Joseph
S. Nye -
Project
Syndicate
Biên dịch: Nguyễn Huy Hoàng | Biên
tập: Lê Hồng Hiệp
Posted on 10/11/2016 by The Observer
Trong chiến dịch tranh cử của mình, tổng thống Mỹ mới
đắc cử Donald Trump đã nghi ngờ những liên minh và các thể chế vốn làm nền tảng
cho trật tự thế giới tự do, nhưng chỉ nêu ra vài chính sách cụ thể. Có lẽ câu hỏi
quan trọng nhất dấy lên từ chiến thắng của ông là liệu giai đoạn toàn cầu hóa
kéo dài bắt đầu từ cuối Thế chiến II về cơ bản đã qua rồi hay chưa.
Không nhất thiết như vậy. Dù các hiệp định thương mại
như TPP và TTIP có thất bại và toàn cầu hóa về mặt kinh tế chậm lại đi chăng nữa
thì công nghệ cũng đang thúc đẩy toàn cầu hóa về mặt sinh thái, chính trị, và
xã hội dưới hình thức biến đổi khí hậu, khủng bố xuyên quốc gia, và di cư – bất
kể Trump có thích điều đó hay không. Trật tự thế giới không chỉ có kinh tế, và
Hoa Kỳ vẫn là trung tâm của nó.
Người Mỹ thường hiểu sai về vị thế của họ trên thế
giới. Họ dao động giữa tư tưởng chiến thắng và suy thoái. Sau khi Liên Xô phóng
vệ tinh Sputnik năm 1957, họ tin mình đang suy thoái. Trong những năm 1980, họ
nghĩ người Nhật Bản đang vượt trội. Sau cuộc Đại suy thoái năm 2008, nhiều người
Mỹ đã lầm tưởng Trung Quốc đã trở nên quyền lực hơn so với Hoa Kỳ.
Bất chấp luận điệu tranh cử của Trump, nước Mỹ đang
không suy thoái. Nhờ người nhập cư, Mỹ là nước phát triển lớn duy nhất không phải
chịu sự suy giảm dân số đến giữa thế kỷ này; sự phụ thuộc vào năng lượng nhập
khẩu của Mỹ đang giảm chứ không tăng; Mỹ đi đầu trong các ngành công nghệ lớn
(sinh học, nano, thông tin) sẽ định hình thế kỷ này; và các trường đại học của
Mỹ thống trị các bảng xếp hạng giáo dục thế giới.
Nhiều vấn đề quan trọng sẽ vây quanh nghị trình
chính sách đối ngoại của Trump, nhưng một vài vấn đề chủ chốt rất có thể sẽ chiếm
ưu thế – cụ thể là quan hệ siêu cường với Trung Quốc và Nga và bất ổn ở Trung
Đông. Một quân đội mạnh vẫn là cần thiết nhưng không đủ để giải quyết cả ba vấn
đề. Duy trì sự cân bằng quân sự ở châu Âu và Đông Nam Á là một nguồn ảnh hưởng
quan trọng của Mỹ, nhưng Trump đã đúng khi cho rằng việc cố kiểm soát nền chính
trị nội bộ của các nhóm người dân tộc chủ nghĩa ở Trung Đông là một công thức dẫn
đến thất bại.
Trung Đông đang trải qua một loạt các cuộc cách mạng
phức tạp bắt nguồn từ những đường biên giới nhân tạo hậu thuộc địa; xung đột
giáo phái tôn giáo, và sự hiện đại hóa trì trệ được mô tả trong Báo cáo Phát triển Con người Ả Rập của
Liên Hợp Quốc. Sự hỗn loạn kéo theo đó có thể kéo dài hàng thập niên, và nó sẽ
tiếp tục dung dưỡng chủ nghĩa khủng bố thánh chiến cực đoan. Châu Âu vẫn bất ổn
trong 25 sau Cách mạng Pháp, và sự can thiệp quân sự của các cường quốc bên
ngoài chỉ làm mọi thứ tồi tệ hơn.
Tuy nhiên, ngay cả khi nhập khẩu năng lượng từ Trung
Đông giảm xuống, Mỹ cũng không thể quay lưng với khu vực này do các lợi ích ở
Israel, hay việc không phổ biến vũ khí hạt nhân, và các quyền con người, bên cạnh
nhiều vấn đề khác. Cuộc nội chiến ở Syria không chỉ là một thảm họa nhân đạo,
mà còn làm mất ổn định khu vực và châu Âu. Mỹ không thể làm ngơ những sự kiện
như vậy, nhưng chính sách của nó phải là chính sách ngăn chặn, ảnh hưởng đến kết
cục bằng cách thúc đẩy và củng cố các đồng minh của mình, thay vì cố gắng khẳng
định quyền kiểm soát quân sự trực tiếp, vốn vừa tốn kém và phản tác dụng.
Ngược lại, sự cân bằng quyền lực khu vực ở châu Á
khiến Mỹ được chào đón ở đó. Sự trỗi dậy của Trung Quốc đã làm dấy lên lo ngại ở
Ấn Độ, Nhật Bản, Việt Nam, và các nước khác. Việc quản lý sự trỗi dậy trên toàn
cầu của Trung Quốc là một trong những thách thức chính sách đối ngoại lớn của
thế kỷ này, và chiến lược “nước đôi” do lưỡng đảng ủng hộ “vừa hội nhập, vừa đảm
bảo an ninh” của Mỹ – trong đó Mỹ mời Trung Quốc tham gia trật tự thế giới tự
do, trong khi tái khẳng định hiệp ước an ninh của Mỹ với Nhật Bản – sẽ tiếp tục
là cách tiếp cận đúng đắn.
Khác với một thế kỷ trước, khi một nước Đức đang lên
(vượt qua Anh năm 1900) làm dấy lên những lo ngại giúp dẫn đến thảm họa năm
1914, Trung Quốc sẽ không vượt qua Mỹ về sức mạnh tổng thể. Thậm chí nền kinh tế
Trung Quốc có vượt qua nền kinh tế Mỹ về tổng quy mô vào năm 2030 hay 2040 đi
chăng nữa thì thu nhập bình quân đầu người của nó (một thước đo tốt hơn cho sự
vận hành của một nền kinh tế) vẫn sẽ tụt hậu. Hơn nữa, Trung Quốc sẽ không
ngang bằng “quyền lực cứng” về quân sự hay “quyền lực mềm” về sự thu hút với Mỹ.
Như Lý Quang Diệu từng nói, chừng nào Mỹ còn mở cửa và thu hút nhân tài trên thế
giới, thì Trung Quốc còn “cạnh tranh sát sao,” nhưng sẽ không thay thế được Mỹ.
Vì những lý do đó, Mỹ không cần một chính sách ngăn
chặn đối với Trung Quốc. Quốc gia duy nhất có thể kiềm chế Trung Quốc là Trung
Quốc. Khi thúc ép những xung đột lãnh thổ với các nước láng giềng, Trung Quốc
kiềm chế chính mình. Mỹ cần khởi động các sáng kiến kinh tế ở Đông Nam Á, tái
khẳng định liên minh của nó với Nhật Bản và Hàn Quốc, và tiếp tục cải thiện
quan hệ với Ấn Độ.
Cuối cùng, còn có Nga, một đất nước đang suy thoái,
nhưng có một kho vũ khí hạt nhân đủ để hủy diệt Mỹ – và do vậy vẫn là một mối
đe dọa tiềm tàng đối với Mỹ và các nước khác. Nga, gần như phụ thuộc hoàn toàn
vào nguồn thu từ các tài nguyên năng lượng của mình, là một “nền kinh tế đơn
canh” với các thể chế suy đồi và những vấn đề về nhân khẩu học và y tế. Sự can
thiệp của Tổng thống Vladimir Putin vào các nước láng giềng và Trung Đông, các
cuộc tấn công mạng của ông nhằm vào Mỹ và các nước khác, dù có ý định khiến nước
Nga trông có vẻ vĩ đại trở lại, nhưng chỉ đơn thuần làm xấu đi những triển vọng
dài hạn của đất nước. Tuy nhiên, trong ngắn hạn, các nước đang suy thoái thường
chấp nhận nhiều rủi ro hơn và do đó nguy hiểm hơn – như trường hợp Đế quốc
Áo-Hung vào năm 1914.
Điều này tạo ra một thế lưỡng nan về chính sách. Một
mặt, điều quan trọng là cần chống lại việc Putin thách thức nghiêm trọng nguyên
tắc cấm các nhà nước sử dụng vũ lực để chiếm đoạt lãnh thổ từ các nước láng giềng
trong trật tự tự do sau 1945. Đồng thời, Trump cũng đúng về việc không nên cô lập
hoàn toàn một đất nước mà Mỹ có những lợi ích chồng chéo về an ninh hạt nhân,
không phổ biến vũ khí hạt nhân, chống chủ nghĩa khủng bố, Bắc cực, và các vấn đề
khu vực như Iran và Afghanistan. Các biện pháp trừng phạt về tài chính và năng
lượng là cần thiết để răn đe; nhưng Mỹ cũng có những lợi ích đích thực được
thúc đẩy tốt nhất bằng cách thỏa thuận với Nga. Sẽ không ai được hưởng lợi từ một
cuộc Chiến tranh Lạnh mới.
Mỹ đang không suy thoái. Nhiệm vụ chính sách đối ngoại
trước mắt của Trump là điều chỉnh luận điệu của mình và trấn an các đồng minh
và những nước khác về vai trò tiếp tục của Mỹ trong trật tự thế giới tự do.
-------------------------------------
Joseph S. Nye, cựu Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng và chủ
tịch Hội đồng Tình báo Quốc gia Hoa Kỳ, là Giáo sư tại Đại học Harvard. Ông là
tác giả cuốn Is the American Century Over?
Copyright: Project Syndicate 2016 – Donald
Trump’s Foreign-Policy Challenges
No comments:
Post a Comment