Nguyễn Quang Dy
Viet Studies | 12-11-2016
Bi kịch tranh cử tổng thống Mỹ đã hạ màn, với vai
chính là Donald Trump giành được ngai vàng tại Nhà Trắng. Donald Trump là một
nghịch lý mà nhiều người khó nuốt, nhưng đã quá muộn đành phải chấp nhận. Hoặc
lại phải xuống đường biểu tình trong một đất nước bị phân liệt bởi nghịch lý
đó. Không phải chỉ có người Mỹ, mà nhiều người Việt cũng bất ngờ, choáng váng,
bức xúc và lo sợ. Đối với người Mỹ, tâm trạng đó là dễ hiểu (về tâm lý), nhưng
đối với người Việt, tâm trạng đó là bất ổn (về tâm thức).
Phải chăng đã đến lúc người Việt hãy bỏ thói quen lo
chuyện người khác (vì vô vọng), mà hãy lo chuyện nhà mình (vì thiết thực hơn);
hãy bỏ thói quen chờ người khác đến cứu mình, mà hãy nghĩ cách tự cứu mình trước
(vì không ai cứu được); hãy bỏ thói quen làm thuê đánh mướn, để tự hào về một sứ
mệnh viển vông; hãy bỏ thói quen chìa tay đi xin viện trợ, mà hãy tìm cách làm
ra tiền và tiêu tiền có hiệu quả. Không ai cho mãi, nếu mình tiếp tục “tiêu
tiền chùa” hoang phí và biển thủ vô tội vạ (“ăn không từ cái gì”).
Trong thế giới toàn cầu hóa và tùy thuộc lẫn nhau, tất
nhiên phải có đồng minh và bạn bè, nhưng hãy ghi nhớ “chỉ có lợi ích quốc
gia là vĩnh viễn”. Thật ngây thơ nếu hiểu “làm bạn với tất cả” (như
khẩu hiệu), có nghĩa là không dám chơi thân với ai (như đồng minh). Tuy không
nên dựa vào nước này để chống nước khác (như đánh thuê), nhưng cũng không nên
đu dây quá lâu (như một mẹo vặt) để mất cơ hội. Cả hai cách đó đều bộc lộ thế yếu
và phụ thuộc, chứ không phải thế mạnh và độc lập. Muốn mạnh và độc lập phải dựa
vào dân và lấy lợi ích dân tộc làm trụ cột, trên cơ sở hòa giải và đoàn kết dân
tộc, vì lợi ích chung.
Tổ tiên người Việt đã sống cạnh Trung Quốc nhiều thế
kỷ, đã nhiều lần bị xâm lược và trở thành thuộc quốc, nhưng chưa bao giờ chịu
khuất phục, chưa bao giờ ngừng đấu tranh để tự cường và giành lại độc lập.
Chúng ta có quyền tự hào là tổ tiên người Việt đã có một lịch sử huy hoàng
không thua kém ai, mặc dù thời đó nước Việt cô đơn. Ngày nay, nước Việt không
còn cô đơn, nhưng lại quá phụ thuộc. Hãy nhìn tấm gương Israel. Dân tộc Do Thái
đã mất hết không còn tổ quốc, nhưng khi có cơ hội, họ đã làm lại từ đầu như “quốc
gia khởi nghiệp”, và trở thành một cường quốc. Đó là một dân tộc dũng cảm
và khôn ngoan.
Thực ra trong lịch sử, tổ tiên người Việt đã từng
làm được những việc tương tự như người Do Thái. Nhưng thỏa thuận Thành Đô là một sai lầm chiến lược phải
trả giá quá đắt, một vết đen trong lịch sử mà nay người Việt phải có trách nhiệm
sửa sai. Đó không phải là lần đầu tiên trong lịch sử, và Việt Nam cũng
không phải là một ngoại lệ. Nếu biết tự trọng và tự cường, người Việt có thể
làm được những gì mà người Do Thái đã làm.
Những gì đang diễn ra tại Anh, tại Mỹ và nhiều nơi
khác, chứng tỏ thế giới đang thay đổi đảo điên, và không thể giữ mãi nguyên trạng,
như nhiều người mong muốn (hay ngộ nhận). Người ta đã ngộ nhận về một xu thế mới
đang đòi thay đổi trật tự cũ, như một nghịch lý khó chấp nhận. Đã đến lúc toàn
cầu hóa và tự do mậu dịch (FTA) bước vào thoái trào, trước cao trào dân tộc chủ
nghĩa, với xu hướng cực đoan và biệt lập, đang bị những người dân túy lợi dụng
để lên nắm quyền, bằng những thủ đoạn chính trị phi truyền thống.
Theo giáo sư Francis Fukuyama, với thắng lợi của
Donald Trump, nước Mỹ đang dịch chuyển từ “chủ nghĩa quốc tế tự do”
(liberal internationalism) trở thành “chủ nghĩa dân tộc dân túy”
(populist nationalism). Không những thế, dưới chính quyền Donald Trump, “nước Mỹ không còn là
biểu tượng của nền dân chủ đối với các dân tộc đang sống dưới chế độ độc tài,
tham nhũng”. (“US
Against the World: Trump’s America and the New Global Order” Francis Fukuyama,
Financial Times, November 11, 2016).
Sự phản kháng của một bộ phận dân chúng chống lại
toàn cầu hóa là một phong trào toàn cầu. Cách đây 6 năm, Noam Chomsky đã cảnh
báo, “Nó đang bùng phát thành những hoang tưởng chính trị mang tính tự hủy
diệt”. Nhưng người ta không chịu lắng nghe, mà coi thường các dự báo.
Hậu quả là Donald Trump đã thắng cả hai đảng Cộng Hòa và Dân Chủ. Họ
không ngăn được ông Trump vì đánh giá sai ông ấy (đại diện cho một phong trào).
Các chuyên gia (pundits, pollsters) cũng ngộ nhận. Sách lược “bài bản” mà bà
Clinton đưa ra để lôi kéo cử tri nữ, dùng hình tượng Lady Gaga (celebrity
feminism) cũng không ăn nhập với cử tri nghèo, nên không đáp ứng đúng nhu cầu
“tiến bộ” của họ (“superficial progressivism”). Vì vậy bà Clinton đã mất
phiếu ngay trong các bang và nhóm cử tri mà bà có lợi thế.
Nếu bà Clinton lên làm tổng thống, sẽ không quá khó
để đoán biết chính sách của bà ấy. Nhưng còn quá sớm để “đoán mò” về chính sách
của Tổng thống Donald Trump, một nhân vật thực dụng “phi truyền thống”. Vì vậy,
sẽ không ngạc nhiên nếu một số người vẫn ngộ nhận về ông Trump, như họ đã từng
ngộ nhận về ông ấy. Về đối ngoại, có một số dấu hiệu ban đầu khá rõ trong bài
báo của Alexander Gray và Peter Navarro, “Tầm nhìn về Hòa Bình trên Thế mạnh
của Donald Trump tại Châu Á-TBD” (Donald
Trump’s Peace Through Strength Vision for the Asia-Pacific, Foreign Policy,
November 7, 2016).
Theo ông James Woolsey (cố vấn an ninh quốc phòng của
ông Trump) phát biểu trên báo South China Morning Post (ngày 10/11/2016), “Mỹ
sẽ chấp nhận sự trỗi dậy của Trung Quốc nếu Trung Quốc không thách thức nguyên
trạng” (như một thỏa thuận có điều kiện). Khác với chính quyền Obama, thái
độ của chính quyền mới đối với chủ trương “Một Vành đai, Một Con đường” của
Trung Quốc sẽ “nồng ấm hơn” (much warmer).
Ông Trump thắng không phải vì quá tài giỏi, mà vì
ông ấy thực dụng hơn, đã nhạy cảm bắt mạch đúng tâm trạng và đáp ứng đúng xu hướng
muốn thay đổi của đa số cử tri nghèo. Bà Clinton thua không phải vì quá kém cỏi,
mà vì bà ấy (và lãnh đạo đảng Dân Chủ) ngộ nhận, đã vô cảm trước sự thay đổi.
Nghịch lý Donald Trump một lần nữa khẳng định xu hướng “Brexit” đã bắt đầu tại
Anh. Đó là một bài học đau đớn đối với đảng Dân Chủ và Cộng Hòa (tại Mỹ), cũng
như Công Đảng và đảng Bảo Thủ (tại Anh), và các chính đảng khác trên thế giới
đang bị khủng hoảng, dù họ theo chính thể dân chủ hay độc
tài.
Trung Quốc độc tài nhưng đã cải cách kinh tế thành
công, đang trỗi dậy như một gã khổng lồ, đòi thay đổi trật tự thế giới. Thực
ra, đó cũng là chuyện bình thường và chính đáng, nếu Trung Quốc trỗi dậy trong
hòa bình, đừng cư xử cực đoan và hung hãn, đừng bắt nạt và thao túng thiên hạ để
bá quyền. Nếu Trung Quốc bớt độc tài, cải cách cả kinh tế lẫn chính trị, để trở
thành một siêu cường văn minh, thì đó là một tấm gương cho thê giới. Nếu vậy, sẽ
chẳng có ai phản đối, nếu Trung Quốc vượt Mỹ để đứng đầu thế giới. Nhưng ông Tập
Cận Bình cũng là một nghịch lý về cải cách kinh tế mà vẫn duy trì nguyên trạng
chính trị.
Đối với mỗi
quốc gia, trỗi dậy trong hòa bình để trở thành cường quốc là một sứ mệnh chính
đáng. Là một láng giềng nhỏ hơn, người Việt Nam phải
khiêm tốn và hữu hảo với người Trung Quốc, trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau để
cùng tồn tại. Người dân hai nước phải là đồng minh của nhau, vì mục tiêu chung
là dân chủ và cường thịnh, chống lại xu hướng dân tộc chủ nghĩa cực đoan, có thể
xô đẩy các dân tộc vào lò lửa chiến tranh.
Trong nước, thảm họa môi trường tại Miền Trung (do
Formosa) và đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là hai vấn nạn khổng lồ đang ám ảnh
cả nước. Đó không chỉ là hậu quả của thiên tai (do biến đổi khí hậu) mà còn là
hệ lụy của “nhân họa” (do con người gây ra). Mọi giải pháp để tháo gỡ đều phải
tính đến tâm trạng và nguyện vọng của người dân, theo hướng “từ dưới lên”
(bottom up), chứ không chỉ dựa vào ý chí của chính quyền, theo hướng “từ
trên xuống” (top down). Sai lầm lớn nhất của giới cầm quyền tại Anh và Mỹ vừa
qua là một cảnh báo về sự ngộ nhận chết người, dẫn đến những hệ quả khôn lường.
Sáng kiến “Mekong Connect” tại ĐBSCL đang mở ra một
cơ hội và lối thoát để cứu ĐBSCL khỏi tai họa, nếu biết vận dụng và quản trị
nguồn lực bản địa và quốc tế một cách hiệu quả hơn, nếu biết ứng phó với biến đổi
khí hậu và đổi mới thể chế một cách khôn ngoan hơn. Trong khi đó, thảm họa môi
trường miền Trung nan giải hơn, vì có yếu tố Formosa và Trung Quốc. Những cuộc
biểu tình ôn hòa hàng vạn người của cộng đồng công giáo miền Trung là một cảnh
báo về tâm trạng bức xúc của người dân (nhưng vẫn chưa có luật biểu tình). Những
hoạt động cứu trợ bão lụt hiệu quả hơn của các tổ chức xã hội dân sự (như MC
Phan Anh) cũng là một hiện tượng đáng suy nghĩ (trong khi vẫn chưa có luật về hội).
Tóm lại, trước một thế giới đầy biến động bất thường,
muốn tồn tại bên cạnh Trung Quốc như một gã khổng lồ ôm mộng bá quyền, Việt Nam
phải đổi mới toàn diện (vòng 2), bằng cải cách thể chế kinh tế lẫn chính trị, để
tháo gỡ những nút thắt như cái vòng kim cô đang trói chặt nền kinh tế và chính
trị của một đất nước đang chuyển đổi. Đổi mới thể chế là nhiệm vụ cấp bách và
cơ bản nhất để ổn định kinh tế vĩ mô, cân bằng ngân sách, tránh lệ thuộc, và
phát triển bền vững. “Hãy tự cởi trói” và “hãy tự cứu
mình trước khi trời cứu”!
NQD.
12/11/2016
Tác giả gửi cho viet-studies ngày
12-11-16
No comments:
Post a Comment