Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã khẳng định Việt Nam
đang “cân nhắc các phương án để bảo vệ mình, kể cả phương án đấu tranh pháp lý,
theo luật pháp quốc tế”.
Thanh Niên Online xin giới thiệu loạt bài của luật sư Trinh Nguyễn và đồng nghiệp, phân tích sâu về lý do tại sao Việt Nam nên khởi kiện, những thách thức sẽ phải đương đầu cũng như những luận cứ lịch sử cần thiết cho vụ kiện này.
Kỳ 1: Thời cơ có tiếng nói chính thức thông qua cơ quan tài phán
quốc tế
Việt Nam từ lâu đã bằng cách này hay cách khác,
thông qua nhiều kênh thông tin để khẳng định chủ quyền trên quần đảo Trường Sa
và Hoàng Sa. Nhưng phần lớn những khẳng định đó là tuyên bố của Việt Nam chưa
có một sự đối thoại chính thức và có tính ràng buộc với Trung Quốc trước sự chứng
kiến của một bên thứ ba được trao quyền tài phán.
Do vậy, khi chính thức đưa đơn kiện lại Trung Quốc
về vấn đề chủ quyền, bản thân việc đưa đơn kiện đó đã giúp Việt Nam khẳng định
rằng mình tin vào chính nghĩa và tự tin vì có những bằng chứng để chứng minh chủ
quyền đối với quần đảo Trường Sa, Hoàng Sa và vùng đặc quyền kinh tế.
Đây không chỉ là cuộc chiến pháp lý mà là một phương
cách chính thống nêu quan điểm chính thức và dứt khoát của Việt Nam về việc này
trước dư luận quốc tế. Đây cũng là cơ hội để phản bác lại lập luận của một số học
giả Trung Quốc cho rằng Việt Nam đã không có bất kỳ phản đối chính thức nào về
việc chiếm đóng liên tục của Trung Quốc trên đảo Hoàng Sa.
Bản thân việc khởi kiện đã là một lời tuyên bố mạnh
mẽ của Việt Nam về niềm tin vào công lý và luật pháp quốc tế và là một lời kêu
gọi cộng đồng quốc tế quan tâm thật sự vào việc này. Hiện tại, vì tiềm lực kinh
tế của Trung Quốc rất mạnh và hầu như rất nhiều nước trên thế giới có quan hệ
kinh tế với Trung Quốc, do đó, cho dù họ muốn lên tiếng ủng hộ Việt Nam thì
cũng phải có một cái cớ và một cơ sở nào đó. Cơ sở pháp lý đưa ra tại một cơ
quan tài phán sẽ là cơ sở để cộng đồng quốc tế nhìn vào đó mà lên tiếng ủng hộ.
Tại
sao vào thời điểm này?
Về phương diện kỹ thuật pháp lý, nếu một bên đưa ra
vụ kiện tại một cơ quan tài phán với tư cách nguyên đơn thì sẽ có những lợi thế
nhất định trong việc cơ cấu và trình bày các chứng cứ.
Đưa vào đơn khởi kiện và những yêu cầu khởi kiện
(claims) mà cơ quan tài phán được lựa chọn sẽ yêu cầu bên bị đơn đưa ra những bằng
chứng để phản biện lại những vấn đề trên. Bằng cách đó, chúng ta sẽ biết được
những căn cứ pháp lý mà Trung Quốc đưa ra. Cũng về mặt kỹ thuật pháp lý,
bên nguyên đơn (claimant) sẽ chủ động hơn về mặt thời gian và chủ động trong việc
chọn lựa cơ quan tài phán thích hợp cho các yêu cầu khởi kiện của minh
(claims).
Xin lạm bàn một chút về những phương án có thể được
xem xét trong tình hình hiện nay. Nếu xét một cách khoa học các phương án theo
phương pháp loại trừ thì có lẽ việc đưa vụ việc này ra tài phán quốc tế là
phương án khả thi nhất trong thời điểm hiện tại. Vì sao?
1. Khả năng dùng vũ lực (trừ khi để tự vệ) đã bị
loại trừ ngay từ đầu vì nhiều lý do, mà quan trọng nhất là việc tuân thủ luật
pháp quốc tế. Hơn nữa, nếu trong tình huống bắt buộc phải tự vệ thì việc không
cân xứng lực lượng là một việc cần phải được cân nhắc.
Khi đó, nếu nhờ vào đồng minh thì phải có thờì gian
thành lập liên minh và đương nhiên khi nhờ vả hoặc nhận sự hỗ trợ quân sự của một
ai thì ít nhiều cũng sẽ bị ảnh hưởng hoặc phụ thuộc, điều mà Việt Nam chưa sẵn
sàng. Việc tìm kiếm đối tác chiến lươc cũng khả thi, tuy nhiên cũng cần
có thời gian chuẩn bị.
2. Khả năng đàm phán bằng con đường ngoại giao
đã được thực hiện một cách gần như triệt để. Hàng chục cuộc điện đàm, trao đổi
gặp mặt thuộc các cấp đều chưa đạt đến các kết quả mong muốn.
Trong khi đó, tập đoàn dầu khí Hải Dương Trung Quốc
- bên đã ra quyết định đặt giàn khoan trong vùng biển mà Việt Nam đã khẳng định
chủ quyền - đã nhấn mạnh rằng việc lắp đặt giàn khoan này đã được sự chấp thuận
của chính phủ Trung Quốc.
Như vậy, bằng sự hiện diện của giàn khoan này, chính
phủ Trung Quốc đã ngang nhiên thể hiện ý đồ khẳng định quyền được khai thác
trên vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam vì vị trí giàn khoan Hải Dương 981 đặt
cách đảo Tri Tôn - một đảo thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam - 17 hải lý,
cách đảo Lý Sơn 119 hải lý.
Đây có thể nói là một sự vi phạm của Trung Quốc đối
với chủ quyền lãnh thổ của Việt Nam. Do đó, có thể là một trong những bằng chứng
để Việt Nam khởi kiện yêu cầu tuyên bố sự vi phạm này và yêu cầu không vi phạm.
Mục
đích khởi kiện
Có người cho rằng, việc khởi kiện sẽ không có lợi vì
hai bên trong vụ kiện sẽ khó ngồi lại với nhau trong các đàm phán/giao dịch
tương lai. Trong con mắt của các luật sư, việc đưa một vụ việc ra giải quyết tại
một cơ quan tài phán không làm chấm dứt con đường đàm phán.
Luật sư Trinh Nguyễn - Ảnh: nhân vật cung cấp
Ngược lại, bằng việc đưa một vụ việc ra phân xử tại
cơ quan tài phán, bên nguyên có thể thúc đẩy việc ngồi lại đàm phán một cách hiệu
quả hơn.
Việc đưa ra khởi kiện còn là một bài toán, một nước
cờ mà yếu tố thời gian cần được cân nhắc.
Mặc dù việc Trung Quốc có đặt giàn
khoan tại vùng đặc quyền kinh tế không là một cơ sở duy nhất và đầu tiên để
Việt Nam đưa vụ kiện về chủ quyền lãnh thổ ra cơ quan tài phán quốc tế, hành động
lố bịch của Trung Quốc và các manh động khác (dùng vòi rồng tấn công tàu kiểm
ngư Việt Nam, dùng tàu để đâm vào tàu ngư dân Việt Nam…), có thể được ví như là
một tình huống khẩn cấp cần được giải quyết.
Trong trường hợp này, với sức ép của dư luận cộng với
các biện pháp có thể được tiến hành đồng thời hoặc từng bước hậu thuẫn, thì việc
Việt Nam đưa vụ việc vi phạm chủ quyền ra cơ quan tài phán quốc tế sẽ được lưu
tâm và giải quyết sớm.
Khi quyết định đưa ra khởi kiện, đôi khi mục đích của
bên khởi kiện là tạo một sức ép để bên kia đàm phán nghiêm chỉnh. Khi đơn kiện
được nộp đúng nơi và được thụ lý bởi cơ quan tài phán có thẩm quyền là bên khởi
kiện đã thành công được 50%.
Trong vụ việc này, nếu mục đích chính của Việt Nam
là muốn có một tiếng nói chính thức bằng con đường sử dụng luật pháp quốc tế
thì nếu đã làm bài toán loại trừ, có lẽ đây là một phương án khả thi nhất.
Phương án này cũng không triệt tiêu các phương án khác mà có thể kết hợp với
các phương án khác khi cần thiết.
Nhưng muốn đánh giá được xác suất thành công (thắng
kiện chỉ là một thành công trong những thành công có thể có như đã nêu ở trên)
thì chỉ khi nào bắt tay và lập kế hoạch khởi kiện cụ thể, và bắt tay vào soạn
thảo đơn kiện và đánh giá chứng cứ mới có thể đánh giá chính xác hơn sự thành
công của vụ kiện.
Do vậy, tôi nghĩ đây là thời cơ tốt nhất để Việt Nam
đưa các cơ sở pháp lý của mình ra một cơ quan tài phán để khẳng định rằng Việt
Nam luôn khẳng định và chưa bao giờ từ bỏ chủ quyền đã được thiết lập của mình
đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.
Trong trận chiến pháp lý, khi thời cơ đã đến thì phải
nắm lấy và hành động. Một số ý kiến quan ngại các khó khăn mà Việt Nam sẽ gặp
phải như việc Trung Quốc sẽ từ chối không tham gia vụ kiện hoặc cần phải kiện ở
tòa nào và đưa ra các yêu cầu khởi kiện gì. Đây là các vấn đề kỹ thuật
pháp lý sẽ được xử lý bởi các chuyên gia pháp lý chứ không phải là những trở ngại
cho chủ trương khởi kiện.
Luật
sư Trinh Nguyễn và đồng nghiệp
------------------------------
Trinh Nguyễn là luật sư tốt nghiệp thạc sĩ luật tại
đại học Queensland University (Australia). Cô có kinh nghiệm làm việc với các
hãng luật quốc tế như Freehills, Phillip Fox, HopGood Ganim.
No comments:
Post a Comment