Geoff Dyer
Người dịch: Huỳnh Phan
Posted by Basam on March 16th,
2014
Bắc Kinh đứng thế nào mà được lợi từ việc
Nga xâm lược Ukraina.
Lúng túng không biết bắt đầu
diễn đạt ra sao. Mỗi khi Bắc Kinh được yêu cầu nêu quan điểm về sự can thiệp
của Nga ở Ukraina, họ phải dùng đến công thức quanh co. Ngày 2/3, một ngày sau
khi Nga bắt đầu tung quân ra trên bán đảo Krym (Crimea), Bộ Ngoại giao Trung
Quốc (TQ) nêu: “Có lý do đích thực để các sự kiện ở Ukraina tiến triển đến chỗ
đang có ngày hôm nay.” Ngày 3/3, Lưu Kết Nhất (Liu Jieyi), đại diện thường trực
của TQ tại Liên Hợp Quốc, nói “có nhiều lý do vì sao tình hình ở Ukraina như
hiện có ngày hôm nay.” Sau đó trong cùng tuần, trong khi Hội đồng Bảo an Liên
Hiệp Quốc bế tắc trong cuộc tranh luận về Ukraina, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao
TQ Tần Cương tuyên bố: “Có nhiều lý do cho tình hình hiện nay ở Ukraina.”
Vậy, thế là rõ.
Chẳng chút khó hiểu vì sao TQ
tự cảm thấy ở trong một vị trí gò bó đối với tình hình ở Ukraina, nơi Nga đã
phản ứng với sự sụp đổ ngôi vị tổng thống của đồng minh Viktor Yanukovych vào
cuối tháng 2 và với sự hình thành một chính phủ mới thân phương Tây bằng cách
thực thi sự kiểm soát quân sự của Nga trên bán đảo Krym . Một trong những
nguyên tắc cơ bản của chính sách đối ngoại của TQ là không can thiệp vào công
việc nội bộ của các nước khác. Điều đó cho họ một rào chắn ngăn họ can thiệp
vào công việc của chính mình và là một cách để thả nổi bên trên một số địa điểm
bất ổn khó khăn hơn của thế giới mà không bị hút vào các tranh chấp chính trị
rối rắm hoặc gánh lấy những trách nhiệm mới. TQ cũng dị ứng với phong trào ly
khai bên trong các nước. Nếu Krym được cho phép bỏ phiếu để độc lập thì tại sao
Tây Tạng lại không?
TQ và Nga có thể đã ghẻ lạnh
nhau trong giai đoạn sau của thời Chiến tranh Lạnh, và chỉ giải quyết vấn đề
biên giới căng thẳng của chính họ năm 2008, nhưng hai quốc gia từ lâu đã tìm
thấy mục tiêu chung về vấn đề chủ quyền quốc gia. Trong thập kỷ qua, Nga và TQ
đã thường kết bè với nhau tại Liên Hiệp Quốc để ngăn chặn những kẻ bao biện
phương Tây can thiệp vào các cuộc khủng hoảng nội bộ ở các nước nhỏ. Trong thập
niên 2000, khi TQ bênh vực Sudan trước những lời chỉ trích của phương Tây về
[vụ thảm sát ở] Darfur thì Nga đưa ra che chắn về chính trị. Trong ba năm qua,
TQ đã hậu thuẫn Nga trong nỗ lực ngăn không cho Liên Hiệp Quốc gây sức ép lên
chế độ Assad ở Syria. Tuy nhiên, hiện giờ, đối tác thường lệ của TQ trong việc
bảo vệ tính bất khả xâm phạm về chủ quyền quốc gia lại chính là quốc gia có
quân đội đang kiểm soát Krym.
Và một cuộc khủng hoảng kéo dài
ở Ukraina có thể xấu cho nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt là nếu có cấm vận và
phản cấm vận giữa Nga và phương Tây, đúng vào thời điểm khi nền kinh tế của TQ
đang chậm lại. Phản ứng quá phức tạp như vậy của TQ là không có điều gì lạ.
Tuy nhiên, đằng sau sự lập lờ
và phân tích chữ nghĩa ngoại giao, có nhiều cách mà theo đó cuộc khủng hoảng
Ukraina có thể có tác dụng rất tốt cho TQ.
Cả về chiến lược lớn lẫn về
chiến thuật, hồi tàn cuộc ở Ukraina có khả năng diễn ra trong tay TQ.
Đối với Hoa Kỳ, một trong những
rủi ro lâu dài lớn là Ukraina rốt cuộc đẩy Nga và TQ lại gần nhau nhiều hơn –
một sự thay đổi trong các mảng kiến tạo địa chính trị sẽ có tác động lâu dài.
Tự cảm nhận bị sức ép ở châu Á trong hai năm qua, Bắc Kinh đã tìm kiếm xung
quanh sự hậu thuẫn chính trị. Chuyến đi nước ngoài đầu tiên mà Tập Cận Bình
thực hiện với tư cách chủ tịch TQ tháng 3 năm 2013 là Moskva (Mat- xcơ-va). Và
từ khi trở lại nắm quyền gần hai năm trước, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã
vui vẻ chơi đẹp với TQ khi ông làm vui lòng TQ bằng thái độ chống phương Tây
của mình. Hồi tháng 10, hai nước đã ký một số lượng lớn các hợp đồng năng
lượng, bao gồm thỏa thuận để Nga cung cấp $ 85 tỉ dầu hoả; sau nhiều năm đàm
phán, họ cũng đang tới gần việc đạt một thỏa thuận về đường ống dẫn khí lớn.
Ngoài những mối quan hệ kinh doanh đang bùng phát, cả hai nước tin rằng đẽo mòn
nền tảng sức mạnh của Mỹ là phục vụ lợi ích của họ.
Một trong những ưu tiên địa
chính trị lâu dài của Washington là chèn một trái độn giữa Moskva và Bắc Kinh,
để ngăn chặn mối quan hệ đó phát triển mạnh mẽ hơn nữa. Tuy nhiên, chiến dịch
của chính quyền Obama nhằm cô lập Nga về kinh tế và ngoại giao gần như chắc
chắn sẽ mời gọi Putin hướng sang Bắc Kinh tìm hậu thuẫn chính trị. Dmitri
Simes, Chủ tịch Trung tâm National Interest ở Washington, thậm chí còn dự đoán
rằng cuộc khủng hoảng Ukraina có thể dẫn đến việc TQ và Nga ký kết một hiệp
định an ninh.
Ở cấp độ đời thường hơn, cuộc
khủng hoảng Ukraina cũng có nghĩa là Tổng thống Mỹ Barack Obama gần như chắc
chắn sẽ có ít thời gian để đầu tư cho ‘trục châu Á’ của ông – chiến lược đối
phó với một TQ đang trỗi dậy. Sau nhiều ồn ào khi phát động vào năm 2011, bao
gồm cả thông báo của Tổng thống Obama rằng Hoa Kỳ “có mặt ở đây để ở lại” ở
Thái Bình Dương trong một chuyến đi đến Úc, đã có nhiều lời chỉ trích trong khu
vực rằng chính quyền Mỹ đã bị phân tâm do đang bận làm công việc chữa lửa ở
Trung Đông. John Kerry đã đi đến khu vực châu Á 5 lần từ khi trở thành ngoại
trưởng hồi tháng 2 năm 2013, nhưng ông đã thực hiện hơn gấp đôi số chuyến đi
tới Trung Đông trong cùng thời kỳ. Việc huỷ bỏ chuyến đi Châu Á tháng 10 năm
2013 của ông Obama vì chính phủ đóng cửa là một mục tiêu chính yếu riêng. Trong
nhiều tháng, người TQ đã nói với láng giềng rằng người Mỹ không đáng tin lại
trở nên ít quan tâm đến khu vực này lần nữa.
Trong nhiều tuần trước khi có
sự can thiệp của Nga tại Krym, chính quyền Mỹ đã có ý thức cố gắng để xốc ván
cờ của mình ở châu Á lên, trước chuyến đi của Obama tới Nhật Bản, Hàn Quốc,
Malaysia, và Philippines hồi tháng 4. Trong tháng 2, Danny Russel, phụ tá ngoại
trưởng về vấn đề Đông Á, nói TQ đã “tạo ra sự thiếu chắc chắn, thiếu an ninh và
mất ổn định trong khu vực” do hành vi của họ ở biển Đông. Tuy nhiên, nếu Nga
sáp nhập Krym, và được thấy là không phải trả một giá quá cao thì một số người
ở TQ sẽ coi đó là tín hiệu đèn xanh để thúc đẩy các đòi hỏi chủ quyền của họ
thậm chí gay gắt hơn. Nếu Putin có thể thấu cáy phương Tây thì cái gì cản
đượcTQ?
Điều đó nói rằng, không có gì
không thể tránh khỏi về một liên minh Trung- Nga gần gủi hơn. Khi ảnh hưởng của
TQ tăng lên, Nga có thể đi tới việc sẽ thấy Bắc Kinh như một đối thủ cũng nhiều
như một đối tác. Việc Putin xâm nhập Krym được thúc đẩy bởi mong muốn bảo vệ
phạm vi ảnh hưởng của Nga về phía Tây, phía mà ho cảm thấy bị châu Âu đe dọa.
Tuy nhiên, ông cũng có ý định duy trì ảnh hưởng của Nga ở Trung Á, nơi mà TQ là
kẻ thách thức lâu dài. Trong 5 năm qua, sự hiện diện của TQ ở Trung Á đã tăng
lên đột biến, sản phẩm của các hợp đồng khổng lồ về năng lượng, đường ống dẫn
dầu và khí đốt mở rộng, và giúp đỡ tài chính. Trong chuyến viếng thăm
Kazakhstan (quốc gia Trung Á cũng là một phần của Liên Minh Âu-Á của Putin) của
Tập Cận Bình hồi tháng 9, ông mở một đường ống dẫn khí tự nhiên mới tới TQ,
chính thức hóa một khoản đầu tư $ 5tỉ của TQ trong dự án, và ký các thỏa thuận
kinh doanh trị giá $ 30 tỉ. Sườn đông nam của Nga cũng dễ bị tổn thương như
sườn phía Tây.
Nga cũng lo ngại về việc di cư
TQ tới đông Siberia và về ý đồ của hải quân TQ trong khu vực Bắc Thái Bình
Dương và Bắc Cực. Ngay cả khi Moskva và Bắc Kinh tiến tới gần gũi nhau hơn
trong hai năm qua, Nga cũng đã cải thiện quan hệ với Nhật Bản và họ đã lặng lẽ
tổ chức các cuộc đàm phán về các đảo Thái Bình Dương đang có tranh chấp giữa
hai nước.
Động lực sức mạnh của TQ và Nga
cũng rất khác nhau. Tham vọng của TQ là tham vọng của một cường quốc lớn đang
lên, còn việc chiếm lấy Krym là việc ra tay của một nhà lãnh đạo đang cố gắng
bám vào một số đòn bẩy ở Ukraina sẽ nhanh chóng biến mất . Điều cuối cùng ông
Putin muốn là chịu đứng dưới cơ Tập Cận Bình, cách mà Anh làm với Hoa Kỳ.
Nhưng nhìn chung, tình hình có
vẻ đầy hứa hẹn cho Bắc Kinh. Ngay cả khi tình hình ở Ukraina được giải quyết
tương đối nhanh chóng và quan hệ của Mỹ với Nga không hoàn toàn đổ vở, Obama
vẫn sẽ dành nhiều thời gian hơn chú tâm vào châu Âu; cố gắng thúc đẩy mối quan
hệ với Đức và trấn an các đồng minh ở Đông Âu đã cảm thấy bị bỏ quên. Chính
quyền Mỹ sẽ tuyên bố họ có thể cáng đáng tất cả những vấn đề này, nhưng sự quan
tâm của cấp cao nhất đến châu Á sẽ giảm xuống. Trục sẽ chịu thiệt hại như là
hậu quả của vụ Ukraina — và ngoài những điều khác, đó là một thắng lợi cho Bắc
Kinh, ngay cả khi chúng ta không nhận ra được điều đó từ cách nói vặn vẹo của
TQ về cuộc khủng hoảng này.
Nguồn: Foreign
Policy
No comments:
Post a Comment