Alfred
Stepan - Project
Syndicate
Biên
dịch: Đậu
Thế Hoàng | Hiệu đính: Nguyễn Huy Hoàng
Posted
on 30/11/2016
Cuộc
bầu cử tại Mỹ năm 2016 – trao cho Đảng Cộng hòa quyền kiểm soát vị trí tổng thống,
Thượng viện, và Hạ viện – ảnh hưởng như thế nào đến hệ thống kiểm soát và cân bằng
(checks and balances) vốn được ca ngợi và được đặt ra trong hiến pháp nước này?
Theo tôi, nó gần như đã loại bỏ hệ thống này.
Các
biện pháp kiểm soát và cân bằng do ngành tư pháp tạo ra chắc chắn đang bị đe dọa.
Trừ khi Đảng Dân chủ sử dụng thủ thuật filibuster liên
tục, Đảng Cộng hòa sẽ có thể lấp đầy vị trí thẩm phán còn trống trong Tối cao
Pháp viện mà họ đã ngăn Tổng thống Barack Obama của Đảng Dân chủ đề cử. Và Tối
cao Pháp viện gồm nhiều thành viên lớn tuổi có thể sẽ sớm để lại nhiều ghế trống
hơn – những vị trí hiện do các thẩm phán theo xu hướng tự do chủ nghĩa và trung
dung nắm giữ. Do đó, Đảng Cộng hòa có cơ hội tốt để xây dựng một đa số bảo thủ
trong Tối cao Pháp viện gồm chín thành viên có thể kéo dài trong nhiều thập
niên, đặc biệt là nếu họ tiếp tục giành ghế tổng thống vào năm 2020.
Đa
số này có thể làm xói mòn hệ thống kiểm soát dân chủ, như từng xảy ra với vấn đề
giới hạn tài trợ vận động tranh cử vốn từng bị giáng một đòn mạnh bởi quyết định
trong vụ Citizens United vào năm 2010. Với đa số 5–4 , Tối cao
Pháp viện ra phán quyết rằng doanh nghiệp là “hiệp hội của các cá nhân,” và do
đó bất cứ giới hạn nào về số tiền mà doanh nghiệp có thể chi cho các chiến dịch
chính trị đều vi phạm quyền tự do ngôn luận được quy định trong Tu chính án thứ
nhất.
Chiến
lược gây bế tắc của Đảng Cộng hòa trong Thượng viện cũng khiến các cấp tư pháp
liên bang khác lâm vào nguy hiểm. Trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Barack
Obama, tỷ lệ số ghế thẩm phán được lấp đầy ở các tòa tiểu bang và thượng thẩm
giảm xuống mức thấp nhất trong 50 năm. Hiện nay Trump có thể nhanh chóng đưa
các thẩm phán bảo thủ vào những vị trí này, những người có thể làm xói mòn hơn
nữa hệ thống kiểm soát và cân bằng.
Các
hệ thống kiểm soát và cân bằng do các tiểu bang tạo ra cũng sẽ không tránh khỏi
tổn hại. Quả thật, với sự sắp xếp đảng phái mới ở cấp độ tiểu bang – hiện Đảng
Cộng hòa đã kiểm soát tỷ lệ cao nhất trong lịch sử là 68 trên 99 cơ quan lập
pháp tiểu bang và 33 trên 50 thống đốc bang – khả năng các tiểu bang sẽ thách
thức chính phủ liên bang đã giảm đáng kể.
Điều
này có những tác động dài hạn. Từ năm 2013, khi một phán quyết khác của Tối
cao Pháp viện làm suy yếu Đạo luật Quyền Bầu cử, nhiều, nếu không nói là đa số
tiểu bang nơi Đảng Cộng hòa chiếm đa số ở lưỡng viện, đã ban hành các đạo luật
và quy định hạn chế bầu cử. Những quy định như vậy bao gồm việc giảm số lượng địa
điểm bỏ phiếu ở những nơi đông người thiểu số; yêu cầu giấy tờ tùy thân có ảnh,
ví dụ như bằng lái xe, thứ mà nhiều người thiểu số không có; đồng thời bãi bỏ cả
thủ tục đăng ký rồi bỏ phiếu cùng ngày lẫn bỏ phiếu vào Chủ nhật, vốn lâu nay
phổ biến với các nhóm thiểu số.
Một
thẩm phán tòa phúc thẩm liên bang đã bác bỏ đạo luật kiểu này ở North Carolina
do nó triệt tiêu tỷ lệ cử tri người Mỹ gốc Phi đi bầu với “độ chuẩn xác gần như
tuyệt đối.” Nhưng nếu Đảng Cộng hòa bổ nhiệm nhiều thẩm phán hơn thì những hành
động kiểm soát như vậy sẽ trở nên hiếm hoi. Và nếu việc đàn áp cử tri giúp Đảng
Cộng hòa giành quyền kiểm soát nhiều viện lập pháp tiểu bang hơn thì nhiều đạo
luật như vậy hơn sẽ được ban hành.
Có
lý do để hy vọng: nguồn luật tối hậu của các hệ thống kiểm soát và cân bằng là
hiến pháp Hoa Kỳ, thể chế dân chủ khó thay đổi nhất trong tất cả. Việc sửa đổi
hiến pháp bằng lộ trình thông thường, bên cạnh các quy định khác, còn đòi hỏi một
đại đa số gồm hai phần ba trong cả Hạ viện lẫn Thượng viện, nơi mà Đảng Cộng
hòa chưa hề đạt được sự thống trị như vậy.
Một
lộ trình khác để sửa đổi hiến pháp là phiếu bầu của hai phần ba cơ quan lập
pháp tiểu bang (34 trên 50 tiểu bang) đề nghị Quốc hội tổ chức hội nghị lập hiến,
sau đó hội nghị này đề xuất một tu chính án và nó sau đó sẽ được phê chuẩn bởi
ba phần tư số cơ quan lập pháp tiểu bang hoặc các hội nghị tiểu bang. Trong lịch
sử nước Mỹ chưa một tu chính án nào được thông qua theo lộ trình này. Tuy
nhiên, dù Đảng Cộng hòa sẽ cần giành quyền kiểm soát thêm ít nhất ba hoặc bốn
cơ quan lập pháp tiểu bang nữa nhằm tạo ra một nỗ lực khả dĩ, khả năng họ có thể
theo đuổi một chiến lược như vậy sẽ khiến người dân lo lắng hơn trên thực tế.
Trừ
trường hợp một tu chính án hiến pháp được thông qua, nước Mỹ hiện đang được bảo
vệ trước một số lời hứa hẹn tranh cử kinh hoàng nhất của ông Trump. Những đề xuất
như hạn chế người nhập cư trên cơ sở tôn giáo là vi hiến. Các đề xuất gây hại
khác có thể sẽ bị Đảng Dân chủ filibuster tại Thượng viện, nơi
Đảng Cộng hòa không có đủ 60 phiếu cần thiết để có thể ngăn cản họ.
Chắc
chắn, thủ thuật filibuster có thể sẽ bị bãi bỏ khi phiên họp
Thượng viện 2017–18 bắt đầu. Nhưng các lãnh đạo Đảng Cộng hòa cần phải lo nghĩ
về một tương lai khi mà họ ở vị trí đối lập và muốn sử dụng filibuster.
Tuy nhiên, nếu thực hiện bước đi này, họ sẽ làm giảm đáng kể quyền lực đối lập
của Đảng Dân chủ trong vài năm tới.
Về
chính sách đối ngoại, Hoa Kỳ luôn có vài biện pháp kiểm soát tổng thống, dù một
số hạn chế bên ngoài cũng có thể được áp dụng. Chẳng hạn, Trump không thể thực
hiện lời hứa tranh cử là lập tức bãi bỏ thỏa thuận khí hậu Paris – một thỏa thuận
quốc tế ràng buộc về mặt pháp lý tất cả các bên tham gia ký phải tôn trọng ít
nhất trong thời gian bốn năm. Tuy nhiên, ông vẫn có thể làm suy yếu nó, ví dụ
như bằng cách nói với những nước như Ấn Độ rằng Mỹ sẽ không thực hiện các cam kết
của mình.
Tuy
nhiên, về chính sách đối nội, Trump sẽ có rất nhiều đất diễn. Dễ bị ảnh hưởng
nhất là Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Hợp túi tiền (Obamacare), chính sách cung cấp
dịch vụ chăm sóc y tế cho 20 triệu công dân trước đây không có bảo hiểm. Ngoài
ra, các cải cách tài chính Dodd-Frank năm 2010 với mục tiêu kiểm soát ngân hàng
cùng nhiều thể chế tài chính “quá lớn để có thể sụp đổ” khác cũng có nguy cơ bị
đảo ngược.
Với
những công dân lo lắng muốn tái thiết các hệ thống kiểm soát và cân bằng ở Mỹ,
có ba nhiệm vụ cấp thiết. Trước tiên, họ cần bắt đầu đặt nền móng để giành thêm
ít nhất ba ghế Thượng viện trong năm 2018. Thứ hai, họ cần hành động để ngăn Đảng
Cộng hòa kiểm soát ba phần tư số cơ quan lập pháp tiểu bang, qua đó tạo tiền đề
cho các tu chính án hiến pháp. Và thứ ba, họ cần huy động nhiều hơn nữa những
người cùng phe nhằm loại bỏ những chiến thuật và chính sách mang phong cách
chuyên chế và ủng hộ những phương án dân chủ bao trùm hơn.
Sự
tồn tại các lựa chọn thay thế hấp dẫn là hình thức quan trọng nhất nhằm kiểm
soát các nhà chính trị dân túy có khuynh hướng chuyên chế vốn giành được quyền
lực thông qua phiếu bầu. Đến kỳ bầu cử tổng thống kế tiếp, các cử tri Mỹ, giống
như các cử tri Anh từng bỏ phiếu ủng hộ Brexit, có thể sẽ trải qua cảm giác hối
tiếc. Nhưng chỉ như vậy thì chưa đủ; các lựa chọn thay thế hấp dẫn và đáng tin
cậy phải được hình thành.
Alfred Stepan là giáo sư ngành Quản
trị công tại Đại học Columbia.
Copyright:
Project Syndicate 2016 – Unchecked
Trump?
---------------------------------------------
Có thể
bạn quan tâm:
No comments:
Post a Comment