Anne
Applebaum
Phạm
Vũ Lửa Hạ dịch
Tháng
3 23, 2014
Chúng ta mất 20 năm
gắng biến Nga thành một nước phương Tây. Vô ích.
Từng
có những giây phút mặn nồng: Bill Clinton và Boris Yeltsin ôm nhau thắm thiết;
George W. Bush nhìn vào mắt Vladimir Putin và “hiểu được tâm hồn của ông”;
Hillary Clinton nhấn “nút tái khởi động” (Pressing a button). Cũng từng có
những lúc đắng cay. Thế nhưng ở phương Tây luôn có một luận thuyết phổ biến về
Nga trong hơn hai mươi năm độc lập của đất nước này.
Dù
công khai hay ngấm ngầm, từ năm 1991 giới lãnh đạo phương Tây hành xử với giả
định rằng Nga là một nước phương Tây còn khiếm khuyết. Có lẽ trong thời Xô
Viết, nước này đã trở nên khác hẳn, thậm chí bị biến dạng. Nhưng chẳng chóng
thì chầy, đất nước của Tolstoy và Dostoevsky, quê hương của ba-lê cổ điển, sẽ
trở về với cái mà Mikhail Gorbachev, lãnh tụ Liên Xô cuối cùng, đã gọi một cách
cảm động là “ngôi nhà Châu Âu chung của chúng ta”.
Trong
những năm 1990, nhiều người nghĩ rằng để Nga về với ngôi nhà đó chỉ cần có các
chính sách mới: Với những cải cách kinh tế đúng đắn, chẳng chóng thì chầy Nga
sẽ giống chúng ta. Có người lại nghĩ rằng nếu Nga tham gia Hội đồng Châu Âu, và
nếu chúng ta biến G-7 thành G-8, chẳng chóng thì chầy Nga sẽ hấp thu các giá
trị phương Tây. Các đặc quyền như vậy thậm chí chưa bao giờ được dành cho Trung
Quốc, một cường quốc kinh tế và chính trị lớn hơn nhiều. Sở dĩ như vậy là vì
chúng ta chưa bao giờ tin rằng Trung Quốc sẽ là “phương Tây”. Nhưng trong thâm
tâm chúng ta đã tin rằng một ngày nào đó nước Nga sẽ cùng hội cùng thuyền với
chúng ta.
Lại
cũng có người nghĩ rằng để nước Nga tiến lên cần có một kiểu ngôn ngữ phương
Tây nhất định, một cuộc đối thoại tốt hơn. Khi mối quan hệ đó xấu đi, Tổng
thống Bush trách Tổng thống Clinton. Tổng thống Obama trách Tổng thống Bush. Và
tất cả chúng ta trách cứ lẫn nhau. Hồi năm 1999, Tạp chí New York Times đăng
bài chính lên trang bìa với nhan đề “Ai đã đánh mất Nga?” (“Who Lost Russia?”)
Được bàn luận nhiều lúc đó, bài báo này cho rằng chúng ta đã đánh mất Nga “vì
chúng ta theo đuổi những nghị trình sai bét đối với nước Nga” và đã tư vấn kinh
tế sai lầm. Tuần trước, Jack Matlock, cựu đại sứ Mỹ ở Nga, gợi nhớ lại ý của
Putin và cho rằng Mỹ chịu trách nhiệm về cuộc khủng hoảng hiện nay vì đã “xem
Nga là kẻ thua cuộc”.
Những
lập luận này chỉ là suy bụng ta ra bụng người: Chính trị Nga chưa bao giờ “liên
can đến chúng ta”. Thực tình mà nói chúng ta chẳng có ảnh hưởng gì đến chính
trị nội bộ Nga kể từ năm 1991, ngay cả khi chúng ta hiểu họ. Những thay đổi
quan trọng nhất – sự chuyển giao ồ ạt dầu và khí từ nhà nước sang giới chính
trị quả đầu (oligarchs), sự trở lại nắm quyền của những người được KGB nhào
nặn, sự loại bỏ tự do báo chí và đối lập chính trị – đã diễn ra bất chấp lời
khuyên của chúng ta. Các quyết định quân sự quan trọng nhất – các cuộc xâm lược
Chechnya và Georgia – đều bị chúng ta phản đối. Tuy nhiều người dường như nghĩ
khác, mục đích chính của cuộc xâm lược Crimea cũng không phải là để khiêu khích
phương Tây. Như một bình luận viên Nga sắc sảo đã nhận xét, những câu quan
trọng nhất trong bài phát biểu sáp nhập [Crimea] của Putin trong tuần này nhìn
chung không được chú ý đến: ông nhắc đến “lực lượng phá hoại ngầm” và “những kẻ
phản bội” Nga được phương Tây tài trợ mà nay sẽ bị dập tắt. Putin xâm lược
Crimea vì Putin cần một cuộc chiến. Trong thời buổi tăng trưởng chậm hơn, và
với một tầng lớp trung lưu ngang ngạnh, có thể ông cần thêm vài cuộc chiến nữa.
Lần này quả thực không phải liên can đến chúng ta.
Nhưng
vì Crimea quá gần với Châu Âu, và vì ngôn ngữ sắc tộc-dân tộc chủ nghĩa mới của
Putin gợi lại quá nhiều ký ức về quá khứ đẫm máu của Châu Âu, cuộc xâm lược
Crimea có thể có một ảnh hưởng lớn hơn đối với phương Tây hơn cả ý đồ của ông.
Tại thủ đô của nhiều nước Châu Âu, các sự kiện ở Crimea đã thật sự gây bàng
hoàng. Lần đầu tiên, nhiều người bắt đầu nhận ra rằng luận thuyết này đã sai
lầm: Nga không phải là một cường quốc phương Tây còn khiếm khuyết. Nga là một
cường quốc chống phương Tây với một tầm nhìn khác, u ám hơn về chính trị toàn
cầu. Các danh sách cấm vận công bố ở Châu Âu tuần này ngắn đến buồn cười, nhưng
chính sự xuất hiện các danh sách này phản ánh cuộc bể dâu này. Hai mươi năm
qua, chẳng ai nghĩ đến chuyện “chế ngự” Nga. Nay thì người ta sẽ nghĩ về chuyện
đó.
Dù
gì đi nữa, ngay cả danh sách cấm vận mới và dài hơn của Mỹ cũng chỉ là một tín
hiệu. Hiện nay, những thay đổi quan trọng hơn nhiều là các thay đổi chiến lược
sâu sắc hơn nên xuất phát từ những hiểu biết mới của chúng ta về Nga. Chúng ta
cần suy nghĩ lại NATO, cần chuyển các lực lượng NATO từ Đức sang các biên giới
phía đông của liên minh này. Chúng ta cần xem xét lại sự hiện diện của tiền Nga
trong các thị trường tài chính quốc tế, do quá nhiều tiền “tư nhân” của Nga
thực ra do nhà nước kiểm soát. Chúng ta cần xem lại các luật lệ của chúng ta về
rửa tiền và các hình thức tránh thuế, do Nga dùng tham nhũng như một công cụ
của chính sách đối ngoại. Trên hết thảy, chúng ta cần xem xét chiến lược năng
lượng của phương Tây, do các tài sản dầu khí của Nga cũng được dùng để thao
túng chính trị và giới chính khách Châu Âu, và tìm cách giảm sự phụ thuộc của
chúng ta.
Tất
cả những điều này sẽ mất thời gian, và đối với một số người, như vậy có thể đã
quá trễ. Tuần trước ở Kiev, Ukraine, tôi gặp những thanh niên Ukraine nói với
vẻ hào hứng đến đau lòng về triển vọng một ngày nào đó họ có thể sống trong một
đất nước hoàn toàn khác. Tôi không nỡ lòng nói với họ là tôi không biết liệu họ
có bao giờ được như vậy hay không.
-----------------------------
Anne Applebaum là nhà báo viết chuyên mục cho Washington
Post và Slate. Bà tốt nghiệp cử nhân tại Đại học Yale (Mỹ) và thạc sĩ quan hệ
quốc tế tại Trường Kinh tế London (Anh), thông thạo tiếng Anh, Pháp, Ba Lan và
Nga. Bà chuyên về lịch sử chủ nghĩa cộng sản và việc phát triển xã hội dân sự ở
Trung và Đông Âu, và đã viết nhiều sách về các chủ đề này, trong đó có “Gulag:
A History” (Lịch sử nhà tù Gulag) giành được Giải Pulizer năm 2004. Chồng bà,
Radosław Sikorski, là Ngoại trưởng Ba Lan.
Đọc thêm: “Đằng sau bức màn
sắt“, bài giới thiệu tác phẩm Bức màn sắt: Cuộc thâu tóm Đông Âu (Iron
Curtain: The Crushing of Eastern Europe, nhà xuất bản Doubleday) của Anne
Applebaum
Bản tiếng Việt © 2014
Phạm Vũ Lửa Hạ & pro&contra
---------------------------
Nguyên văn:
[i] Pressing
the “reset button”. Chi tiết này nhắc tới chuyện năm 2009 ngoại trưởng Mỹ
Hillary Clinton tặng ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov nút bấm tái khởi động, bày
tỏ ý muốn của Mỹ muốn tái khởi động mối quan hệ Mỹ-Nga. (N.D.)
No comments:
Post a Comment