KHỦNG HOẢNG UKRAINE ĐI VỀ ĐÂU ? (TS Đoàn Xuân Lộc gửi BBC)

Khủng hoảng Ukraine sẽ đi về đâu?

Tiến sỹ Đoàn Xuân Lộc

Gửi cho BBC Việt ngữ từ London

Cập nhật: 14:23 GMT - thứ tư, 12 tháng 3, 2014

http://www.bbc.co.uk/vietnamese/forum/2014/03/140312_ukraine_crisis_analysis.shtml

Hai năm trước khi xảy ra khủng hoảng Ukraine đã có bình luận từ cây bút người Nga về nhiệm kỳ 'sẽ nhiều sóng gió' của ông Putin khi ông tái đắc cử tổng thống Cộng hòa Liên bang Nga.

Trong bài ‘Putin and Ukraine: the calm before the storm’ 03/2012, ngay sau khi ông Putin được bầu lại làm tổng thống, bà Olga Shumylo-Tapiola thuộc Quỹ Hòa bình Quốc tế Carnegie đã dự đoán rằng quan hệ Nga-Ukraine sẽ có nhiều sóng gió.

Nhưng dù biết rằng mối quan hệ Moscow - Kiev từ khi Ukraine độc lập năm 1991 luôn phức tạp và thay đổi thất thường, ít ai có thể đoán trước được rằng quan hệ này rơi vào tình trạng đối đầu, xung đột như hiện nay.

Mới cách đây chưa đầy ba tháng, ông Putin đã gọi Ukraine là ‘một nước anh em’ và sẵn sàng cứu Ukraine khỏi vỡ nợ.

Giờ ông không chỉ chấm dứt những hứa hẹn hỗ trợ hậu hĩnh rất ‘huynh đệ’ ấy mà còn cho xâm chiếm Crimea – một vùng tự trị thuộc chủ quyền của Ukraine.

Những hành động mạnh bạo ấy của Kremlin làm giới quan sát cho rằng ông Putin có thể còn có những toan tính khác ngoài Crimea.

Không dừng lại ở Crimea?

Một bài viết của The Economist hôm 08/03 nhận định rằng có thể ông Putin không muốn sáp nhập Crimea vào Nga nhưng dùng nó như là một yếu tố gây bất ổn và công cụ để chia rẽ thêm Ukraine.

Theo tuần báo kinh tế của Anh, mục đích tối thượng của ông có thể là biến Ukraine thành một liên bang trong đó Nga có thể kiểm soát các tỉnh miền Đông của Ukraine và qua đó ngăn ngừa quốc gia này tiến gần với phương Tây.

Trong ‘A Memo on Russia and Ukraine’, James Sherr, một chuyên gia về Nga tại Chatham House – Viện nghiên cứu về các vấn đề quốc tế tại London – cũng nhận xét rằng mục đích của Nga là chi phối toàn bộ Ukraine, chứ không phải Crimea – một lãnh thổ chỉ đóng vai trò công cụ.

Trả lời Euronews ngày 07/03, cựu Cố vấn an ninh Mỹ Zbigniew Brzezinski cho rằng khi đưa quân vào Crimea có thể ông Putin tính sẽ can thiệp sâu vào Ukraine.

Theo ông, nếu người dân Ukraine và phương Tây không phản ứng, có thể Nga sẽ chiếm từng địa bàn một của Ukraine và chia cắt quốc gia này rồi sau đó dựng lên một chính phủ thân Nga tại Kiev.

Nhưng – như nhận định của Brzezinski – ông Putin tìm mọi cách và bằng mọi giá để đưa Ukraine vào quỹ đạo của mình vì ông còn muốn hồi sinh Liên Xô và ông chỉ đạt được tham vọng đó nếu có được Ukraine.

Một bài viết cho CNN hôm 04/03 của Ulrich Speck nói vấn đề Crimea còn liên quan đến trật tự thế giới.

Theo đó, Kremlin dự tính sẽ thiết lập một khối các quốc gia chịu sự kiểm soát của Moscow giống như Liên Xô trước đây nhằm tăng vị thế địa chính trị của Nga.

Và Ukraine là hòn đá tảng của kế hoạch này.

Tương tự trong bài ‘After Crimea: will Kazakhstan be next in Putin’s reintegration project?’ Martha Brill Olcott, một giáo sư về chính trị học, tự hỏi phải chăng sau Crimea, ông Putin có xâm chiếm các nước cộng hòa cựu Xô Viết khác?

Theo chuyên gia này, chuyện Moscow viện cớ bảo vệ người Nga và những người nói tiếng Nga ở Crimea để cho quân vào vùng tự trị này rất đáng quan ngại vì ông có thể lấy cớ tương tự để can thiệp vào Kazakhstan – một quốc gia có khá đông người Nga và tiếng Nga cũng đang từ từ bị loại khỏi đời sống xã hội tại đây.

Hơn nữa, bà cũng cho rằng mục đích thực sự của ông Putin – người coi sự sụp đổ của Đế chế Nga và chuyện Liên Xô tan rã là hai thảm họa của thế kỷ 20 – là thực hiện được kế hoạch thống nhất các lãnh thổ thuộc Liên Xô trước đây.

Putin coi đây là sứ mệnh của mình và tin rằng nếu thành công ông sẽ có một chỗ đứng bền vững trong lịch sử Nga.

Câu hỏi khác được đặt ra là tại sao và từ đâu Tổng thống Nga lại có một tham vọng như thế?

Trong bài bình luận trên tờ The Washington Post hôm 02/03, Maria Snegovaya cho hay một trong những cuốn sách mà ông Putin yêu thích là ‘Third Empire: the Russia that ought to be’ của Michael Yuriev xuất bản năm 2006.

Cuốn tiểu thuyết huyền ảo này mô tả cách trật tự thế giới được tái thiết lập vào năm 2054 và trình tự đó được diễn ra gần giống với những gì xẩy ra tại Ukraine.

Trong sách có mô tả cảnh miền Đông Ukraine nổi loạn chống lại Cách mạng Cam do người miền Tây khởi xướng và theo yêu cầu của họ Vladimir II đã cho miền Đông sáp nhập vào một Liên Minh Nga vốn hình thành từ Liên bang Nga nhưng gồm có cả Belarus, Kazakhstan, Turkmenistan, Nam Ossetia và Abkhazia.

Cũng theo Snegovaya, lập trường và hành động của Putin chịu ảnh hưởng bởi tư tưởng của một số triết gia Nga có khuynh hướng dân tộc chủ nghĩa như Nikolai Berdyaev (1874-1948), Vladimir Solovyov (1853-1900), Ivan Ilyin (1883-1954).

Sẽ đạt được tham vọng?

Các động thái gần đây của Nga ở Crimea và cả những tham vọng, toan tính ẩn chứa sau những hành động đó đang đặt ra nhiều câu hỏi và thách đố cho giới lãnh đạo mới ở Kiev và các nước phương Tây.

Dù đến giờ vẫn chưa rõ việc Tổng thống Nga cho quân vào Crimea và đang toan tình sáp nhập vùng này vào Nga chỉ là bước đầu để Nga tiếp tục xâm chiếm các tỉnh khác thuộc miền Đông-Nam Ukraine, nhưng chắc chắn là Nga sẽ không rời Crimea sớm trong thời gian tới.

Cụ thể, Moscow không chỉ không chùn bước mà ngày càng tỏ ra hung hăng hơn tại Crimea và việc các nước phương Tây chờ đợi, tìm kiếm một giải pháp ngoại giao đã khuyến khích ông Putin mạnh bạo như thế.

Theo Ulrich Speck sự bất đồng của phương Tây về cách trừng phạt Nga có thể khiến ông Putin sáp nhập Crimea và lôi kéo các tỉnh khác rời Ukraine. Nhưng nếu Nga làm vậy thì có thể dẫn đến một cuộc chiến lớn với Ukraine vì không một chính phủ nào có thể đứng yên nhìn một quốc gia khác xâm chiếm lãnh thổ của mình.

Ulrich Speck cũng cho rằng nếu thành công tại Ukraine, giới lãnh đạo ở Moscow sẽ nghĩ rằng giờ Nga có thể hành động như một đế chế. Một đế chế thì không có biên giới và cũng chẳng cần tôn trọng biên giới của nước khác.

Trong khi đó James Sherr nhận định rằng nếu Nga đạt được những mục đích của mình khi can thiệp vào Ukraine, trật tự tại châu Âu thời hậu Chiến tranh Lạnh sẽ thay đổi và sự sống còn của NATO cũng bị đe dọa, buộc tổ chức này cũng như phương Tây phải xem xét lại sự sẵn sàng và khả năng hành động của mình tại những nơi khác.

Trái lại, nếu Moscow không đạt được những mục đích của mình tại Ukraine, Nga và chính ông Putin cũng phải trả những cái giá rất đắt.

Cụ thể, thất bại của Nga sẽ giáng một đòn đau vào nền tảng ý thức hệ của hệ thống chính trị hiện tại ở Nga – cho rằng Nga có những giá trị chính thống và Slavic khác và vượt trội – và làm suy yếu vị thế của ông Putin.

Dù hiện tại có vẻ các nước EU và phương Tây bị yếu thế – như không tìm được tiếng nói chung trong việc đối phó với Moscow hay không có khả năng và cũng không muốn dùng quân sự để đáp trả Nga – điều đó không có nghĩa là ông Putin dễ dàng đạt được những tham vọng của mình.

Trong bài phân tích trên Washington Post hôm 08/03, cựu Ngoại trưởng Mỹ Condoleezza Rice viết rằng trừng phạt kinh tế sẽ tạo nhiều áp lực với Nga vì Nga nay không còn như Liên Xô trước đây. Nga cần đầu tư nước ngoài, các đại gia Nga thích đi Paris, London và họ luôn giữ nhiều tài khoản ở nước ngoài.

Zbigniew Brzezinski cho rằng nếu Nga không hòa giải ở Crimea đa số người Ukraine hiện tại không có thái độ bài Nga sẽ trở nên ghét và chống lại Nga.

Hơn nữa, thái độ mạnh bạo, nặng chủ nghĩa dân tộc, bất chấp luật pháp quốc tế và can thiệp vào nội bộ một quốc gia khác khi nước đó đang rơi vào khủng hoảng của Moscow sẽ làm công luận và cộng đồng quốc tế khinh thường Nga.

Martha Brill Olcott cho rằng tất cả mọi quốc gia và các nền văn hóa lớn đều muốn phục hưng, đều muốn lớn mạnh. Nhưng không nên dùng hay đe dọa vũ lực hoặc bắt các quốc gia, dân tộc khác phải hy sinh để đạt được ước mơ của chính minh.

Giải pháp nào?

Giới phân tích và các nhà chính sách đều cho rằng nếu Nga tiếp tục can thiệp vào Ukraine – đặc biết dùng vũ lực đánh chiếm nước này – không chỉ Ukraine mà cả Nga và châu Âu sẽ rơi vào bất ổn.

Trong bài viết ‘Welcome to Cold War II’ trên tạp chí Forein Policy hôm 04/03 Dmitri Trenin cho rằng cuộc khủng hoảng Ukraine đã có thể dẫn đến Chiến tranh Lạnh thứ hai.

Cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger cũng có lập luận tương tự.

Trong bài trên The Washington Post (05/03), ông đã đưa ra bốn nguyên tắc giải quyết ổn thỏa cuộc khủng hoảng ở Ukraine để thế giới tránh được một Chiến tranh Lạnh mới.

Hai trong những nguyên tắc đó là Ukraine nên được quyền tự do quyết định các thỏa thuận hợp tác chính trị, kinh tế của mình trong đó có thỏa thuận với châu Âu và quốc gia này cũng không nên gia nhập NATO.

Nguyên tắc thứ ba là Ukraine nên được tự do thành lập bất cứ một chính phủ nào hợp với nguyện vọng của người dân. Về chính sách đối ngoại, Ukraine nên chọn một lập trường trung lập giống như Phần Lan.

Và cuối cùng Nga nên công nhận chủ quyền của Ukraine ở Crimea nhưng Ukraine cũng nên trao cho vùng này thêm quyền tự trị.

Tuy thế, nhà ngoại giao kỳ cựu này cũng biết rằng trong bối cảnh hiện tại bốn nguyên tắc đó khó được các bên chấp nhận.

Tất cả đang chờ xem động thái tới đây của ông Putin sẽ là gì.

Bài do Tiến sỹ Đoàn Xuân Lộc tổng hợp cho BBC Tiếng Việt.