát triển nào. Nó chỉ nổ ra ở một
số nước thuộc Đông Âu (trong đó có nước Nga) và một số nước thuộc “Thế giới thứ
ba” (kể cả Trung Quốc, Bắc Triều Tiên, Việt Nam), là những nước nông
nghiệp lạc hậu, có chế độ chuyên chế độc tài lâu dài qua nhiều thế kỷ, nền
kinh tế tư bản mới thành hình, hầu hết dân số là nông dân ít học, trong đó
rất nhiều người không có hoặc có rất ít ruộng đất. Còn ở Phương Tây thì đã xuất
hiện một ngã rẽ: Những người xã hội và sau đó là chính những người cộng sản đã
“xét lại” học thuyết của Marx, đưa đến kết quả là xuất hiện chủ nghĩa
xã hội dân chủ, với “con đường thứ ba”, không phải là chủ nghĩa tư bản
nguyên khai, cũng không phải là chủ nghĩa cộng sản. Con đường thứ ba này không
làm cách mạng vô sản bằng bạo lực như Marx và Engels kêu gọi mà chuyển sang đường
lối cải tạo xã hội một cách hòa bình.
2)-
Cách mạng vô sản ở Nga 1917 là một cuộc thực nghiệm xã hội rộng lớn rồi tự sụp
đổ.
*
Khác với dự đoán của Marx, cách mạng vô sản đã nổ ra ở nước Nga nông nghiệp.
Chủ nghĩa tư bản là một nấc thang tiến hóa tự
nhiên của xã hội loài người. Nó không do một lý thuyết gia nào thiết kế. Chủ
nghĩa cộng sản lại do Marx nghĩ ra và Marx cho rằng do các
tác nhân kinh tế, dẫn đến cách mạng vô sản để thiết lập chủ nghĩa cộng
sản hiện thực và cách mạng vô sản chỉ nổ ra ở các nước tư bản Phương
Tây có nền công nghiệp phát triển mạnh, có giai cấp công nhân công
nghiệp vô sản đông đảo như Anh, Đức, Pháp, Tây Ban Nha, Italia…Nhưng
khác dự đoán của Marx, một cuộc cách mạng vô sản đã nổ ra ở nước Nga nông nghiệp
vào năm 1917. trở thành một cuộc thực nghiệm xã hội rộng lớn trong lịch sử xã hội
loài người.
– Phần nước Nga thuộc Châu Âu nằm ở Đông Âu. Từ cuối
thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, văn học, âm nhạc, nghệ thuật và khoa học Nga đã có
thể so sánh với văn hóa Châu Âu. Nhưng nền văn hóa này chỉ là tài sản của một
giai tầng nhỏ của xã hội Nga, gồm giới quý tộc, trí thức, quan chức cao cấp. Trong
suốt quá trình lịch sử của nước Nga, Chính quyền Nga làmột chính thể
chuyên chế. Nga Hoàng chẳng những có toàn quyền về lập pháp, hành
pháp và tư pháp mà còn là chủ sở hữu thật sự toàn bộ tài sản của nước Nga, có
toàn quyền sử dụng tất cả nhân lực, vật lực của quốc gia theo ý muốn. Trước cuộc
cách mạng năm 1917, dân số nước Nga khoảng 150 triệu người. Giai cấp
thợ thuyền ở Nga chiếm chưa đến 2% dân số. Ba phần tư dân chúng Nga lúc đó là
nông dân ít học.
Ở Phương Tây, ngay từ thời trung cổ, phần lớn ruộng
đất đã thuộc quyền sở hữu của tư nhân, nhưng ở Nga, quyền sở hữu tư nhân về ruộng
đất chỉ được áp dụng từ cuối thế kỷ 18 và cũng chỉ áp dụng cho giới quý tộc. Đến
năm 1906 nước Nga vẫn chưa có bộ Luật Dân sự. Nông dân Nga chưa từng được hưởng
nền văn minh Châu Âu. Họ không phải là giai cấp vô sản bị áp bức ở nông thôn.
Đa số nông dân Nga là nông nô của nhà nước hoặc của giới quý tộc. Họ
không được hưởng quyền tư pháp và quyền sở hữu tài sản. Họ là những
thành viên trong các công xã nông thôn, tự canh tác trên mảnh ruộng của họ theo
lối quảng canh, năng xuất thấp và theo định kỳ được phân phối lại ruộng đất.
Theo quan niệm của người nông dân Nga thì ruộng đất không phải là hàng hóa để
trao đổi. Do dân số nông thôn ngày càng tăng, họ không đủ ruộng đất để sinh sống.
Người nông dân Nga trung thành với Nga Hoàng và với Nhà thờ Chính thống giáo. Họ
trông chờ Nga Hoàng sẽ chia thêm ruộng đất cho họ, nếu không thì họ sẵn sàng nổi
lên dùng bạo lực để chiếm ruộng đất. Đây là một ngòi nổ có thể bùng phát phá vỡ
trật tự xã hội hiện hành bất kể lúc nào.
– Nga Hoàng có tham vọng biến nước Nga thành siêu cường
ở Châu Âu, đã cho mở một số trường đại học, khuyến khích phát triển kinh tế tư
bản chủ nghĩa và tiến hành công nghiệp hóa. Sinh viên Nga được tiếp thu các
phương pháp tư duy có tính phê phán, trở thành tầng lớp công dân muốn thoát khỏi
sự cấm đoán tự do ngôn luận của Chính quyền Nga Hoàng. Họ là những người đối lập
với trật tự xã hội và thể chế chính trị hiện hành. Khác với các nước tư bản
Phương Tây, nền công nghiệp ở Nga chưa phát triển, môi trường xuất hiện
và hoạt động của các nhà cách mạng không phải là các nhà máy, các
công trường mà là các trường đại học. Bối cảnh này của nước Nga giải thích
tại sao khác với dự đoán của Marx, cách mạng vô sản lại có thể xảy ra ở một nước
nông nghiệp như nước Nga vào năm 1917. Bối cảnh này đồng thời là những
điều kiện quy định chế độ cộng sản ở Nga là chế độ chuyên chế độc
tài, di truyền từ chế độ chuyên chế của Nga Hoàng mà Lênin và những
người Bolshevik đã lật đổ nó.
– Nói đến cuộc cách mạng vô sản Nga năm 1917 không
thể bỏ qua vai trò của Lênin. Vladimir Ilych Ulyanov Lenin sinh năm 1870 tại
thành phố Simbirk nước Nga, xuất thân từ một gia đình quý tộc. Năm 1887 người
anh ruột của Lenin là Alexander bị kết án tử hình vì tham gia mưu sát Nga Hoàng
Alexander III. Các chị em gái của Lenin cũng bị liên lụy, bị tù đầy. Khi đó
Lenin đang là sinh viên giỏi ngành Luật của trường đại học tổng hợp Kazan. Do bị
nhận diện là em ruột kẻ khủng bố Alexander, Lenin bị đuổi học suốt 3 năm. Từ đó
Lenin rất căm thù chế độ chuyên chế Nga Hoàng, mang khát vọng giành được quyền
lực để lật đổ chế độ chính trị hiện hành. Năm 1891 Chính quyền Nga Hoàng cho
phép Lenin dự thi lấy bằng Luật sư với tư cách một thí sinh tự do. Ông được nhận
bằng Luật sư, làm nghề tranh tụng ở Saint-Petersburg và tham gia phong trào dân
chủ xã hội, rồi sau đó gia nhập Đảng công nhân xã hội dân chủ Nga. Từ những năm
1890 phong trào dân chủ xã hội đã thâm nhập vào các trường đại học Nga. 10 năm
trước đó nước Nga đã trải qua quá trình công nghiệp hóa khá nhanh chóng và đang
xuất hiện một nền kinh tế tư bản chủ nghĩa nguyên khai với cả những mặt tiêu cực
của nó. Năm 1898 Đảng công nhân xã hội dân chủ Nga ra đời, với Tuyên ngôn sao
chép Cương lĩnh của Marx và Engels là cách mạng ở Nga sẽ trải qua 2 giai đoạn.
Giai đoạn 1 nhằm lật đổ chế độ chuyên chế Nga Hoàng và thành lập chế độ dân chủ
tư sản. Giai đoạn 2 nhằm lật đổ chính phủ dân chủ tư sản để tiến lên chủ nghĩa
cộng sản mà giai đoạn đầu là chủ nghĩa xã hội. Trong một cuộc họp tại London nước
Anh, Đảng công nhân xã hội dân chủ đã chia thành 2 phái. Phái thiểu số theo
Martov gọi là Melshevik. Phái đa số theo Lenin gọi là Bolshevik (tiếng Nga là
đa số).
– Năm 1896 Lenin bị bắt và bị đầy ra Siberi 3 năm.
Ra tù, Lenin sang Đức lập tờ báo “ Tia lửa nhỏ “ để truyền bá học thuyết Marx
vào nước Nga. Năm 1902 Lenin viết tác phẩm “ Làm gì? “, trong đó ông đưa ra những
luận điểm chủ yếu của chủ nghĩa Bolshevik Nga (tức chủ nghĩa cộng sản ở Nga),
trong đó khẳng định cuộc cách mạng cộng sản ở Nga phải do một đảng được lãnh đạo
bởi những trí thức hoạt động cách mạng chuyên nghiệp. Vào tháng 10 năm 1917
trong Ban lãnh đạo của Bolshevik chỉ có một thành viên là công nhân. Cũng vào
năm đó Bolshevik chỉ có 5,3% thành viên là công nhân nhưng so với các Đảng khác
hoạt động ở Nga như Đảng dân chủ cách mạng và phái Melshevik thì Bolshevik hoạt
động có hiệu quả hơn. Đảng Dân chủ cách mạng được dân chúng ủng hộ nhưng do tổ
chức lỏng lẻo nên không tập họp được dân chúng. Bolshevich được tổ chức theo kiểu
quân đội, có tổ chức chặt chẽ, kỷ luật nghiêm, tuyệt đối phục tùng mọi chỉ thị
của Lenin và của Ban chấp hành trung ương.
– Chiến tranh thế giới lần thứ nhất nổ ra. Nước Nga
của Nga Hoàng là đồng minh của Anh và Pháp. Mùa xuân năm 1915 Đức tấn công Ba
Lan thuộc Nga và Nga bị đẩy lùi hàng trăm Km, gồm những khu vực đông dân và
giàu có. Thất bại trên chiến trường gây nên sự bất bình đối với Chính phủ,
trong Duma Quốc gia (tức Quốc hội Nga), trong quân đội và trong dân chúng. Ở
các thành phố đã xảy ra nạn lạm phát, thiếu lương thực và nhiên liệu, tạo
ra tình thế cách mạng từ những tháng cuối năm 1916. Vào tháng 3
năm 1917 một đơn vị đồn trú ở Petrograd đã nổi loạn. Nga Hoàng thoái vị ngày
15/3/1917. Quyền lực của nhà nước chuyển vào tay Chính phủ tư sản lâm thời, đứng
đầu là Alexander Kerensky. Cùng thời gian này, những người trí thức theo phái
xã hội chủ nghĩa ở Petrograd thành lập ra Xô Viết đại biểu binh lính và thợ
thuyền. Suốt 7 tháng sau đó, trên thực tế nước Nga được quản lý bởi 2 chính quyền
là Chính phủ lâm thời và Xô Viết binh lính và thợ thuyền. Xô Viết không chịu
trách nhiệm gì về quản lý đất nước nhưng luôn luôn tìm mọi cách hạ uy tín của
Chính phủ lâm thời. Chính phủ Kerensky vẫn tiếp tục chiến tranh, ngày càng mất
lòng dân. Nông dân bắt đầu tấn công các trang trại để chia lại ruộng đất. Binh
lính hầu hết xuất thân từ nông dân bỏ mặt trận về nhà để nhận phần chia lại ruộng
đất. Nước Nga rơi vào hỗn loạn. Tình thế này tạo ra cơ may có một
không hai cho Lenin. Nghị quyết của Lenin và BCHTU Bolshevik cướp
chính quyền từ Kerensky được thông qua đêm 23/10/1917. Ngày 7/11/1917
(lịch Nga là tháng 10) Bolshevik đã cướp chính quyền thành công với rất ít
thương vong. Đây thực sự là một cuộc đảo chính, không phải là cuộc khởi nghĩa của
dân chúng.
* Chế
độ cộng sản ở Nga tự sụp đổ và những bài học nóng hổi cho những người cộng sản
Việt Nam.
– Cuộc cách mạng vô sản ở Nga là một cuộc thực nghiệm
xã hội về học thuyết Marx mà lý thuyết và cương lĩnh đã sai ngay từ đầu. Những
yếu tố giúp Lenin và đảng Bolshevik Nga cướp được quyền lực nhà nước lại không
giúp được họ thiết lập chủ nghĩa cộng sản hiện thực như Marx đã dự đoán và mơ mộng.
Tất cả các lãnh tụ Bolshevik, kể cả Lenin đều chưa được chuẩn bị để quản lý đất
nước sau khi đã nắm quyền lực. Chưa một ai trong họ có tri thức và kinh nghiệm
quản lý hành chính trong bất kỳ một lĩnh vực nào, kể từ kinh tế, xã hội, đến
văn hóa, khoa học nghệ thuật, từ vi mô đến vĩ mô. Sau khi cướp được
chính quyền, nước Nga vẫn là nước nông nghiệp lạc hậu. Họ nghe
theo Marx và Engels chỉ dẫn trong Tuyên ngôn của đảng cộng sản, lập tức xóa bỏ
chế độ tư hữu, quốc hữu hóa toàn bộ nền kinh tế Nga, khi đó là nền kinh tế lớn
thứ 5 ở Châu Âu nhưng không biết cách vận hành ra sao. Về văn học là món ăn
tinh thần của xã hội thì phủ định tất cả những tinh hoa văn học thế giới trong
quá khứ, chỉ chấp nhận văn học xã hội chủ nghĩa và văn học cộng sản chủ nghĩa
nhưng chưa biết hình hài của chúng thế nào.
– Để tập họp lực lượng xây dựng chủ nghĩa xã hội thì
làm theo Marx và Engels đã viết trong phần I của Tuyên ngôn, chỉ tin dùng giai
cấp vô sản là giai cấp thực sự cách mạng và đặt họ ở vị trí giai cấp lãnh đạo.
Giai cấp tư sản và giai cấp địa chủ là kẻ thù của cách mạng vô sản, bị xóa bỏ.
Các tầng lớp trung đẳng gồm nông dân, thợ thủ công, tiểu thương, tiểu thủ công
nghiệp không những là tầng lớp không cách mạng mà thậm chí hơn thế nữa, còn là
phản động, không đáng tin cậy. Riêng với nông dân chiếm tới ba phần tư dân số,
Lênin cho rằng sau khi Bolshevik đã nắm chính quyền, có thể liên minh tạm thời
với họ bằng cách quốc hữu hóa, đưa họ vào các nông trường quốc doanh hoặc nông
trang tập thể. Những nông dân không phải là địa chủ nhưng có của ăn của để, chống
lại chính sách trưng thu lương thực và hợp tác hóa thì đặt tên là “ Kulak “, tập
trung trong các trại cưỡng bức lao động hoặc lưu đầy. Tầng lớp tiểu tư sản
thành thị và giới trí thức xuất thân từ tầng lớp này cũng thuộc tầng lớp trung
đẳng, có thể dùng nhưng phải cải tạo.
– Như vậy, sau khi cướp được chính quyền, ngoài ngoài
giai cấp công nhân Nga chiếm chưa đầy 2% dân số thì các tầng lớp khác
đều không đáng tin cậy. Để giữ được chính quyền và vô sản
hóa các giai cấp khác, Lenin và đảng Bolshevik tìm đến kinh nghiệm từ chế
độ chuyên chế của Nga Hoàng, dùng giải pháp cưỡng bức,
thiết lập nền chuyên chính vô
sản, rồi nền chuyên chính vô sản biến dạng thành nền
chuyên chế của đảng, dựa vào bạo lực, trấn áp và khủng bố. Lenin đã cho thành lập
tổ chức cảnh sát mật, lấy tên là Ủy ban khẩn cấp (Cheka), bãi bỏ mọi thủ tục
pháp lý, giao công việc xét xử cho các “ Tòa án cách mạng “, thẩm phán không cần
có kiến thức pháp lý, chỉ cần là đảng viên Bolshevik (loại tòa án này giống Toà
án Cải cách ruộng đất ở miền bắc Việt Nam 1953-1956).Vì vậy, sau này Thủ tướng
Nga Metvedev thừa nhận trong suốt chiều dài lịch sử của mình, người Nga chưa
bao giờ được hưởng nền chính trị dân chủ.
– Dân chúng bị cưỡng bức thì không có tự
do và bình đẳng. Có tự do thì năng lực của con người
mới được giải phóng, trước hết là năng lực tư duy, từ đó tạo ra sức sống và sức
sáng tạo. Bằng chuyên chính vô sản, Lenin và đảng cộng sản đã tước
đi sức sáng tạo của dân tộc Nga. Vì vậy nước Nga và sau này
là Liên Xô có hầu hết các loại tài nguyên với khối lượng lớn, nhất là dầu mỏ.
Nhưng nền kinh tế và khoa học kỹ thuật chậm phát triển, Ngoai trừ vũ khí, hầu hết
sản phẩm chế tạo cho dân dụng đều kém đa dạng và kém chất lượng, chậm đổi mới,
không cạnh tranh nổi với các nền kinh tế Phương Tây. Do đó bài học vỡ
lòng cho bất cứ chính phủ nào muốn kiến tạo sự phát triển
cho đất nước là phải xây dựng cho được Nhà nước pháp quyền đi cùng với Tự
do và Bình đẳng cho nhân dân mình.
– Để quản lý toàn bộ nền kinh tế đã quốc hữu hóa,
ngay từ khi Lenin còn sống, ông đã lập ra một bộ máy công chức quan liêu khổng
lồ, ngốn rất nhiều tiền của ngân sách Vào năm 1921, mức sản xuất công nghiệp chỉ
bằng 1/5 so với năm 1913 nhưng riêng Hội đồng kinh tế tối cao đã có 250.000
công chức. Năm 1928 toàn bộ bộ máy Đảng và Nhà nước có 4 triệu công chức. Nhiều
người thích làm việc trong cơ quan nhà nước, tuy thu nhập thấp nhưng an toàn,
không phải cạnh tranh nên không cần đến nhiều năng lực chuyên môn, tính tự chịu
trách nhiệm và sự sáng tạo. Di chứng của tâm lý ỷ lại này làm nhiều người Nga mất
đi tính năng động của bản thân. Sau khi Liên Xô sụp đổ, nhiều người
Nga rất bỡ ngỡ với nền kinh tế thị trường.
– Khác với một số người nói Lenin nghi ngờ tư chất của
Stalin nhưng Stalin rất được Lenin tin cậy vì ông ta có biệt tài về tổ chức và
rất trung thành với Lenin. Năm 1922 chính Lenin đã đặt Stalin vào vị trí Tổng
bí thư Ban chấp hành trung ương Đảng. Sau khi Lenin chết, Stalin kế vị, đã
thăng chức cho những người trung thành với ông ta để củng cố quyền lực của
mình. Stalin đã tạo ra một tầng lớp cán bộ cộng sản cao cấp có
đặc quyền đặc lợi, gọi là tầng lớp “Nomenclatura”. Tầng lớp này đã
giữ chiếc ghế lãnh tụ cho Stalin đến khi qua đời, đồng thời giữ cho chế độ cộng
sản ở Liên Xô tồn tại đến 74 năm. Nhưng cũng chính tầng lớp
này đã làm đảng cộng sản tha hóa quyền lực, đẩy nhanh quá trình
tự sụp đổ vào năm 1991. Đây cũng là bài học đang còn nóng hổi đối với
những người cộng sản Việt Nam.
– Cách điều khiển nền kinh tế theo kế hoạch từ một
trung tâm và việc cử công nhân và cán bộ chính trị của Đảng nắm quyền quản lý
các xí nghiệp, công trường để thực hiện chế độ toàn trị của đảng đã dẫn đến
năng xuất lao động luôn luôn sụt giảm. Thị trường tự do không biến mất mà lui
vào hoạt động trong chợ đen. Lạm phát tăng lên nhanh chóng. Giá cả năm 1923
tăng gấp 5000 lần so với năm 1917. Tổng sản phẩm công nghiệp nặng năm 1920 chỉ
bằng 20% so với năm 1913. Mức sống của công nhân ngành công nghiệp năm 1921 chỉ
bằng 1/3 so với năm 1917. Sản lượng lương thực giảm tệ hại. Sản lượng ngũ cốc
năm 1913 là 78,2 triệu tấn, năm 1920 chỉ còn 48,2 triệu tấn. Lenin phải huy động
chiến dịch trưng mua lúa mì của nông dân theo giá rẻ. Tại nhiều vùng đã xảy ra
nội chiến giữa nông dân giữ lại lúa với đơn vị trưng mua. Nạn đói đã cướp đi sinh
mạng của khoảng 5,2 triệu người. Tháng 1/1921, hải quân tại căn cứ
Kronstadt gần Petrograd đã nổi loạn và phát đi lời kêu gọi nhân dân
Nga đứng lên lật đổ chế độ Xô Viết. Lenin đã ra lệnh đàn áp nhưng sau đó
ông buộc phải thú nhận dùng vũ lực đàn áp không cứu vãn được tình thế, nên đã
chuyển sang chính sách kinh tế mới (NEP). Việc chuyển cách
quản lý nền kinh tế Xô Viết sang NEP chính là dấu hiệu đầu tiên của Lenin thừa
nhận sự khủng hoảng cùa chủ nghĩa cộng sản hiện thực ở Nga.
3)-
Chủ nghĩa cộng sản bén rễ và biến dạng ở Trung Quốc.
Việt Nam có nhiều điểm tương đồng với Trung Quốc. Những
bài học tìm được từ Trung Quốc có thể rất bổ ích cho chúng ta.
– Mỗi quốc gia cộng sản và mỗi đảng cộng sản có lịch
sử riêng của họ, mang theo đặc trưng khu vực và địa phương, nhưng do có
cùng một mã di truyền là chủ nghĩa cộng sản trong học thuyết Marx,
nên chúng đều ra đời theo khuôn mẫu của đảng cộng sản Bolshevik Nga.
Mặt khác chủ nghĩa cộng sản trong học thuyết Marx được
thiết kế cho xã hội công nghiệp phát triển cao ở Phương Tây nhưng nó lại
được đem gieo trồng ở các nước nông nghiệp lạc hậu, nên tuy là cộng sản, nó
mang theo hình hài sẵn có trong thể chế trước nó là chuyên
chế phong kiến tập quyền và rất dễ nhận ra 4 đặc điểm sau:
1- Đảng cộng sản độc quyền lãnh đạo. Đảng này được
xây dựng theo loại hình quân đội. Lãnh tụ của đảng được tô vẽ như một vị thánh
không bao giờ mắc sai lầm. Đảng cố giữ một mình một chợ. Không chấp nhận đa
nguyên, đa đảng.
2- Thiết lập Nhà nước chuyên chính vô sản kiểu
Lenin, không bị hạn chế quyền lực ở bất cứ lĩnh vực nào (kinh tế, xã hội, văn
hóa, giáo dục …), để cải tạo xã hội thành xã hội cộng sản. Học thuyết Marx hướng
đến sự bình đẳng cho mọi người nhưng cưỡng ép bằng chuyên chính vô sản lại tạo
ra bất bình đẳng trong xã hội. Đó là mâu thuẫn không tránh khỏi của chủ nghĩa cộng
sản bất kể ở Phương Tây hay Phương Đông.
3- Xóa bỏ chế độ tư hữu tư liệu sản xuất, quốc hữu
hóa toàn bộ nhân vật lực của quốc gia.
4- Không công nhận nhân quyền, không cho dân chúng
được hưởng quyền tự do và bình đẳng.
Tại các nước phương đông, nền kinh tế là nông nghiệp
lạc hậu, công thương nghiệp chưa phát triển. Từ các triều đại phong kiến xa
xưa, chỉ có Vua Chúa và các quan lại mới có quyền tư hữu ruộng đất để thu địa
tô làm giàu. Các chính quyền cộng sản ra đời ở phương đông theo đó, đều nắm
toàn bộ ruộng đất cùng các tài nguyên khác của đất nước dưới danh nghĩa sở hữu
toàn dân, để bảo đảm quyền lực của mình, đồng thời tìm ở đó những đặc lợi cho bản
thân, vì có quyền thì có đất và có tiền.
– Để thâm nhập vào phương đông, chủ thuyết cộng sản
của Marx và Engels gặp phải khó khăn là ở đó hầu như hoàn toàn không có nền
công nghiệp và giai cấp công nhân công nghiệp. Sau khi lãnh đạo thành công cuộc
cách mạng vô sản Nga năm 1917, tại hội nghị lần thứ 2 của Quốc tế cộng sản,
Lenin đã bổ sung 2 điểm quan trọng vào Cương lĩnh của Quốc tế cộng sản: 1- Các
nước phương đông, với sự trợ giúp của Liên Xô, có thể đi
tắt từ chế độ phong kiến lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua giai đoạn
phát triển tư bản chủ nghĩa, 2 – Những người cộng sản ở những nước thuộc địa có
thể tạm thời liên kết với giai cấp tư sản dân tộc trong cuộc đấu tranh chống đế
quốc.
– Chịu ảnh hưởng của Quốc tế cộng sản, Đảng cộng sản
Trung Quốc thành lập vào năm 1921, khi đó đã có Quốc Dân Đảng của Tôn Trung Sơn
cầm quyền [2]. Trung Quốc vẫn là nước nông nghiệp nhưng riêng thành phố Thượng
Hải đã có ngành công nghiệp nhẹ và một đội ngũ công nhân công nghiệp để có thể
tiếp nhận chủ nghĩa Mác-Lenin.
Lenin rất quan tâm đến việc xuất khẩu
cách mạng vô sản ra ngoài biên giới Liên Xô. Ông đặc
biệt hy vọng vào Trung Quốc vì ở đó đang có phong trào chống đế quốc. Lenin hy
vọng có thể lái chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc sang phong trào cộng sản. Quốc tế
cộng sản đã chỉ đạo Đảng cộng sản Trung Quốc hợp tác với Quốc Dân Đảng trong một
mặt trận Quốc-Cộng cùng chống phát xít Nhật. Liên Xô đã cung cấp cố vấn kinh tế
và quân sự cho chính phủ Tôn Trung Sơn. Vào năm 1923, nhiều đảng viên cộng sản
Trung Quốc đã gia nhập Quốc Dân Đảng. Tôn Trung Sơn mất năm 1925. Quyền lực
chuyển sang Tưởng Giới Thạch [3]. Do đối lập ý thức hệ giữa chủ nghĩa dân tộc
và chủ nghĩa cộng sản, mối hợp tác Quốc-Cộng không ổn thỏa. Đã xảy ra những vụ
đánh lén lẫn nhau. Tháng 4/1927 Tưởng Giới Thạch khai trừ tất cả đảng viên cộng
sản ra khỏi Quốc Dân Đảng và thủ tiêu hàng ngàn người. Những người cộng sản
Trung Quốc còn sống sót rút ra vùng Diên An ở tỉnh Thiểm Tây để lập căn cứ địa.
– Sau khi Lenin chết, Stalin kế vị. Ông kết luận là
không thể nào lái Quốc Dân Đảng và chủ nghĩa dân tộc trong thế giới thứ ba đi
theo chủ nghĩa cộng sản. Tại hội nghị lần thứ 4, Quốc tế cộng sản tuyên bố chấm
dứt hợp tác với giai cấp tư sản trong “thế giới thứ ba”. Từ đó kết thúc sự hợp
tác Quốc-Cộng ở Trung Quốc.
– Nói đến Đảng cộng sản Trung Quốc phải kể đến vai
trò của Mao Trạch Đông. Ở Diện An, Mao Trạch Đông là Chủ tịch Bộ chính trị của
ĐCSTQ. Ông chuyên tâm nghiên cứu và xây dựng đội quân du kích tuyển mộ trong
nông thôn, chuẩn bị cuộc nội chiến giành quyền lực nhà nước từ tay Tưởng Giới
Thạch. Từ tháng 3 năm 1947, quân Tưởng đã suy yếu vì bị tổn thất nặng trong cuộc
chiến tranh chống phát xít Nhật. Được Liên Xô cung cấp vũ khí, Mao thực hiện khẩu
hiệu của ông “súng đẻ ra chính quyền”, phát động cuộc nội chiến nhằm giành quyền
lực trên cả nước. Nội chiến kết thúc vào cuối năm 1949. Tưởng Giới Thạch thua,
chạy ra đảo Đài Loan. Ngày 01/10/1949, tại Bắc Kinh, Mao tuyên bố thành lập nước
CHNDTH, do Đảng cộng sản độc quyền lãnh đạo và cầm quyền. Mao là Chủ tịch Đảng
kiêm Chủ tịch nước. Lưu Thiếu Kỳ làm Phó chủ tịch nước. Chu Ân Lai làm Thủ tướng
Chính phủ.
– Vì cần Liên Xô viện trợ về kinh tế và quân sự, Mao
buộc phải công nhận vai trò lãnh đạo của Stalin trong Quốc tế cộng sản và coi
Liên Xô là hình mẫu. Mao đã thiết lập nền chuyên chính vô sản kiểu Lenin, xóa bỏ
chế độ tư hữu, quốc hữu hóa toàn bộ tư liệu sản xuất, cải cách ruộng đất, hợp
tác hóa nông nghiệp, thành lập các công xã ở nông thôn, cải tạo công thương
nghiệp, lập kế hoạch công nghiệp hóa từng kỳ năm năm, xây dựng nền văn hóa xã hội
chủ nghĩa. Để nhanh chóng bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa, Năm
1956 Mao phát động chiến dịch “Đại nhảy vọt” trên quy mô cả
nước. Đây là cuộc thực nghiệm xã hội chủ nghĩa không tưởng về kinh tế và xã hội,
huy động toàn bộ nhân lực vật lực của đất nước, kéo dài 3 năm (1956-1960). Kết
quả là thất bại, gây ra nạn đói khủng khiếp với khoảng 37,5 triệu người chết
đói. Từ thất bại này, Mao không còn mấy tin tưởng vào học thuyết
Marx. Ông cho rằng học thuyết này chỉ thích hợp với các nước
Phương Tây, không phù hợp với xã hội Trung Quốc. Nhưng ông vẫn dùng chủ nghĩa
Mác-Lenin để tạo dựng lòng tin của dân chúng vào Đảng cộng sản, tập họp lực lượng,
giữ tinh thần đoàn kết trong nội bộ đảng. Khi nào cần diệt đối thủ trong đảng
thì Mao lại phát động phong trào “chống phái hữu” hoặc “chống phái tả”. Bản
thân Mao chuyên tâm nghiên cứu cách trị nước của
các Triều đại phong kiến Trung Quốc. Ông khâm phục Tần Thủy
Hoàng, ca ngợi sự thịnh vượng và bá quyền trong khu vực Đông Á của thời Minh
(1368-1424).
– Sau khi Stalin chết vào năm 1953, Mao giảm dần
thái độ thuần phục Liên Xô và bắt đầu tranh giành ảnh hưởng trong phong trào cộng
sản quốc tế. Mao chỉ trích đường lối của Khrutshchev “chung sống hòa bình với
chủ nghĩa tư bản”.
Mao vẫn chủ trương dùng bạo lực cách mạng, kể cả
dùng vũ khí hạt nhân. Mao đã viết báo: “Nếu xảy ra chiến tranh nguyên tử, trường
hợp xấu nhất, một nửa loài người (khi đó khoảng 4 triệu người) bị giết nhưng chủ
nghĩa đế quốc trên toàn thế giới bị tiêu diệt, loài người được sống trong chế độ
xã hội chủ nghĩa. Chỉ vài năm sau lại có 2 tỉ người hoặc hơn thế bù vào”. Quan
hệ giữa CHNDTH và Liên Xô thật sự tan vỡ vào năm 1959, sau khi Khrutshchev từ
chối không cung cấp bí mật công nghệ chế tạo bom nhiệt hạch. Năm 1960
Khrutshchev rút toàn bộ chuyên gia về nước. Giữa 2 nước đã xảy ra các cuộc đụng
độ giữa biên giới Xô-Trung và có nguy cơ nổ ra chiến tranh giữa 2 nước. Mao đã
cho đào hầm tránh bom của Liên Xô trên các đường phố Bắc Kinh.
– Vào lúc này, Mao đã tự tạo ra một phiên
bản “Chủ nghĩa Marx của Trung Quốc”, cải biên chủ nghĩa Marx gắn với xã
hội Trung Quốc và Châu Á (sau này còn gọi là Chủ nghĩa Mao).
Nhiều giá trị cơ bản trong học thuyết Marx đã bị loại ra khỏi phiên bản này.
Mao giao cho giai cấp nông dân vai trò động lực của cách mạng chứ không phải là
giai cấp công nhân công nghiệp. Theo Mao, vai trò cách mạng thế giới từ nay
không thuộc về Châu Âu mà thuộc về Châu Á, Phi và Mỹ La Tinh. Marx dùng quan điểm
duy vật cho rằng sự thay đổi các điều kiện kinh tế và xã hội sẽ cho phép hình
thành xã hội mới và con người mới. Mao bác luận điểm này của Marx và cho rằng sự
thay đổi văn hóa và trí thức ở thượng tầng kiến trúc sẽ hình thành xã hội mới
và con người mới. Luận điểm này cùng với khẩu hiệu “chính trị là thống soái” của
Mao tạo cơ sở lý luận để tiến hành liên miên các cuộc chỉnh huấn, chỉnh phong,
cải tạo tư tưởng trong đảng, trong quân đội, trong dân chúng và sau này làm cuộc
đại cách mạng văn hóa.
– Do “Đại nhảy vọt” thất bại, tại Hội nghị Lư Sơn
tháng 7 năm 1959 của ĐCSTQ, Mao bị chỉ trích nặng nề, uy tín của ông trong Bộ
chính trị bị giảm sút. Ông tự nguyện rút khỏi chức vụ Chủ tịch nước, giao lại
cho Lưu Thiếu Kỳ nhưng vẫn giữ chức Chủ tịch đảng. Đặng Tiểu Bình làm Tổng bí
thư.
7 năm sau, ngày 16/5/1966 Mao khởi xướng cuộc “Đại
cách mạng văn hóa vô sản”, dùng Hồng Vệ Binh gồm những thanh thiếu niên
từ 19 đến 25 tuổi cuồng tín tư tưởng Mao Trạch Đông thực hiện. Cuộc CM văn hóa
này kéo dài 10 năm (1966-1976), lấy danh nghĩa “ trừng phạt những kẻ xét lại,
phản cách mạng và đấu tranh chống 4 cái cũ: ý tưởng cũ, văn hóa cũ, phong tục
cũ, tập quán cũ “, nhưng mục đích chính là loại bỏ những đối thủ của Mao trong
đảng đã làm Mao mất uy tín trong Hội nghị Lư Sơn năm 1959, trong đó có Lưu Thiếu
Kỳ, Bành Đức Hoài, Đặng Tiểu Bình và giành lại quyền kiểm soát đảng cộng
sản.
Thông qua Cách mạng văn hóa, Mao đã loại được các đối
thủ nhưng Hồng Vệ Binh đã dựa vào Mao thả sức đập phá đền, chùa, hành hạ sỉ nhục
trí thức (vì theo Mao dạy thì Trí thức không bằng cục phân), đốt sách, chỉ trừ
sách giáo khoa và các tác phẩm của Mao. Nền văn hóa truyền thống có lịch sử gần
5.000 năm của Trung Quốc đã bị huỷ hoại hoàn toàn, làm biến đổi toàn diện quan
niệm về xã hội và đạo đức của người Trung Hoa. Khoảng 1,5 triệu người đã bị giết
hoặc tự sát, trong đó có Chủ tịch nước Lưu Thiếu Kỳ. Gần 20 triệu người ở thành
phố, trong đó có giáo sư các trường đại học, bị cưỡng bức về nông thôn lao động
cải tạo. Sản xuất đình đốn. Khoảng 200 triệu người lâm vào tình trạng thiếu ăn
thường xuyên. Hầu hết các trường đại học bị đóng cửa trong suốt thời gian diễn
ra cuộc cách mạng văn hóa, dẫn đến cả “ một thế hệ bỏ đi “ vì học hành dở dang.
Sau khi đã đạt mục đích, Mao vô hiệu hóa tác động phá phách của Hồng Vệ Binh bằng
cách đưa họ về nông thôn lao động để “học tập nông dân”. Mao chết ngày
9/9/1976, sau khi ông mời Tổng Thống Mỹ Ni-xơn sang thăm Trung Quốc, nhằm gây dựng
mối quan hệ Trung – Mỹ.
– Mao chết, Đặng Tiểu Bình nắm quyền lãnh đạo tối
cao. CHNDTH đang tự cô lập mình, nền kinh tế sắp rơi xuống đáy vực, Đặng chấm dứt
hẳn cuộc cách mạng văn hóa, tìm cách phá vỡ thế bế tắc để
xã hội Trung Quốc có cơ may phát triển. Ông nghiên cứu kỹ chính sách NEP của
Lenin. Với thuyết “Mèo trắng mèo đen đều tốt, miễn là bắt được
chuột”, Đặng làm “Kiến trúc sư thực dụng” cho công cuộc cải
cách mở cửa theo kinh tế thị trường với sự giám sát của ĐCSTQ, phục
hồi chủ nghĩa tư bản, tiến hành hiện đại hóa 4 lĩnh vực: Nông nghiệp, Công
nghiệp, Quốc phòng và Khoa học công nghệ, với mục tiêu đến thế kỷ 21 sẽ biến đổi
Trung Quốc thành siêu cường. Năm 1979 Đặng gây ra cuộc chiến tranh xâm lược ở
vùng biên giới phía bắc Việt Nam, nhằm đoạn tuyệt hoàn toàn với phe
xã hội chủ nghĩa, gây lòng tin với Mỹ và Phương Tây, để được nhận
viện trợ của Mỹ và Phương Tây cả về tiền vốn và kỹ thuật cho cuộc cải cách mở cửa,
đưa người sang học ở Mỹ và các nước Phương Tây.
– Trong 3 thập kỷ cải cách mở cửa, nền kinh tế Trung
Quốc đã có tốc độ tăng trưởng trung bình ở mức hai con số, khoảng 10%. Thu nhập
quốc dân GDP (PPP) năm 2015 của Trung Quốc đạt 17.600 tỉ USD (với dân số 1,376
tỉ người, đông nhất thế giới), xếp thứ 2 thế giới sau Mỹ (so cùng năm 2015, GDP
tính theo PPP của Mỹ là 18.558 tỉ USD với 318,9 triệu dân, Thụy Điển là 467,5 tỉ
USD với 9,9 triệu dân). GDP (PPP) tính theo đầu người năm 2015 của Trung Quốc
là 7.572 USD (so cùng năm 2015, Mỹ là 57.220 USD cao gấp 7 lần, Thụy Điển là
41.000 USD cao gấp 5,4 lần). Tỉ lệ người nghèo theo tiêu chuẩn Trung Quốc từ
53% dân số năm 1981 đã giảm xuống 5,1% vào năm 2015.
Nhưng những mâu thuẫn bên trong nền
kinh tế “tư bản + cộng sản” của Trung Quốc đã dần dần phát tác, làm giảm dần tốc
độ tăng trưởng. Theo số liệu của cơ quan thống kê NBS của Trung Quốc, tốc độ
tăng trưởng GDP năm 2015 chỉ còn 6,9%, thấp nhất trong 25 năm qua, kể từ năm
1990. Đồng Nhân dân tệ liên tục giảm giá so với đồng đôla Mỹ. Mặt trái của nền
kinh tế này đã bộc lộ: sự tha hóa chính trị của quan chức, tệ quan liêu, tham
nhũng, người dân thu nhập bất thường, lạm phát nhanh chóng, phân hóa giàu nghèo
nhanh chóng và khoảng cách ngày càng lớn, sự bất bình trong xã hội ngày càng
lan rộng.
– Khác với chủ nghĩa tư bản hiện đại ở Phương Tây,
Mao biến tài sản tư nhân thành tài sản nhà nước. Đặng giao tài sản nhà nước cho
những người cộng sản cầm quyền. Các “Thái tử đảng” được kiểm soát phần lớn tài
sản nhà nước. Một đặc điểm riêng của Trung Quốc là kinh tế thị trường
gắn với quyền lợi của đảng cộng sản. Nó vô hiệu hóa một đặc điểm vốn có
của nền kinh tế thị trường là tính tự do và sự cạnh tranh lành mạnh.
Các nhà tư bản ở Trung Quốc hầu hết có bộ
mặt Doanh nhân nhưng ruột là Cộng sản. Bất bình đẳng trong
xã hội gia tăng nhanh chóng và tham nhũng tràn lan. Ngày 4/6/1989, ở Thiên An
Môn của thủ đô Bắc Kinh đã nổ ra cuộc biểu tình ôn hòa của trên một chục ngàn
sinh viên và công nhân, đòi chấm dứt tham nhũng và thúc đẩy cải cách. Họ bị liệt
vào kẻ thù của đảng. Đặng Tiểu Bình đã điều một quân đoàn từ biên giới phía bắc
về Bắc Kinh đàn áp.
– Sự phát triển chủ nghĩa tư bản ở Trung Quốc với sự
giám sát của đảng cộng sản đang xuất hiện một mâu thuẫn là
Chính quyền Cộng sản cố gắng kích thích (chứ không xóa bỏ như Marx kêu gọi) một
thị trường tư bản vốn mang tính may rủi. Đó là mâu thuẫn đang tích tụtrong
hầu hết các ngõ ngách của nền kinh tế và chính trị Trung Quốc.
Ngay
thành phần của bản thân ĐCSTQ cũng đang tồn tại một mâu thuẫn. Một bộ phận đảng cộng sản của giai cấp công nhân của
Marx và Lenin đang được lãnh đạo bởi các doanh nhân là đảng viên cộng sản, tức
là bởi nhà tư bản (mà Marx liệt vào kẻ thù của giai cấp công nhân), xuất thân từ
đảng viên hoặc nhà tư bản được kết nạp vào đảng. Doanh nhân giầu nhất ở Trung
Quốc là đảng viên cộng sản. Tài sản trung bình của 70 đại biểu là đảng viên cộng
sản trong Quốc hội Trung Quốc đã vượt xa mức một tỉ đôla Mỹ, như thế là
đảng đã biến chất. ĐCSTQ cũng có tầng lớp “Nomenclatura” (đặc quyền đặc lợi)
như ĐCSLX. Giống như ĐCSVN, ĐCSTQ đã thừa nhận không sao nhổ
được tận rễ nạn tham nhũng, vì đánh tham nhũng là “ta đánh
ta”. Nhiều quan chức giầu sụ đã mang theo hàng tỉ đôla Mỹ chuồn ra nước
ngoài. Do không có Đảng đối lập có tổ chức chặt chẽ, không có các thể chế xã hội
dân sự hoạt động giám sát, nên nền Pháp quyền ở Trung Quốc chỉ là vật
trang trí cho ĐCSTQ.
– Đảng viên là cơ thể của đảng. ĐCSTQ nắm mọi đầu mối
kinh tế của đất nước. Muốn tăng trưởng GDP đương nhiên phải kết hợp giữa đảng
viên quan chức với doanh nhân. Hiện nay đây là phương án tối ưu của doanh nhân
Trung Quốc, đồng thời là cơ hội tốt để các quan chức của đảng tạo sự nghiệp
riêng cho mình. Muốn kinh doanh thuận lợi, doanh nhân phải “mua” các điều kiện
thuận lợi từ các quan chức. Vì vậy quan chức của đảng ở mọi cấp đều phát đạt. Tăng
trưởng GDP ở Trung Quốc đi cùng với sự phát đạt của quan chức. Đảng
biết nhưng không sao cắt bỏ được một trong hai điều kiện này. Vì ngay trước khi
bắt đầu cải cách mở cửa, Đặng Tiểu Bình đã nói một câu để đời “Để mở cửa nền
kinh tế, Đảng sẽ phải để một số người làm giầu trước”. Ai mở cửa thì người ấy
được làm giầu trước. Vậy ai được phép mở cửa nếu không phải là đảng. Điều này
giải thích tại sao tham nhũng ở Trung Quốc tăng trưởng cùng GDP.
Đó cũng là một trong những đặc điểm của nền kinh tế thị trường ở Trung Quốc được
giám sát bởi Đảng cộng sản.
Vì thế, Bao Tong, cựu cố vấn của Tổng bí thư ĐCSTQ
kiêm Thủ tướngTQ là Triệu Tử Dương bị buộc từ chức năm 1989, đã viết đăng trên
báo The New York Times 03/6/2015: “Đả hổ diệt ruồi không phải là cách chữa bệnh
tham nhũng từ gốc. Anh có thể tấn công 100 hoặc 1.000 con, nhưng bản chất thật
của tham nhũng không thay đổi thì Hổ vẫn ung dung dạo chơi nơi hoang dã, Ruồi vẫn
bay che kín mặt trời”.
– Một thách thức đối với cả những người thông minh
nhất là điều hành một nền kinh tế chuyển tiếp mà không có các thể chế cơ bản
không thể thiếu đối với các nền kinh tế thị trường phát triển. Trong
chế độ toàn trị chuyên quyền như ở Trung Quốc thì
nhân tài bị thoái hóa không ngừng vì họ phải trả giá về mặt đạo đức.
Điều này dẫn đến đánh mất phẩm giá cá nhân. Hậu quả là cơ quan nhà nước chỉ thu
hút được những người kém tài và những kẻ cơ hội. Không chỉ những
quan chức có quyền lực mới bị tha hóa mà nhân tài cũng bị
tha hóa, vì chỉ những nhân tài nào không đe dọa đến con đường tiến thân
của Thủ trưởng thì mới được cất nhắc đề bạt. Theo Minxin Pei, đăng trên Nikkei
Asian Review 01/02/2016 thì sự thiếu năng lực quản lý kinh tế của người lãnh đạo
là một trong những căn nguyên dẫn đến giảm tốc nền kinh tế ở Trung Quốc. Năng lực
yếu kém của những nhà hoạch định chính sách và thiếu người tài giỏi quản lý
xuyên suốt cả hệ thống là những thảm họa đối với nền kinh tế. Ở Trung Quốc, thời
hậu Mao đã có 2 thủ tướng điều hành nền kinh tế rất tài giỏi là Triệu Tử Dương
và Chu Dung Cơ (1980-2003) nhưng đã bị loại vì từ chối không tiêu diệt những
người biểu tình ở Thiên An Môn. Từ đó Trung Quốc không có ai tài giỏi bằng hai
ông này. Các chính trị gia làm công tác tổ chức thường bị chi phối bởi lợi ích
chính trị cá nhân chứ không phải vì lợi ích và hiệu quả kinh tế của hệ thống.
– Từ cuối thập niên 1970, ĐCSTQ đã nhiều lần cải
cách để điều chỉnh các điều kiện phát triển thích nghi với chế độ chuyên chế hiện
tại nhưng tránh không đụng tới thể chế cơ bản. Song việc điều chỉnh hầu như đã
tới giới hạn, không còn nhiều tiềm năng cải cách trong khuôn khổ nền chuyên chế
hiện hành. Một trạng thái cân bằng tự củng cố của sự trì trệđang
hình thành, gần giống như ở Liên Xô thời Brezhnev, khó có thể phá vỡ nếu
không có những thay đổi căn bản về kinh tế và xã hội. Việc phá vỡ trạng thái
này đồng nghĩa với sự đe dọa quyền lực độc tôn của đảng cộng sản. Gorbachev
đã không thể làm việc này. Đương nhiên ĐCSTQ cũng không tự nguyện làm việc đó.
Mặt khác tầng lớp “Nomenclatura” trong ĐCSTQ cũng không muốn phá vỡ trạng thái
này. Nhưng những mâu thuẫn nội tại của nền kinh tế “tư bản+cộng sản” đã phát
tác. Sự bất bình trong xã hội Trung Quốc đã lan rộng. Theo báo The Economist
12/4/2014, hiện nay ở Trung Quốc đã có khoảng 500.000 tổ chức phi chính phủ (NGO)
hoạt động. Họ nói giúp ĐCSTQ giải quyết vấn đề quản trị đất nước đang thối nát.
Phong trào công nhân với khuynh hướng đòi cải thiện điều kiện làm việc và
thương lượng tập thể đang trở thành phổ biến. Tờ báo Libération cho biết năm
2011 chỉ có 185 cuộc đình công, sang năm 2014 là 1.378 cuộc. Theo báo Figaro,
năm 2014 có trên 1.000 người hoạt động nhân quyền bị bắt, nhiều gấp 2 năm trước,
trong đó gồm những người đấu tranh cho tự do, quyền dân sự, nhà báo, giáo sư đại
học. Điển hình là Giáo sư Hứa Chí Vĩnh chống tham nhũng, bị bỏ tù 4 năm. Luật
sư Mạc Thiểu Bình nói: “Hiện nay Trung Quốc như một nồi áp suất có nguy cơ phát
nổ”.
Sau thất bại “Đại nhảy vọt” và sống sót sau “Đại
cách mạng văn hóa vô sản”, rồi chứng kiến ĐCSTQ phục hồi chủ nghĩa tư bản, bất
bình đẳng trong xã hội ngày càng tăng, một bộ phận lớn dân chúng mất dần niềm
tin với Đảng và chủ nghĩa Mác-Lenin. Đảng phải hàn gắn bằng Khổng giáo (tức Nho
giáo) là thứ mà Mao đã thẳng thừng bác bỏ trong Cách mạng văn hóa. Khốn nỗi sự
phối duyên giữa Nho giáo và Chủ nghĩa Mác-Lenin rất trục trặc vì theo lý thuyết
thì Chủ nghĩa Marx hướng đến sự bình đẳng cho mọi người nhưng Nho giáo thì dạy
thần dân phải trung thành vô điều kiện với Vua và với hệ thống thứ bậc trong xã
hội phong kiến.
Để tìm cách thoát khỏi bế tắc, thời Hồ Cẩm Đào, trước
khi Liên Xô tự sụp đổ, khoảng năm 1985 và 1988, Ngô Giang, Giáo sư Viện trưởng
Viện CNXH thuộc ĐCSTQ đã 2 lần sang khảo sát xã hội Thụy Điển. Sau đó ông đã
đăng bài kết quả khảo sát của ông trên báo. Ngô Giang ca tụng xã hội Thụy Điển
là sung túc, văn minh, dân chủ, tự do và bình đẳng. Ông cũng ca ngợi Đảng xã hội
dân chủ Thụy Điển đã lãnh đạo thành công Thụy Điển từ một quốc gia lạc hậu trở
thành một quốc gia phát triển của Châu Âu. Nhưng ở cuối bài ông viết: “Vào năm
2008, ở Trung Quốc đã có dư luận sẽ đi theo mô hình Thụy Điển nhưng phái phản đối
đã thắng vì Thụy Điển theo thể chế đa nguyên, đa đảng. Điều này có nguy cơ dẫn
đến ĐCSTQ mất quyền lãnh đạo đất nước. Đây là quyền lợi của Đảng sống chết
không thể để mất”.
Trong bài “Cuộc cải cách đã đến đường cùng”, tác giả
Trung Quốc Youwei, đăng trên tờ Foreign Affairs tháng 5/2015 viết: Trong tương
lai Trung Quốc có thể xảy ra kịch bản dân chủ hóa thông qua khủng hoảng. Kịch bản
này không dễ chịu gì. Hoặc là dân chủ hóa được kiểm soát và theo tuần tự thì tốt
hơn. Nhưng hiện tại kịch bản này ít có khả năng xảy ra.
Để trấn an đảng viên và dân chúng và giữ tính chính
danh của Đảng, ông Tập Cận Bình đang thúc đẩy mục tiêu “Trung Quốc mộng – Đại
phục hưng dân tộc Trung Hoa”, cùng với chính sách “một vành đai, một con đường”
và giành quyền độc chiếm Biển Đông. Ông Tập đã nhiều lần nhắc nhở thần dân
Trung Hoa phải nhớ đến niềm vinh quang xa xưa của Tiên Đế triều Minh đem lại, để
hoàn thành giấc mộng trở thành một đế quốc Trung Hoa ở thế kỷ này.
Tuy nhiên những tật bệnh của chủ nghĩa tư bản+ cộng
sản Trung Quốc vẫn chưa có cách chữa trị đến nơi đến chốn.
Căn cứ trước tác “Mâu thuẫn luận” của Lãnh tụ Mao Trạch
Đông viết năm 1937 thì trước sau, nếu không cải cách cơ bản về thể chế thì
ĐCSTQ cũng sẽ giống như ĐCSLX, không tránh khỏi tự sụp đổ.
Một
bài học vỡ lòng về kiến tạo phát triển
Trong bài “Liệu Việt Nam có mô hình phát triển?”
đăng trên BBC 4/11/2016, PGS TS Phạm Quý Ngọ đã đặt câu hỏi: “Liệu Trung Quốc
có thể là mô hình phát triển chính trị và kinh tế cho Việt Nam?”.
Giáo sư Tương Lai, trong bài “Mênh mông thế sự 51”,
đăng trên Bauxite VN 7/11/2015 đã nhắc đến câu của Lênin mà Học viện chính trị
quốc gia đã đưa vào giáo trình: “Lôgich biện chứng đòi hỏi phải xét sự vật
trong sự phát triển, trong sự tự vận động, tự biến đổi của nó”. Như vậy, vu cho
“tự chuyển hóa” có tội chẳng phải là sự ngớ ngẩn lắm sao?
Tự chuyển hóa không có tội thì tiến trình vận động của
chủ nghĩa cộng sản hiện thực ở Liên Xô và ở nước CHNDTH vừa qua rất đáng để các
nhà hoạch định chiến lược phát triển đất nước của ĐCSVN tham khảo.
Trong bài “Tự do và CNXH” đăng trên tạp chí nghiên cứu
quốc tế 20/01/2016, TS Vũ Ngọc Hoàng viết: “Tự do và Bình đẳng là cặp đôi cùng
tồn tại. Độc lập là tự do cho dân tộc. Độc lập dân tộc là để đem lại tự do cho
người dân. Tự do đem lại sự sáng tạo, sự phát triển
và hạnh phúc cho con người”.
Ngoại trưởng Đức Steinmeier, trong bài nói chuyện với
sinh viên trường Đại học Luật Hanoi ngày 31/10/2016 đã nhấn mạnh Nhà
nước pháp quyền – Tự do – Bình đẳng chẳng những là những giá trị
liên quan đến những quyền cơ bản của mọi công dân của một nhà nước hiện đại mà
còn là những giá trị không thể thiếu trong mối quan hệ giữa các quốc gia.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói phải xây dựng Nhà nước
kiến tạo phát triển. Bất cứ Chính phủ nào muốn kiến tạo phát triển cho đất nước
mình, trước tiên phải xây dựng cho được Nhà nước pháp quyền đúng với cách hiểu
phổ cập của thế giới văn minh, đi cùng với đảm bảo quyền Tự do và Bình đẳng cho
công dân mình. Nhưng Tự do – Bình đẳng chỉ có thể đâm chồi nảy lộc ở các thể chế
dân chủ đa nguyên, không thể sinh trưởng ở những thể chế chuyên chế như ở Liên
Xô và ở nước Trung Hoa cộng sản.
Ghi
chú:
[1] – Milton Friedman (31/7/1912-16/11/2006) là nhà
kinh tế học Viện Hoover của Đại học Chicago, được nhận giải Nobel kinh tế năm
1976. Theo Friedman, khái niệm cơ bản của xã hội tư bản là hợp tác tự nguyện,
còn khái niệm cơ bản của xã hội XHCN là cưỡng ép. Ở CNXH, nhà nước sở hữu và vận
hành tư liệu sản xuất với mục tiêu giả định về sự bình đẳng và công bằng xã hội
nhưng sự thật là hệ thống này không làm như họ nói. Friedman đã sang thăm Liên
Xô trước năm 1991.
Ông thấy sự bất bình đẳng đang hiện diện ở đó. Liên
Xô sản xuất được xe hơi kiểu Zivs có thể so sánh ngang với Limousine nhưng chỉ
cung cấp cho các ủy viên Bộ chính trị của ĐCSLX chứ không bán cho dân.
[2]- Tôn Trung Sơn nguyên danh là Tôn Văn
(12/11/1860-12/3/1925), sinh trưởng trong một gia đình nông dân ở tỉnh Quảng
Đông. Năm 1892 Tôn Văn tốt nghiệp bác sĩ y khoa ở Hương Cảng. Ông có vai trò
quan trọng trong cuộc Cách mạng Tân Hợi của Trung Quốc năm 1911, lật đổ triều
đình Mãn Thanh, chấm dứt các triều đại phong kiến Trung Quốc ,khai sinh ra nước
Trung Hoa Dân quốc. Ông nhận chức Tổng Thống của Trung Hoa dân quốc ngày
1/1/1912. Cách mạng Tân Hợi là cuộc cách mạng dân chủ tư sản, mở đường cho chủ
nghĩa tư bản ở Trung Quốc phát triển, nhưng bị tướng Viên Thế Khải lái sang nền
độc tài quân phiệt. Tôn Văn cũng là người sáng lập Trung Hoa Quốc dân đảng vào
năm 1919. Đảng này theo hệ tư tưởng chủ nghĩa Tam Dân của Tôn Văn là “ Dân tộc
độc lập, Dân quyền tự do, Dân sinh hạnh phúc “. Tôn Văn chủ trương liên minh với
ĐCSTQ để cùng chống phát xít Nhật.
[3]- Tưởng Giới Thạch (31/10/1887-5/4/1975) tốt nghiệp
Trường sĩ quan Nhật Bản, là Hiệu trưởng Trường Võ bị Hoàng Phố, Tham mưu trưởng
Quân đội của Quốc Dân đảng. Năm 1925 Tôn Văn mất, Tưởng lên thay, làm Tổng Thống
Trung Hoa Dân quốc. Khác Tôn Văn, Tưởng phản đối chủ trương hợp tác Quốc-Cộng,
coi ĐCSTQ là kẻ thù.
Tư
liệu tham khảo:
1- “Liệu Việt Nam có mô hình phát triển?” của PGS TS
Phạm Quý Ngọ, Học viện chính sách và phát triển, đăng trên BBC 4/11/2016
2- “Mênh mông thế sự 51” của GS Tương Lai, đăng trên
Bauxite VN 7/11/2016
3- Bài nói chuyện của Ngoại trưởng Đức Steinmeier với
sinh viên trường Đại học Luật Hanoi ngày 31/10/2016, về Nhà nước pháp quyền – Tự
do và Bình đẳng.
4- “Tự do và CNXH” của TS Vũ Ngọc Hoàng, đăng trên tạp
chí nghiên cứu quốc tế 20/01/2016.
5- Pranab Bardban: “Những mâu thuẫn của chủ nghĩa tư
bản+cộng sản Trung Quốc”, NCQT 10/8/2015
6- Bao Tong: “Đặng Tiểu Bình đã giúp tạo nên một
Trung Quốc tham nhũng”, NCQT 18/6/2015
7- Youwei: “Cuộc cải cách ở Trung Quốc đã cùng đường”,
NCQT 6/5/2015
8- Minxin Pei: “Khó khăn kinh tế làm lộ năng lực
quan chức Trung Quốc”, NCQT 23/2/2016
9- Richard Pipes: “CNCS ở Nga và ở Thế giới thứ ba”,
đăng trên Talawas.
No comments:
Post a Comment