December
17, 2012 By Alan Phan
Một sự cố lúc lên 10 tuổi tạo nên một cảm nhận sâu sắc
khiến tôi hiểu rõ mình hơn. Kiên, một thằng bạn thân luôn cặp kè bên tôi qua
nhiều năm trường lớp, cùng tôi tạo cặp bài trùng giang hồ trong thế giới nhỏ bé
của tuổi học trò. Cho đến một ngày, vì sự khích bác của một đứa con gái cùng
học, chúng tôi chửi nhau và kết thúc bằng một cuộc vật lộn, giữa tiếng reo hò
của nhóm.
Kiên lớn xác hơn tôi, nên sau một hồi, nó nằm trên và đấm
liên tiếp vào mặt tôi. Sưng bầm, đau đớn, tôi loay hoay mò tìm được một cục đá
lớn, đập thẳng vào trán nó. Máu phọt ra, Kiên sợ khóc rống và tôi cũng sợ, khóc
theo. Sau khi lãnh thêm nhiều roi vọt từ thầy giám thị đến ông bố, chúng tôi
làm lành và nắm tay nhau, hứa không bao giờ để một đứa nào, trai hay gái, làm
sứt mẻ tình bạn. Nhất là một đứa con gái mập, mặt rỗ và hôi hám. Chúng tôi
không hiểu ma quỷ nào đã khiến chúng tôi ngu thế.
Sau lần đó, vết máu trên trán Kiên ám ảnh tôi. Tôi tránh
xa những cuộc cãi vã gây gỗ vì không muốn thấy những đau đớn mình gây ra cho kẻ
khác. Ngược lại, Kiên thích đánh nhau hơn, trở nên tên du côn số một của
trường. Hắn có thêm vài thằng lâu la phụ giúp và luôn gắng kéo tôi về phe hắn
để phá làng phá xóm. Nhưng tôi từ chối và theo con đường học hành nghiêm chỉnh.
Hắn thi rớt Tú Tài vài năm liên tiếp, còn tôi thì được học bổng qua Mỹ. Ngày về
nước, tôi đến thăm gia đình, họ cho biết Kiên cầm đầu một băng đảng cướp, bị
bắt đi tù ở Chí Hòa và chết trong tù sau một cuộc tranh chấp quyền lực gì đó
của các tay xã hội đen.
Kiên có bản chất tốt. Hào hiệp, phóng khoáng, thích giúp
đỡ người khác và trung thành với bạn bè. Nhưng khi diễn vai trò anh chị của
giới giang hồ, Kiên tàn nhẫn vả lạnh lùng cho đúng vai diễn. Rất nhiều nhân vật
khác ngoài đời, từ các chính trị gia đến các bố già, thường biểu hiện hội chứng
quyền lực này và đều biến thái trầm trọng khi vai diễn đã nhập tâm xác.
Bóng tối của văn minh
Qua các nghiên cứu xả hội và nhận xét cá nhân, tôi thường
chia con người trong xã hội thành 2 thành phần chính: sói và cừu.
Sói sinh ra để săn, để cưỡng đoạt, để tạo dựng uy quyền, để làm “lãnh tụ” bằng
bât cứ giá nào và đường nào. Cừu sinh ra để làm nạn nhân của sói, để được an
phận và để phục vụ sói theo bản năng sinh tồn. Sói hay cừu đều có thể rất thông
minh hay ngu dại, rất liều lĩnh hay sợ sệt, rất cuồng tín hay nghi ngại…nhưng
khi hành động thì luôn chạy theo cá tính cơ bản của mình. Sói là sói và cừu là
cừu. Cừu có thể hoang tưởng cho mình là sói; nhưng sói thì không bao giờ nhầm
lẫn.
Biết rõ bản chất thiên nhiên của sói và cừu là hiểu được
cái tương quan trong quan hệ quyền lực của thực tại, dù trên bình diện chánh
trị, kinh tế, xã hội hay gia đình. Những cuốn sách gối đầu giường của các lãnh
tụ (đang làm hay đang mong ước) về quyền lực phải là “Binh Thư Tôn Tử”, “The
Prince” của Machiavelli và “ The 48 Laws of Power” của Greene. Những con sói
muốn đi xa và sâu hơn trong sự nghiệp “lãnh đạo” cần đọc thêm tất cà những phù
phép trong lịch sử của các quyền lực “cứng” như Hitler, Stalin, Pol Pot, Mao
Trạch Đông, Napoleon…và những quyền lực “mềm” như Christ, Lincoln, Churchill,
Warren Buffett, hay Ghandi.
Cá nhân tôi, sau bao học hỏi về lý thuyết, cũng như qua
những trận đấu sinh tử trong đời làm ăn, rút ra được vài quy luật căn bản về
quyền lực, không đầy đủ nhưng rất thiết yếu để các bạn trẻ “bớt ngây thơ” về
thế giới của đàn cừu và bầy sói.
1. Không bao giờ có chuyện nhượng quyền tự nguyện
Văn hóa từ chức hiện diện trong nhiều xã hội văn minh và
nặng lòng tự trọng. Nhưng một con sói đúng nghĩa chỉ bước xuống khi không còn
lựa chọn cho tương lai mình. Từ chức là hành động duy nhứt để cứu vãn chút hư
danh còn sót lại. Trong những xã hội hoang dã hơn, hy vọng lãnh tụ sẽ tỉnh ngộ
để nhường ngôi cho người tài giỏi hơn là một hiện tượng tự sướng dành riêng cho
các trí thức tháp ngà ngây thơ và thích lý tưởng hóa thực tại. Những vị học giả
này là những con cừu thông minh nhưng hèn kém và sợ sệt mọi đấu tranh có thể
làm bẩn áo quần.
Tôi còn nhớ câu chuyện của một anh bạn bị vợ sói nắm đầu
tuyệt đối trong mọi sinh hoạt 24/7, trong và ngoài nhà. Sau một chầu rượu và
lời khuyên nhủ của bạn bè, anh chồng cừu về nhà đóng cửa phòng, chỉ mặt vợ,”
Gia đình này phải thay đổi. Tôi không thích một chút gì đang xẩy ra tại đây”.
Bà vợ sói nghiêm giọng,” Tôi đồng ý hoàn toàn. Bắt đầu ngay bây giờ sẽ có những
thay đổi lớn lao. Và tôi chắc là anh càng không thích những thay đổi này”.
2. Không bao giờ có chuyện sói thương cừu và hy sinh cho
cừu
Có những sói lãnh tụ diễn vai rất xuất sắc và mạng lưới
PR của đàn em rất tinh xảo để đem một thông điệp và một hình ảnh tuyệt vời về
lòng yêu nước thương dân, những hy sinh vì đại nghĩa trong quá khứ (phần lớn là
BS đã được xịt nước hoa Gucci), và một viễn ảnh mê hoặc của một thiên đường đầy
buffets, chân dài và siêu xe. Đây là những con sói cực kỳ nguy hiểm vì không
những bầy đàn phe nhóm của chúng rất lớn rộng, mà chúng sẽ thu hút rất nhiều
“cừu thơ ngây” mang nhiệt huyết và ngây dại của tuổi trẻ phục vụ những ý đồ
ngông cuồng để phá hoại toàn diện xã hội.
Các loại sói thường phản bội và bán đứng các đàn anh, đàn
em của chúng để đạt điều mong muốn. Chúng đối xử tệ hại với sói đỡ đầu và cả
với tay chân bộ hạ nên sự yêu thương dành cho đám cừu hay đám sói đối thủ là
chuyện không bao giờ xẩy ra. Đừng hoang tưởng về bản chất thực sự của các sói
lãnh đạo.
3. Các sói lãnh đạo không bao giờ “ngu”
Sói lãnh đạo có thể thiếu học vấn, không biết chuyên môn
hay vụng về trong giao tiếp vì quen sống ở nhà quê hay rừng rú. Nhưng đừng đánh
giá thấp trí thông minh sáng tạo của họ, nhất là khi phải đối đầu đánh đấm dối
thủ và kẻ thù. Mao xem “trí thức không bằng cục phân” vì ông biết rằng thủ đoạn
hay sự tàn bạo của ông sẽ dư sức bẻ gẫy mọi chống đối nửa vời của đa số người
dân, có học hay không học.
Bao nhiêu sói và cừu đã bị tiêu diệt vì coi thường kỹ
năng gian dối, tàn nhẫn và trí khôn của các sói lãnh đạo. Họ không hiểu là cái
học sách vở không thể so sánh với kinh nghiệm chiến trường khốc liệt mà các sói
lãnh đạo đã hấp thụ sau bao ân oán giang hồ.
4. Săn theo bầy nhưng sẵn sàng giết nhau để chiếm quyền
Đặc tính dễ nhận ra nhất là sói sống theo đàn, săn theo
bầy, luôn vâng lệnh lãnh tụ và khi tấn công kẻ thù thì rất lớp lang chiến
thuật, không kém một đạo binh thời drones này. Tuy nhiên, chỉ cần một điểm yếu
lộ diện, là con sói đầu đàn sẽ bị đảo chánh và ăn thịt ngay. Chắc chắn là
stress của các lãnh tụ này cao ngất trời xanh.
Cuộc chiến nội bộ âm thầm diễn ra liên tục. Do đó, dù sói
không muốn giao quyền lại cho ai, và tìm đủ mọi cách để triệt hạ các dối thủ
tiềm năng, định luật thiên nhiên luôn đào thải kẻ yếu và cho phép kẻ mạnh nhất,
tàn nhẫn nhất ‘lãnh đạo”.
5. Quyền lực mềm bền vững hơn trong thời “kiến thức”
Qua lịch sử nhân loại, sói lãnh tụ mang đầy đủ sắc mầu và
chiến thuật: mềm, cứng và những pha lẫn giữa hai thái cực. Các lãnh tụ tôn giáo
và xã hội thường không có quân đội nên phải tùy thuộc vào kỹ năng biện thuyết
và tạo động lực cho đàn em cũng như tín đồ. Bù lại, ảnh hưởng của họ thường
vượt thời gian và không gian. Trong khi đó, các lãnh tụ “cứng” đo sự thành công
của họ bằng những chiến tích và xác người. Nhất tướng công thành vạn cốt xương.
Với ước tính hơn 60 triệu người bỏ mạng dưới tay ông, Mao Trạch Đông có lẽ là
con sói “vĩ đại” nhất.
Tuy nhiên, nhờ công nghệ thông tin và đám mây Internet,
dân chúng khôn ra và dấu hiệu về ngày tàn của các quyền lực cứng bắt đầu với
Đông Âu, mùa xuân Á Rập và những bất ổn xã hội tải Trung Quốc. Điều quan trọng
là cũng đừng nên đánh giá thấp sự phản ứng theo bản năng sinh tồn cùa các sói
lãnh đạo “cứng”.
Một bài học về kỹ năng quản trị có thể soi sáng tâm trạng
người dân? Hội Đồng Quản Trị của một công ty bỏ phiếu về một phi vụ sáp nhập.
Phải có sự đồng thuận tuyệt đối nên khi một quản trị viên từ chối không bầu
chấp thuận, mọi người còn lại thay phiên thuyết phục anh chàng cứng đầu này.
Sau 2 ngày, họ báo cáo với ngài Chủ Tịch là hoàn toàn thất bại. Đến lượt ngài
Chủ Tịch. Vốn xuất than là một công an làng, xã, huyện đến tỉnh, ngài không mất
nhiều thì giờ. Ngài thượng cẳng tay hạ cánh chân và 10 phút sau, ông quản trị
viên bò càng ra đất. Ông nói bây giờ ông sẵn sang bỏ phiếu thuận. Sau đó, Ban
Quản Trị hỏi lý do gì làm ông thay đổi ý định nhanh như vậy khi gặp riêng ngài
Chủ Tịch, ông trả lời,” Không ai giải thích cho tôi nghe vấn đề một cách tường
tận rõ ràng như vậy”.
Sói hay cừu?
Quay lại với ông già Alan. Nhiều người hỏi thế ông là sói
hay cừu? Tôi cũng muốn hoang tưởng cho mình là một con sói thông minh kiểu The
Lone Wolf của văn chương Âu Mỹ. Nhưng tôi biết cá tính mình không bao giờ có
thể làm sói, dù lãnh tụ hay theo đàn. Mà mình cũng không phải là cừu để làm nạn
nhân của ai. Ở tuổi này, tôi chỉ có thể làm một con khỉ già, sống trên những
tang cây cao, tránh xa nanh vuốt của loài sói.
Và những đêm sáng trăng, đứng trên xa, nhìn tiếng hú gọi
đàn của bầy sói và tiếng la hét kinh hoàng của đàn cừu, tôi mới hiểu tại sao
Joseph Conrad nói về The Heart of Darkness. Không làm gì hơn ngoài một tấm lòng
bất nhẫn… nhưng phải lặng im chấp nhận quy luật và chu kỳ của thiên nhiên.
15 December 2012
T/S Alan
Phan
No comments:
Post a Comment