Nguyễn Huy Vũ
Viet Studies 9-11-2015
Những ngày
còn là sinh viên đại học ở Singapore, khoảng những năm 2004, khi đi làm thêm ở
khách sạn, các bạn của tôi chủ yếu là người Miến Điện. Tò mò muốn xem thử dân
Miến Điện nghĩ gì về Aung San Suu Kyi và tình hình dân chủ, tôi hỏi các bạn người
Miến. Bạn e dè gọi Aung San Suu Kyi là Madam; khi hỏi bạn có dấn thân cho phong
trào dân chủ không, bạn lắc đầu: họ có súng. Với rất nhiều người Miến Điện lúc
bấy giờ, tình hình chẳng mấy khả quan, và dân chủ theo nghĩa được có tự do báo
chí và tự do bầu chọn ra những người lãnh đạo bất kể đảng phái nhằm dẫn dắt đất
nước là một điều gì đó xa vời.
Cuối năm 2007, cuộc biểu tình của các nhà sư bùng nổ,
bắt nguồn từ việc chính phủ Miến Điện giảm trợ cấp xăng dầu. Chính quyền quân sự
quyết định đàn áp cuộc biểu tình và bắt giữ những người cầm đầu. Cuộc biểu tình
bị dẹp yên và Miến Điện lại trở nên yên bình. Những diễn biến cho thấy phe quân
sự nắm giữ mọi phương tiện và dễ dàng xử lý phong trào dân chủ Miến Điện. Một lần
nữa hẳn nhiều người sẽ thấy con đường dân chủ còn xa lắm.
Năm 2009, lúc tôi ở Thụy Điển, thông qua một người bạn
quen một anh người Miến Điện, là con quan chức trong chính quyền và qua Thụy Điển
học, tôi nghe được thông tin rằng anh sẽ về Miến Điện và sắp tới sẽ có cải cách
lớn. Một thông tin thú vị nhưng khó tin vì mới cách đây không lâu chính quyền
thẳng tay đàn áp biểu tình. Tôi nghe với mục đích lưu giữ thông tin.
Bốn năm sau, đến năm 2011 thì chính quyền quân sự Miến
Điện hoãn dự án xây đập của Trung Quốc và mạnh dạn bắt đầu những cải cách chính
trị.
Nối kết những
sự kiện trên cho thấy rằng chính quyền Miến Điện lúc đầu thực chất không muốn cải
cách, vì cải cách đồng nghĩa với quyền lực bị giảm đi. Họ cũng đã tìm đến Trung
Quốc như một phao cứu sinh cho nền kinh tế khủng hoảng của mình, nhưng cuối
cùng cảm thấy con bài Trung Quốc cũng không thể cứu vãn được, và do đó quyết định
chọn lựa cải cách chính trị có kiểm soát. Giới cầm quyền
quân nhân Miến Điện đã chơi một ván bài đặt nhiều cửa khác nhau. Vậy đâu là
thách thức to lớn khiến giới quân đội Miến Điện bắt buộc cải cách? Không
gì hơn, đó là những thách thức và lợi ích về kinh tế, vì về quyền lực cách đây
không lâu họ sẵn sàng và dễ dàng ra tay đàn áp các cuộc chống đối.
Sau khi độc lập khỏi Anh năm 1948, Miến Điện trở
thành một nước dân chủ. Dưới sự dẫn dắt của thủ tướng U Nu theo mô hình phúc lợi
xã hội chủ nghĩa, Miến Điện từ một nước thịnh vượng dưới sự bảo hộ của Anh bước
vào một cuộc khủng hoảng kinh tế. Hàng hóa khan hiếm, ngân sách không đủ, chính
phủ giải quyết khủng hoảng bằng cách in thêm tiền khiến lạm phát tăng và khủng
hoảng thêm trầm trọng.
Khủng hoảng kinh tế kéo theo khủng hoảng chính trị.
Tướng Ne Win đảo chính năm 1948 và thiết lập chế độ xã hội chủ nghĩa trên toàn
Miến Điện kể từ đó. Dưới quyền tướng Ne Win, chính quyền quốc hữu hóa tất cả
các doanh nghiệp và ngành công nghiệp, chỉ trừ nông nghiệp.
Đói khổ và vô vọng dẫn đến các cuộc biểu tình liên
tiếp. Chính quyền phản ứng lại bằng cách đàn áp đẫm máu.
Năm 1962, sinh viên trường
Rangoon biểu tình, bị đàn áp khiến 15 người chết. Gần mười năm sau, nhân đám
tang U Thant -- cựu Tổng Thư Kí Liên Hiệp Quốc người Miến Điện -- năm 1975, biểu tình lại một
lần nữa diễn ra và lại bị đàn áp. Các cuộc biểu tình sau đó lần lượt diễn ra
trong các năm 1975, 1976,
1977 và đều bị dập tắt.
Tuy vậy, các cuộc biểu tình là một môi trường tốt đã
rèn luyện và gắn bó những người dấn thân cho dân chủ của Miến Điện lại với
nhau. Để rồi mười năm sau, năm 1988, phong trào phản kháng của sinh viên Rangoon một lần
nữa lan ra toàn quốc và qui tụ mọi thành phần xã hội. Do bắt đầu từ ngày
8/8/1988, cuộc phản kháng được lấy tên gọi là 8888. Cuộc phản kháng kéo dài được
chừng một tháng thì đảo chính quân sự xảy ra, chính quyền quân nhân thiết lập
và như mọi lần ra tay dập tắt. Cuộc phản kháng bị dập tắt nhưng một hệ quả
to lớn của nó là sự hình thành một đảng chính trị, với các thành viên nòng cốt
được tôi luyện từ các phong trào biểu tình trước đây: đảng Liên Đoàn Quốc
Gia vì Dân Chủ (NLD) hình thành với Aung San Suu Kyi đóng vai trò một biểu
tượng.
Sự hình thành một tổ chức đối lập ở Miến Điện cùng với
các áp lực quốc tế khiến giới cầm quyền Miến Điện lúc bấy giờ phải tìm một giải
pháp thoát hiểm. Họ mạo hiểm tổ chức một cuộc tổng tuyển cử nhằm chọn ra các
thành viên cho một ủy ban soạn thảo hiến pháp. Trong tổng số 492 ghế, đảng NLD
của Aung San Suu Kyi chiếm 392 ghế. 392/492 hay 80% một tỉ số áp đảo thể hiện sự
phẫn nộ của nhân dân với giới cầm quyền. Chính quyền quân nhân không công nhận
kết quả bỏ phiếu và đặt NLD ra ngoài vòng pháp luật. Các lãnh tụ NLD tiếp tục bị
bắt giam và Aung San Suu Kyi bị giam lỏng tại gia.
Đàn áp chính trị ở Miến Điện khiến chính phủ các nước
phương Tây gia tăng cấm vận và nền kinh tế Miến Điện trở nên bi đát hơn. Hàng
hóa khan hiếm cùng với quản lý kinh tế yếu kém khiến kinh tế ngày càng lún sâu
vào khủng hoảng. Trong khoảng những năm 1990 đến 2007, mức lạm phát trung bình ở
Miến Điện là 25%. Đi kèm với nó là thiếu hụt ngoại tệ. Tỉ giá hối đoái niêm yết
chính thức của chính phủ thường thấp hơn mức giá chợ đen đến khoảng 200 lần.
Nghèo đói, vô vọng và các cuộc phản kháng không đủ để
làm chùn bàn tay đàn áp của chính quyền quân nhân cho đến khi cuộc khủng hoảng
kinh tế thế giới 2007-2009 diễn ra. Lúc bấy giờ giới quân nhân mới lựa chọn cửa
thứ hai của ván bài: cải cách có kiếm soát, thay cho tiếp tục đàn áp.
Dù bị cấm vận và cô lập bởi các nước phương Tây, Miến
Điện vẫn có những trao đổi và đầu tư từ một số nước châu Á như Trung Quốc,
Singapore, Thái Lan, Ấn Độ và Hàn Quốc. Các công ty giao dịch của Miến Điện chủ
yếu nằm trong tay các gia đình tướng lĩnh. Thu nhập của Miến Điện chủ yếu đến từ
xuất khẩu gỗ, đá quý, du lịch và một phần đáng kể kiều hối. Cuộc khủng hoảng
kinh tế sâu đậm 2007-2009 do đó không những làm cho các khoản thu của chính quyền
suy giảm mạnh mà còn làm cho thu nhập của giới doanh nghiệp trong tay gia đình
các tướng lĩnh trở nên điêu đứng. Và chỉ khi có sự đồng thuận của hội đồng tướng
lĩnh, tướng Than Shwe và người kế nhiệm Thein Sein mới có thể nhanh chóng triển
khai các cải cách một cách có kiểm soát một cách trôi chảy. Gọi là các cải cách
có kiểm soát vì giới quân nhân vẫn còn nắm trong tay quân đội và tự cho mình
quyền giữ 25% tổng số ghế trong quốc hội.
Dù cuộc cải cách dân chủ Miến Điện chưa trọn vẹn, những
tiến triển trong quá trình dân chủ hóa Miến Điện đã đi những bước dài và khó có
thể quay trở lại. Tuy vậy, vẫn còn rất lâu trước khi NLD và giới quân nhân tạo
được sự tin tưởng chính trị với nhau. Chỉ khi NLD có thể trấn an giới cầm quyền
quân nhân rằng quá khứ là quá khứ và hòa giải là con đường phía trước cho một
quốc gia thì Miến Điện mới có thể tiến gần hơn đến một thể chế dân chủ đầy đủ.
Mà một cuộc hòa giải có khi phải mất cả thế hệ.
Nếu có một bài học rút ra từ cuộc cải cách dân chủ ở
Miến Điện thì đó hẳn là các cuộc phản kháng là môi trường gắn kết các cá nhân dấn
thân cho đất nước. Cuộc gắn kết đó cuối cùng dẫn đến sự hình thành một tổ chức
đối lập qui tụ đủ mọi thành phần. Và cuối cùng, đối diện với một chính quyền độc
tài đang chơi bài nhiều cửa, đối lập áp lực và thuyết phục chính quyền rằng cải
cách dân chủ hóa hòa bình là con đường thoát hiểm của giới cầm quyền và cũng là
con đường đem lại lợi ích của dân tộc.
Minneapolis, 9/11/2015
Tác giả gửi cho viet-studies ngày 9-11-15
No comments:
Post a Comment