Nhìn
lại lịch sử
Cuối thế kỷ 18, đầu thế kỷ 19 sự thành công của cách
mạng Pháp khiến hàng loạt các quốc gia chuyên chế phong kiến Châu Âu sụp đổ
nhanh chóng. Chỉ trong một ngày (14/10/1806) quân đội Napoléon đã đánh bại quân
đội Phổ. Dưới sức ép hoặc cải cách hoặc tiêu vong ép buộc Phổ phải chấp nhận cải
tổ. Đặc trưng của cuộc đại cải tổ này là vấn đề về cải cách giáo dục hầu mong
muốn vực dậy một đất nước đã kiệt quệ dưới chế độ vương quyền Phổ và gánh nặng
chiến tranh để lại.
Wilhelm von Humboldt là người được giao trọng trách.
Ông tin tưởng, không có gì trên trái đất quan trọng bằng sự phát triển con người
trong tính đa dạng phong phú của tính cách cá nhân. Đặt nền tảng trên tinh thần
khai sáng và nhân văn, Humboldt đưa nền giáo dục Phổ vượt qua rào cản của các định
kiến đương thời và về sau trở thành niềm tự hào của Đức trong lịch sử Âu Châu.
Một trường hợp khác về sự đổi mới phá cũ đó là sự bừng
tỉnh của Nhật Bản. Ý thức về tầm quan trọng của con người, trong phong trào
Minh Trị Duy Tân, giáo dục được thúc đẩy như đòn bẩy trọng yếu cho công cuộc cải
tổ. Kết quả sau Duy Tân, Nhật bản từ một nước yếu kém và lạc hậu trở thành một
nước có sức mạnh toàn diện khiến các nước phương tây phải bất ngờ, thán phục.
Việt
Nam sẽ đi về đâu?
Nhìn lại lịch sử nhân loại thật trăn trở cho tương
lai của dân tộc. Hiểm họa Bắc thuộc là thứ mà nhiều người vẫn thường nhắc đến,
nhưng hãy thử từ một cái nhìn toàn cảnh. Chẳng cần phô bày lại cảnh tượng bạo lực
học đường, hôi của, chôm chĩa, cướp bóc, giết người dã man, chúng ta vẫn sẽ thấy
ngay văn hóa Việt đã vào giai kỳ suy thoái. Đó, là hồi chuông cảnh báo nguy cơ
tự giải thể dân tộc mà chúng ta không thể phớt lờ.
Mặc dù tất cả đều đang dự trong cùng một câu chuyện,
trải nghiệm và viết tiếp lịch sử, nhưng vì mỗi nhóm người viết một cách, với một
mục tiêu riêng lẻ nên chúng ta không có một căn cứ hiển nhiên nào để có thể
đoán chắc được tương lai của dân tộc mình.
Cũng như niềm tin vào cái mỏ neo của một con thuyền
đang chao đảo giữa đại ngàn sóng dữ - tin tưởng và trông chờ vào chính quyền hiện
tại, hay bất kể một lực lượng chính trị nào đi nữa cũng không chắc chắn. Tất cả
thứ đó đều có khả năng khiến chúng ta tổn thương. Chúng ta không thể nào trông
cậy vào nó, vì chúng ta sẽ gặp rắc rối khi quyền lực chính trị của nó đặt ra vô
kể những giới hạn lên chúng ta.
Người Đức hay Nhật Bản đều không làm nên cái cao cả
của họ do đặt kỳ vọng trên một chính thể nào. Thay vì vậy, họ ra sức xây dựng sức
mạnh nội lực, phát triển tiềm năng bên trong bản thân mỗi cá thể quốc gia.
Qua con đường giáo dục, họ tin tưởng trong tương
quan giữa cá thể và quốc thể thì cá thể chính là tác nhân làm nên giá trị của
quốc thể. Có một câu chuyện trong cuộc đại cải tổ Đức: Khi một cư dân Đức bước
ra từ một ngôi nhà vương quyền đã đổ sụp vì chiến tranh, anh ta tự hỏi bản
thân, liệu rồi những bất hạnh của anh ta có cho phép anh ta cái quyền được tự
hào về mình.
Câu trả lời là: Có! Bởi cái làm nên giá trị của anh
ta là phẩm chất tinh thần của anh ta, nó không hề mất đi ngay cả khi một hệ thống
chính trị có sụp đổ. Như Schiler (Friedrich Schiller, 1759-1805, là nhà thơ,
nhà soạn kịch, triết gia người Đức) đã khẳng định, điều tôi muốn nhấn mạnh ở
đây chính là sự độc lập giữa tính chất quốc gia với chính trị.
Chừng nào mà thứ giá trị ấy còn tiếp tục được củng cố,
được xây dựng, được làm cho phát triển thêm thì chừng đó chúng ta còn có quyền
tự hào. Quan trọng là chúng ta có thể đoàn kết, và kiên tâm cùng thực hiện một
giấc mơ tự tôn dân tộc hay để nó chỉ còn là chiếc bóng lẻ loi bên dòng lịch sử
4000 năm văn hiến?
Chung
tay xây dựng một tinh thần mới
Như những nhà cải tổ Phổ nhận định, muốn cải cách
nhà nước và xã hội cho hiệu quả trước hết ta phải “tạo nên một tinh thần mới”
cho con người. Cái “tinh thần mới” này là làm cho tinh thần bên trong mỗi người
trở nên tự chủ và vượt thoát sự bó buộc trong thế giới mưu sinh. Vì vậy trong bối
cảnh hiện tại giáo dục chính là một phương thức cứu cánh để tạo nên cái mới
này.
Mặc dù giáo dục là một trong những nhiệm vụ quan trọng
hàng đầu của nhà nước, nhưng nền chính trị chuyên quyền đã làm vô hiệu hóa mọi
nỗ lực cải cách. Đã không tự mình làm được, tại sao nhà nước không tạo điều kiện
cho sự chung tay góp sức của những hội đoàn ngoài quốc doanh?
Ở những nền Cộng hòa và Dân chủ như Cộng hòa Xã Hội
Chủ nghĩa Việt Nam, người dân là những người nắm giữ vận mệnh của đất nước
nhưng nền chính trị chuyên quyền chỉ sử dụng người dân như những công cụ phục vụ
cho chế độ. Những ý kiến thuận chiều mới được dùng để tham khảo, các ý kiến
khác bị gạt bỏ thậm chí với những ý kiến chống lại sẽ bị quy chụp, vu vạ vào
các điều luật về an ninh quốc gia.
Có bao nhiêu người vẫn tiếp tục muốn điều này? Tại
sao chúng ta không tự vận động? Chúng ta không thể mãi chỉ kêu gọi, hoặc chỉ
đưa ra phương sách chờ đợi cho đến khi nhà cầm quyền ngó ngàng đến nó nữa.
Gần đây có những cố gắng của một nhóm làm sách mang
tên Cánh Buồm. Nhưng chỉ một nhóm thì không đủ lực để “tạo nên một tinh thần mới”
cho người Việt. Mỗi người chúng ta đều phải có phận sự can dự vào thực hiện trọng
trách này.
Rèn luyện mình và tác động lên người khác bằng cái
đã làm nên chính mình, đó là nguyên lý nền tảng triết học giáo dục của
Humboldt. Tất nhiên, ban đầu sự khởi đi chỉ là số ít nhưng nếu không có một,
hai người này để khởi đầu thì sẽ không có cơ hội để có những hiệu ứng mạnh hơn.
Hãy xây dựng tinh thần cho chính mình và giúp người
khác tạo nên tinh thần mới cho chính họ.
Bình Thuận, 23/09/2015
No comments:
Post a Comment