Michail
Ryklin trả lời phỏng vấn về Khủng hoảng Krym
Phạm
Thị Hoài dịch
Tháng 3 11, 2014
Die
Zeit: Thưa ông Ryklin, có lần ông nói rằng điều duy
nhất còn giữ được nước Nga là cảm giác về sức mạnh quân sự, dư âm từ chiến
thắng của Stalin trong Thế chiến II. Hành động của Putin tại Krym hiện nay xuất
phát từ đó chăng?
Michail
Ryklin: Đó là điểm tựa cho guồng máy tuyên truyền của
Putin. Mọi nỗ lực phân tích cuộc chiến một cách khoa học đều bị hình sự hóa. Đi
chệch quy chuẩn ngôn ngữ chính thống về đề tài này là trở thành tà giáo. Đây là
lần thứ hai Putin thất bại nặng nề tại Ukraine. Hồi Cách mạng Cam, ông ta đã
đặt cược vào Yanukovych – và thua. Bây giờ lại thua nữa. Mà Putin lại là người
khó tha thứ cho kẻ khác vì những sai lầm của chính mình. Kẻ khác phải trả giá.
Die
Zeit: Tình thế hiện nay của Putin ra sao?
Michail
Ryklin: Ông ta đang bị sập trong cái bẫy do chính mình
giăng ra. Suốt bao nhiêu năm ông ta dựng hình ảnh về bản thân như một người
hùng, và thực tế thì cuộc xâm lăng chủ quyền quốc gia của Ukraine đang diễn ra
rồi – hiển nhiên là vi phạm luật pháp quốc tế. Câu hỏi chỉ còn là: Putin sẽ đi
xa tới mức nào. Ông ta ưa trả thù, nhưng đồng thời cũng là người thực dụng. Máu
mà đổ ở Krym thì ông ta có thể mất khá nhiều.
Die
Zeit: Dân Nga chờ đợi gì ở ông ta?
Michail
Ryklin: Nước Nga hài lòng tưởng mình đang có một tổng
thống mạnh. Hơn 80 % dân Nga cho rằng chính phủ mới hiện nay ở Kiev là không
chính danh. Họ muốn Putin tiếp tục tiến quân và khải hoàn. Ông ta đang ở thế
cưỡi trên lưng hổ.
Die
Zeit: Trong công luận Nga có nhiều thành kiến bài phương
Tây được chính phủ hà hơi, thành kiến về một “châu Âu đồng tính” phóng túng và
yếu đuối. Hành động của Putin có hàm nghĩa tính dục lắm không? Có phải là để
bằng mọi giá khẳng định rằng mình không “đồng tính” không?
Michail
Ryklin: Châu Âu bị coi là thiên đường của kẻ yếu và bọn
đồng tính – thật không thể tưởng tượng nổi, một dân tộc từng có học thức như
dân tộc Nga bây giờ lại đổ đốn ra đến thế. Về thể chất, Putin tuyệt đối khỏe
mạnh; nào cưỡi ngựa, nào lặn, nào bay cùng đàn sếu – một Superman. Thế
mà lại bị hở sườn ở đất nước Ukraine nghèo khó. Hình ảnh người hùng của ông ta
đang bị lung lay. Ông ta không thể chịu được cảnh bị coi là kẻ yếu. Hiện tại
quả thật ông ta đang phải trải qua giờ khắc của định mệnh.
Die
Zeit: Còn dân chúng, họ có vẻ tin chắc vào chiến thắng?
Michail
Ryklin: Dân Nga rất nặng đầu óc sô-vanh. Họ tưởng rằng ở
Krym người ta sẽ giang tay ra đón lính Nga. Họ không hiểu rằng như thế là nước
Nga trở thành kẻ xâm lược, rằng kinh tế Nga sẽ bị thiệt hại và Nga sẽ phải chịu
những biện pháp trừng phạt. Hôm nay đã là một ngày Thứ Hai Đen cho nước Nga
rồi. Chứng khoán Nga rớt 12 %. Còn đồng Rúp thì nửa năm qua đã mất giá 20%.
Die
Zeit: Nhưng Putin sẽ vẫn chiếm đóng Krym?
Michail
Ryklin: Tôi e rằng không thể quay ngược bánh xe diễn biến
được nữa. Ngày 30 tháng Ba này sẽ có trưng cầu dân ý xem Krym có muốn sáp nhập
vào Nga không. Đa số sẽ tán thành, vì 60 phần trăm dân số ở bán đảo này là
người gốc Nga. Putin còn chờ kết quả đó.
Die
Zeit: Bộ máy tuyên truyền của Nga diễn tả rất mạnh theo
chiều hướng rằng cuộc lật đổ ở Ukraine là tác phẩm của bọn phát-xít và những
phần tử kích động phương Tây.
Michail
Ryklin: Nếu không có những thông tin độc lập thì chỉ trong
vòng ba tháng, kiểu tuyên truyền này sẽ biến người ta thành cái xác sống. Nó
gợi lại tinh thần của Goebbels và Stalin.
Die
Zeit: Ukraine đã thực hiện được điều mà người Nga chưa
bao giờ đạt được: lật đổ chính phủ. Liệu dân Nga có đố kị với dân Ukraine
không?
Michail
Ryklin: Đố kị là một yếu tố không phải là không quan
trọng.
Die
Zeit: Ông hay được hỏi rằng vì sao ở Nga không thể có
một cuộc lật đổ theo kiểu Mùa Xuân Ả-rập. Tôi nhớ, ông từng đưa ra ba lí do:
thứ nhất, mùa Đông quá dài. Thứ hai, xã hội quá nhiều người già. Thứ ba, rượu
Vodka.
Michail
Ryklin: Nga thực sự là một trong những nước yếu nhất, già
nhất về mặt nhân khẩu. Một Mùa Xuân Ả-rập không bao giờ xảy ra tại Nga được.
Nhưng còn có một nguyên nhân khác: Nga rất giàu tài nguyên. Nó chỉ việc bán tài
nguyên với quy mô lớn – tất nhiên lợi nhuận trước hết rơi vào túi giới đầu sỏ,
nhưng dân chúng, nhất là dân ở các đô thị lớn, cũng được hưởng chút sái cái lãi
suất từ thiên nhiên này. Quyền lực bỏ tiền ra mua thuộc hạ.
Die
Zeit: Ở Ukraine không như vậy hay sao?
Michail
Ryklin: Ukraine không có tiền để mua chuộc dân chúng. Gia
đình Yanukovych đã vơ vét một tài sản 12 tỉ, nhưng dân chúng không được gì hết.
Yanukovych học đòi cách ứng xử của các bạo chúa Nga, nhưng bối cảnh làm nên sự
giàu có của đám này thì ông ta lại không có. Nước Nga là một công ti cổ phần và
người Nga là những cổ đông nhỏ, khó mà nổi loạn chống lại quyền lực. Còn ở
Ukraine thì khác: Cổ đông chính nắm hết, không chịu chia cho ai, và đẩy đất
nước vào vòng phá sản.
Die
Zeit: Giới thượng lưu Nga nghĩ thế nào về một cuộc chiến
tranh mới ở Krym?
Michail
Ryklin: Tiền thì họ chuyển sang cất ở phương Tây, nhưng
lại muốn chứng tỏ mình là những nhà ái quốc. Toàn bộ hệ thống vì thế mà thành
dối trá và dễ bị tấn công. Giới thượng lưu Nga run sợ vì tài khoản của họ ở nước
ngoài có thể bị khóa, bất động sản có thể bị tịch thu. Đó là một đòn đánh mạnh
vào nước Nga – không cần đến một phát súng[1].
Die
Zeit: Có nghĩa là giới đầu sỏ không tán thành chiến
tranh?
Michail
Ryklin: Anh cứ hình dung thế này: một đầu sỏ Nga điển hình
thì có một biệt thự ở Florida, một nhà nghỉ ở Thụy Sĩ và một nhà nghỉ ở Côte
d’Azur; con trai học ở London, con gái thì vừa sang Princeton, thế mà bây giờ
Nga lại bị quốc tế trừng phạt. Nếu là anh thì anh sẽ quyết định thế nào: anh
muốn một nước Nga kiêu hãnh hay anh muốn giữ tiền của anh?
Die
Zeit: Theo ông thì hiện nay không khí trong Điện Kremlin
ra sao?
Michail
Ryklin: Không khí hoảng loạn đang hoành hành. Tôi tin chắc
rằng ở đó bây giờ hai phe đang kịch liệt đấu khẩu: một bên là giới quân sự muốn
chiến thắng triệt để, một bên là những người hoài nghi và cảnh báo. Điện
Kremlin đã bị chia rẽ mạnh hồi Nga đứng trước cuộc chiến ở Afghanistan, bây giờ
còn chia rẽ hơn nhiều.
Die
Zeit: Vậy Putin có thể làm gì?
Michail
Ryklin: Chắc ông ta đang đứng trước quyết định trọng đại
nhất của cuộc đời. Cuối tháng Năm Ukraine sẽ bầu cử, còn cuối tháng Ba có cuộc
trưng cầu dân ý ở Krym về việc sáp nhập vào Nga. Đến cuối tháng Năm, mọi thứ
phải được quyết định, Putin còn có thời gian từ nay đến lúc đó. Nhưng diễn biến
có thể xảy ra bất kể lúc nào. Putin sẽ tìm cách chiếm Krym.
Die
Zeit: Ông ta có được quyền tự mình định đoạt, như thường
thấy trong các vở bi kịch không?
Michail
Ryklin: Không, ông ta không phải là một cá nhân đứng trên
tất cả. Putin chỉ là tên gọi của cả một hệ thống. Và những hệ thống phải sử
dụng một cỗ máy tuyên truyền lớn như vậy thì ở một mức độ nào sẽ hóa điên. Chúng
tự sản xuất các huyền thoại về bản thân, cho đến khi những huyền thoại đó làm
tổ trong hiện thực. Bà Thủ tướng Merkel cũng vừa có ý nói như vậy. Bà ấy bảo
Barack Obama rằng bà ấy có cảm tưởng là Putin đang sống trong một thế giới tự
huyễn hoặc, xung quanh toàn những kẻ xưng tụng ông ta là Nga hoàng.
Die
Zeit: Putin là tác giả, là người đích thân tạo nên cái
hệ thống mà ông ta đang sống, hay ông ta chỉ là nhân vật chính bị cuốn vào đó?
Michail
Ryklin: Ông ta là một nhân viên mật vụ bẩm sinh và đã bao
nhiêu năm xây đắp nên cái hệ thống này. Đấy là một hệ thống để người đồng tính
– trong Điện Kremlin có rất nhiều – tồn tại, miễn là không công khai. Đấy là
một hệ thống trong đó Putin khai tài sản là chỉ có một chiếc xe Volga cũ và một
nhà nghỉ thừa kế của gia đình, chính thức thì ông ta không có của cải gì. Muốn
tồn tại trong hệ thống đó thì thần kinh phải phân liệt. Một hệ thống bệnh hoạn.
Nhưng nó đã có từ thời Stalin, Putin chỉ củng cố thêm mà thôi. Ông ta là sản
phẩm của hệ thống đó.
Die
Zeit: Ông có hình dung nổi là một năm nữa Putin sẽ thôi
không cầm quyền?
Michail
Ryklin: Có thể sẽ xảy ra một điều gì đó gạt ông ta khỏi
vòng quyền lực. Nhưng tôi khó hình dung là từ đó tâm thế xã hội sẽ thay đổi.
Anh thấy đấy: Cách mạng Cam từng cuốn phăng Yanukovych, nhưng sáu năm sau ông
ta lại có mặt, do chính nhân dân bầu lên. Cách mạng đến rồi đi, còn tâm thế xã
hội thì vẫn thế.
Die
Zeit: Putin cho rằng sự tan rã của Liên bang Xô-viết là
tai họa địa chính trị nghiêm trọng nhất của thế kỉ 20. Có đúng là chỉ riêng nhận
định đó đã đủ khiến ông ta phải tỏ ra “mạnh tay” ở Krym?
Michail
Ryklin: Có thể như vậy. Các sử gia đã so sánh sự tan rã
của Liên Xô với chấn thương tâm lí của nước Đức sau Hiệp ước Versailles: Cả một
quốc gia thấy mình bị đối xử bất công và bị hạ nhục. Sự tan rã của Liên Xô là
một chấn thương như vậy đối với nước Nga. Ngoài ra, người Nga khá đồng thuận về
Krym, họ coi bán đảo này là lãnh thổ Nga. Đặc biệt là có cả một huyền thoại về
thành phố Sevastopol: một pháo đài từng bị bao vây biết bao lần mà vẫn hiên
ngang đứng vững. Tolstoy từng là sĩ quan đồn trú tại đó và viết một tác phẩm về
thành phố này.
Die
Zeit: Theo ông, tình hình sắp tới sẽ thế nào?
Michail
Ryklin: Gia đình tôi đang sống ở Moskva, tôi hi vọng chiến
tranh không xảy ra. Nhưng tôi tin rằng hi vọng đó không trở thành hiện thực, vì
tôi biết rõ Putin.
Die
Zeit: Xung đột này có thể leo thang tới mức nào?
Michail
Ryklin: Mọi chuyện
đều có thể xảy ra, kể cả chiến tranh thế giới lần thứ ba. Chẳng hạn, nếu Thổ
Nhĩ Kì với tư cách là thành viên Khối NATO can thiệp. Bản thân Ukraine cũng có
một quân đội hùng hậu, được trang bị bằng vũ khí Xô-viết. Mọi khả năng đều tồn
tại.
Die
Zeit: Cuộc khủng hoảng này xảy ra đúng một trăm năm sau
ngày Thế chiến I bùng nổ, đó là một con số ma thuật chăng?
Michail
Ryklin: Tình thế
hiện nay cho thấy là một điều gì đó hoàn toàn bất ngờ có thể xảy ra, khiến ta
liên tưởng đến năm 1914. Nhiếu người quen của tôi ở Nga đang rất lo lắng. Họ
biết rằng: họ sẽ phải chịu trận. Tôi mới chỉ chứng kiến một lần một tình thế
tương tự, đó là trước khi Liên Xô tan rã. Đất nước, nơi ta sinh ra, bỗng nhiên
biến mất. Chúng ta đang rơi tự do. Một người đàn ông có tâm lí không hoàn toàn
bình thường đang cai quản quốc gia lớn nhất thế giới – bây giờ chúng ta đều cảm
thấy điều đó. Ở Berlin cảm giác đó có lẽ không mạnh lắm. Nhưng ở Moskva thì cảm
giác đó là: cháy to đến nơi rồi.
__________
GS Michail Ryklin (1948) là một trong những
triết gia Nga đương đại nổi tiếng nhất. Ông giảng dạy tại Viện Triết học thuộc
Viện Hàn lâm Khoa học Moskva và thỉnh giảng tại nhiều trường đại học quốc tế,
hiện sống tại Berlin.
Nguồn: Tuần báo Zeit, 06/3/2014. Nhan đề của người dịch.
Bản tiếng Việt © 2014 pro&contra
[1]
Ông Bill Browder, người đứng đầu Quỹ Hermitage Capital từng đầu tư hàng tỉ
dollar vào Nga trong 10 năm 1995-2006 rồi sau đó gặp rắc rối với luật pháp Nga,
bị cấm cửa và xử vắng mặt với bản án 9 năm tù vì tội biển thủ thuế, trong một
phỏng vấn với tờ Die Welt cũng cho
rằng phương Tây chỉ cần áp lệnh trừng phạt với 300 đầu sỏ kinh tế Nga là
sau hai tuần nước Nga sẽ gục, trong khi Ben Judah, tác giả cuốn Fragile
Empire: How Russia Fell in and Out of Love with Vladimir Putin, trong một bài
viết trên Politico nhan đề “Vì sao Nga không còn sợ phương Tây nữa”
lại nhận định rằng giới đầu sỏ Nga không lo ngại bị phương Tây trừng phạt kinh
tế, chẳng hạn vì châu Âu cũng bị các quyền lợi chia rẽ và nếu được trả thù lao
khá thì nhiều chính khách phương Tây hết nhiệm kì như Gerhard Schröder, Tony
Blair hay Nicolas Sarkozy cũng sẵn sàng đánh bóng cho các chế độ độc tài… (Chú
thích của người dịch)
No comments:
Post a Comment