Mặc Lâm, biên tập viên RFA
2015-11-05
2015-11-05
Mới đây Ủy ban sông
Mekong Việt Nam đưa ra kết luận rằng 11 con đập trên con sông Mekong có tác hại
không đáng kể đối với hạ nguồn. Điều này bị GS-TSKH Nguyễn Ngọc Trân phản
bác là một kết luận thiếu trách nhiệm và có thể đưa tới những quyết định phương
hại đến đời sống của hơn 18 triệu người dân sinh sống tại khu vực hạ nguồn con
sông.
GS-TSKH
Nguyễn Ngọc Trân nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban khoa học kỹ thuật nhà nước, nguyên
Chủ nhiệm Chương trình nhà nước điều tra cơ bản tổng hợp đồng bằng sông Cửu
Long và cũng là đại biểu quốc hội 3 khóa liền trong vai trò Phú chủ nhiệm Ủy
ban đối ngoại của Quốc hội. Ông đã dành cho Mặc Lâm bài phỏng vấn sau đây.
Mặc
Lâm: Thưa GS sau
khi ông có bài viết về kết luận của Ủy ban sông Mekong Việt Nam (VNMC) rằng những
con đập xây dựng trên sông Mekong tác hại không đáng kể lên đời sống người dân
hạ nguồn thì Thứ trưởng Bộ Tài nguyên môi trường Nguyễn Thái Lai tỏ ý không tin
điều GS viết. Xin ông xác định lại những số liệu này GS lấy từ đâu và lúc nào
thưa ông?
Giáo
sư Nguyễn Ngọc Trân: Ông
Thứ trưởng Bộ Tài nguyên môi trường cũng là Phó Chủ tịch Ủy ban Sông Mê Kong VN
nói rằng không biết những số liệu, những kết luận mà tôi nêu lên là tôi lấy ở
đâu thì tôi xin lập lại, những số liệu này chính từ báo cáo của MDS tức là
Mekong Delta Study, và cái báo cáo của chính phủ Việt Nam VNMC điều hành và Bộ
tài nguyên môi trường quản lý giao cho Viện Nghiên cứu Thủy lực của Đan Mạch
(DHI) họ công bố, thì tôi đã lấy báo cáo này.
Báo
cáo của MDS nó có nhiều version, nhiều phiên bản, mà cái phiên bản tôi lấy phải
nói là rất trễ là vào ngày 9 tháng 10. Sau đó phiên bản cuối cùng của Ủy ban
Mekong VN đưa lên mạng là báo cáo ngày 19 tháng 10. Tuy nhiên những kết quả mà
tôi trích ra trong bài báo của tôi thì có thể tìm và lấy lại được trong những
báo cáo tại Phnom Penh vào ngày 21 tháng 10 cũng như trong báo cáo của Ủy ban
quốc gia sông Mekong đã công bố vào ngày 19 tháng 10.
Tôi
xin nói rõ như vậy bỏi vì Thứ trưởng Nguyễn Thái Lai nêu lên nghi vấn không biết
kết luận của tôi lấy từ đâu ra. Tôi xin khẳng định một lần nữa là như vậy.
Mặc
Lâm: Theo GS thì
báo cáo này của VNMC nguy hiểm cụ thể ở chỗ nào thưa ông?
Giáo
sư Nguyễn Ngọc Trân: Cái
nguy hiểm của báo cáo này tung ra tại một hội nghị quốc tế thì ngoài những khía
cạnh kỹ thuật của nó còn có vấn đề tôi nghĩ cần phải nói rõ: đây là báo cáo từ
nghiên cứu của MDS là một nghiên cứu do chính phủ Việt Nam chủ động đặt ra và
được một phần tài trợ 3 triệu rưỡi đô la, mà đấu thầu thì DHI trúng thầu.
Thành
ra những kết luận này mà tôi muốn nêu lên đó là: nếu chưa bàn kỹ ở trong nước
mà lại đưa lên tại một hội nghị quốc tế tại Phnom Penh vào ngày 21 tháng 10, nó
có thể làm cho dư luận nghĩ là chính phủ Việt Nam đồng ý để cho UB quốc gia
sông Mekong đưa ra ngoài để mà thảo luận và điều này có thể dẫn tới chuyện hiểu
là chính phủ Việt Nam đồng ý cho chuyện xây dựng 11 cái đập.
Cái
này còn nguy hiểm hơn những khía cạnh kỹ thuật nữa. Thành ra mặt thứ hai của
cái nguy hiểm là cách làm việc của mình rất là thiếu trách nhiệm. Một cách làm
thiếu trách nhiêm bởi vì từ 10 tháng nay một số anh em chuyên gia Việt Nam
trong nước lăn lộn nhiều năm ở đồng bằng sông Cửu Long bởi thấy rằng cái nghiên
cứu này rất quan trọng. Chúng tôi đã góp ý về mặt phương pháp luận, về mặt số
liệu và thứ ba nữa là về mô hình toán. Phải là một mô hình mà chính phủ Việt
Nam có thể kiểm soát được, có thể sử dụng được để mà biết. Lỡ sau này có tình
huống gì thì mình có thể chủ động mình đặt lại.
Nói
cách khác thì phần mềm mở, sử dụng mã nguồn mở. Trong 10 tháng chúng tôi chờ đợi
thì VNMC cứ lần lựa trả lời và không gặp ai, trong lúc đó thì VNMC lại âm thầm
làm theo cái kiểu với các phương pháp luận mà tôi cho là rất nhiều lỗ hổng cho
nên chúng tôi thấy chuyện này nó rất nguy hiểm.
Mặc
Lâm: Theo kết luận của VNMC thì tác động của 11 con đập trên dòng chính lên mực
nước ở phần lãnh thổ Việt Nam của châu thổ đồng bằng sông Cửu Long là tương đối
nhỏ, khoảng dưới 2 cm mà tôi. Theo GS thì con số 2 cm nói lên điều gì?
Giáo
sư Nguyễn Ngọc Trân: Những nhà đầu tư họ bỏ tiền xây dựng đập thủy điện là để họ
bán điện, nó gọi là “benefit driven”, chạy theo lợi nhuận. Đằng này khi mô phỏng
thì họ chỉ mô phỏng cơ chế điều tiết vận hành của những cái đập đó là làm việc,
tích nước trong 8 hay 16 giờ gì đó, nghĩa là mỗi ngày có một thời gian tích nước
và một khoảng thời gian sả nước.
Nhưng
thường thì những đập thủy điện thì người ta tích nước trong một khoảng thời
gian khá dài để phát triển và lấy lãi. Bây giờ anh mô phỏng và đi tới kết luận
là nước chỉ tăng thêm 2 cm thì không đáng ngại, làm tôi nghĩ liệu khi nào mà
người ta xây dựng đập rồi vận hành cách khác đi thì kết quả của mình hiện nay,
cái mà VNMC làm có thực tế hay không?
Kinh
nghiệm cho thấy hồi năm 2010 - 2011 Ủy hội sông Mekong (Mekong River
Foundation) gồm 4 nước hạ lưu sông Mekong họ đã làm một nghiên cứu hết sức cơ bản
gọi là “strategic environment of statement” đánh giá chiến lược về những tác động
của các đập trên đó. Ngay cả cái đập Xayaburi mà họ nghiên cứu thì họ đã thấy
có biến động rất quan trọng rồi huống gì tới 11 cái đập nối tiếp nhau vận hành
cùng một lúc.
Mặc
Lâm: Và với kết
luận như vậy GS có nghĩ rằng nó sẽ tác hại trực tiếp như thế nào đối với dân
chúng Việt Nam đang sống trên hai bờ con sông Mekong?
Giáo
sư Nguyễn Ngọc Trân: Không
thể nào tiếp tục làm như thế này được vì 18 triệu sinh mạng con người ở dưới đồng
bằng sông Cửu Long, cộng với mấy triệu dân trong phần châu thổ sông Mekong phía
Campuchia nó bị đe dọa rất nghiêm trọng về môi trường, về mặt sản xuất và đời sống
của người dân. Kế sinh nhai hoàn toàn thay đổi. Vì vậy cho nên tôi nghĩ cái bản
báo cáo MDS cần thảo luận, cân nhắc thật kỹ sao cho nó sát với thực tế chứ
không phải chạy theo những kịch bản (scenario) rất smart nhưng dẫn tới những kết
luận không đáng kể.
Mặc
Lâm: Với vai trò
chuyên gia về lĩnh vực này giáo sư đã có động thái gì để cảnh báo cho chính phủ
Việt Nam thưa ông?
Giáo
sư Nguyễn Ngọc Trân: Tôi
có viết một lá thư cho Thủ tướng với những kiến nghị. Một là Thủ tướng triệu tập
để nghe báo cáo và mời các chuyên gia như Thủ tướng đã làm khi xây dựng ý tưởng
xây cái đập nối liền từ Vũng Tàu tới Gò Công để nghe lời trình bày kết quả rồi
thảo luận trước khi phê chuẩn báo cáo này. Hai nữa tôi cũng đã viết thư cho chủ
tịch Quốc hội, đề nghị Quốc hội theo dõi và giám sát dự án này. Bởi vì một dự
án khi phải đụng chạm tới đời sống của mấy chục ngàn dân thì Quốc hội phải có ý
kiến, huống hồ gì cả đồng bằng sông Cửu Long với 18 triệu dân mà nó còn dính tới
vấn đề an ninh lương thực của cả nước thì Quốc hội nên giám sát chuyện này.
Trước
mắt tôi đề nghị Bộ Tài nguyên môi trường của Ủy ban quốc gia sông Mekong phải
giải trình với Ủy ban công nghệ khoa học môi trường của Quốc hội về vấn đề này.
Mặc
Lâm: Xin cám ơn
Giáo sư Nguyễn Ngọc Trân.
---------------------------------
Tuổi Trẻ
31/10/2015
09:29 GMT+7
TT
- Những con đập trên sông MeKong tác hại không đáng kể là một kết luận
nguy hiểm vì nó liên quan đến môi trường, sản xuất nông nghiệp, thủy sản,
đời sống của gần 18 triệu người dân.
Trang bìa của báo cáo
dự án do Bộ TN&MT cùng VNMC thực hiện đang gây bức xúc cho nhiều nhà khoa học
“Tác
động của 11 đập thủy điện trên sông Mekong lên đồng bằng sông Cửu Long là không
đáng kể”! Đó là kết luận của báo cáo dự án “Nghiên cứu tác động của các đập thủy
điện trên dòng chính hạ lưu sông Mekong lên châu thổ sông Mekong, trong đó có đồng
bằng sông Cửu Long (MDS, Mekong Delta Study)” mà Ủy ban sông Mekong Việt Nam
(VNMC) cùng với tư vấn là Viện Thủy lợi Đan Mạch (DHI) dự kiến trình bày tại một
hội nghị quốc tế.
Cụ
thể, trong báo cáo dự án này nêu một số điều như sau: “Tác động dự kiến của 11
đập trên dòng chính lên mực nước ở phần lãnh thổ Việt Nam của châu thổ (đồng bằng
sông Cửu Long, người viết chú thích) là tương đối nhỏ, trung bình thấp hơn 2cm”
(slide 18/51); “Các thay đổi về độ mặn (g/l) là tương đối nhỏ ở châu thổ, khoảng
dưới 1g/l cho năm 2007 với chế độ vận hành hằng ngày của đập” (slide 44/51); “Đỉnh
lũ do vỡ đập tại Sambor vào khoảng 8m. Tại Phnom Penh vào khoảng 0,6m. Tại châu
thổ, dưới 0,4m” (slide 49/51); “11 đập dự kiến trên dòng chính không tác động một
cách có ý nghĩa sự xói lở bờ sông trên phần lãnh thổ Việt Nam của châu thổ”
(slide 50/51)...
Các
kết luận trên đây là vô cùng nguy hiểm vì nó liên quan đến môi trường, sản xuất
nông nghiệp và thủy sản, đời sống của gần 18 triệu người dân ở đồng bằng.
Nguy
hiểm còn bởi dự án là một dự án của Chính phủ Việt Nam được giao cho Bộ Tài
nguyên và môi trường thay mặt Chính phủ là chủ đầu tư quản lý và VNMC điều
hành. Dự án lên tới 3,5 triệu USD (gần 80 tỉ đồng, được quốc tế tài trợ), và
công ty tư vấn là DHI. Kết luận của dự án báo cáo ra quốc tế hàm nghĩa đã được
sự cho phép của Chính phủ Việt Nam và gián tiếp có thể được hiểu là Việt Nam đồng
tình với việc xây dựng cả 11 đập thủy điện trên dòng chính sông Mekong.
Phải
nói rằng cách làm của những người trực tiếp thực hiện dự án này là thiếu trách
nhiệm.
Bởi
vào tháng 12-2014, sau khi có được và nghiên cứu báo cáo nền của dự án, bản
thân tôi và một số nhà khoa học đã lưu ý ba nội dung: (1) phương pháp luận
không ổn vì còn nhiều lỗ hổng; (2) số liệu không được cập nhật, chuyên gia tư vấn
cần hiểu kỹ hơn thực tế thay vì chỉ sử dụng các kết quả đã có, được cung cấp;
(3) mô hình số mô phỏng các tác động phải minh bạch, Việt Nam có thể kiểm tra
việc mô phỏng; nên yêu cầu tư vấn sử dụng và cung cấp phần mềm mã nguồn mở.
Các
góp ý trên đây đã thông qua một hội nghị tại Ban chỉ đạo Tây Nam bộ ngày
30-12-2014, có sự tham dự của 13 tỉnh thành đồng bằng sông Cửu Long, và ngay
sau đó đã được trình lên Thủ tướng Chính phủ, đồng gửi Bộ Tài nguyên và môi trường,
VNMC.
Chưa
hết, đến tháng 6-2015, thay mặt nhóm chuyên gia, tôi đã trình bày với các nhà
tài trợ những góp ý trên đây trong một cuộc họp tại Hà Nội và yêu cầu phải hoàn
thiện phương pháp luận. Rất tiếc, VNMC không có mặt.
Sau
hơn 10 tháng VNMC viện đủ lý do để khất hẹn với nhóm chuyên gia trong khi đó vẫn
cùng DHI tiếp tục thực hiện dự án, và đã đi đến các kết luận trên đây mà VNMC định
báo cáo với quốc tế trước khi báo cáo với trong nước, trình bày với các chuyên
gia, các nhà khoa học trong nước am hiểu về đồng bằng sông Cửu Long.
Vì
tầm quan trọng của vấn đề, chúng tôi có một số kiến nghị như sau: 1. Bộ Tài
nguyên và môi trường cùng VNMC phải báo cáo với Thủ tướng kết quả nghiên cứu của
dự án, có sự tham dự của các nhà khoa học và cho ý kiến chỉ đạo về các bước tiếp
theo.
Trong
khi chờ đợi, Bộ Tài nguyên và môi trường, VNMC không công bố ra quốc tế các kết
quả nói trên. 2. Quốc hội theo dõi và giám sát kịp thời dự án quan trọng này.
Trước mắt, yêu cầu Bộ Tài nguyên và môi trường, VNMC giải trình dự án trước Ủy
ban Khoa học, công nghệ và môi trường của Quốc hội và các ủy ban khác có liên
quan.
(*)
Nguyên phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và kỹ thuật nhà nước, nguyên chủ nhiệm
Chương trình nhà nước điều tra cơ bản tổng hợp đồng bằng sông Cửu Long (1983 -
1990), đại biểu Quốc hội các khóa IX, X, XI, nguyên phó chủ nhiệm Ủy ban Đối
ngoại của Quốc hội.
GS.TSKH
NGUYỄN NGỌC TRÂN (*)
------------------------
1-11-2015
No comments:
Post a Comment