Kỹ Sư Phạm Phan Long - VOA Tiếng Việt
11/03/2017
Ủy hội sông Mekong có 9 dự án thủy điện của Lào và 2
dự án của Cambodia đã được đề nghị xây trên dòng chính. Bốn nước thành viên
Thái Lan, Lào, Việt Nam và Cambodia đã ký kết Hiệp Định 1995, theo đó các dự án
này phải thông qua thủ tục thông báo, tham vấn và thỏa thuận (PNPCA). Diễn đàn
khu vực Ủy Hội Sông Mekong (UHSMK) vừa họp tại Luang Prabang tháng 2, 2017, thảo
luận về dự án Pak Beng, cũng như Xayaburi và Don Sahong nên UHSMK sẽ không có sự
đồng thuận và 11 dự án lần lượt sẽ được thực hiện bất chấp thủ tục đã ký kết.
Bài tham luận này
giải thích tại sao Lào có thể ngang nhiên tiến hành các dự án của họ như vậy.
Tài lực và thế lực nào đã chống lưng giúp Lào gạt qua phản đối của Cambodia, Việt
Nam bất chấp khuyến cáo của các chuyên gia quốc tế về các tác động nặng nề cho
môi sinh và kinh tế mà dân cư cả lưu vực sẽ phải gánh chịu.
1.
Nhận định về Diễn đàn khu vực do UHSMK tổ chức về dự án thủy điện Pak Beng tại
Luang Prabang ngày 22 tháng 2, 2017.
Diễn đàn này đã cho các quốc gia thành viên cơ hội
thảo luận về các quan ngại với dự án Pak Beng theo thủ tục đàm phán PNPCA của
Hiệp Định Mekong 1995. Đây là dự án thủy điện thứ ba trên đất Lào trong tổng số
11 dự án đã được đề nghị trong hạ vực Mekong. Đã có nhiều nghiên cứu đánh gía
tác động khoa học của thủy điện, từ viện nghiên cứu của Úc, đại học của Hoa Kỳ
và Thái Lan và của Đan Mạch, cùng cho rằng thủy điện sẽ có tác động tiêu cực
xuyên biên giới nghiêm trọng, nhưng Lào đã không hoãn lại mà dùng các diễn đàn
khu vực như một màn kịch tham vấn cho qua để Lào tiến hành thủy điện nhanh
chóng hơn.
2.
Các tác động tiêu cực đã diễn ra trên hạ du ra sao? Và những nghiên cứu chiến
lược đà thẩm định những thiệt hại nghiêm trọng như thế nào?
Trong những năm qua lưu vực Tonle Sap và Đồng bằng
sông Cửu Long đã chết vì khát, vì mặn và nông ngư dân ngày càng cơ cực họ vẫn cứ
nghèo. Mekong Delta đã mất 50% phù sa vì các đập ở Vân Nam Trung Quốc và theo
các đánh giá khoa học, sẽ mất thêm 25% phù sa nữa từ các dự án thủy điện của
Lào và Cambodia. Trước cái chết dần mòn của vựa lúa và tôm cá VN, Trung Quốc và
Thái Lan sẽ được hưởng lợi nhiều nhất, trong khi Lào hưởng ít hơn và nghiễm
nhiên thành con nợ dài lâu của Thái Lan và Trung Quốc vì họ sẽ đầu tư vào xây đập
và bán những thiết bị thủy điện và tổ máy “made in China” để Lào vận hành.
TS Lê Anh Tuấn nhận định: “Cùng với các con đập đang
xây dựng, đập Pak Beng sẽ chặt đứt tính liên tục và kết nối của dòng chảy sông
Mekong, và đẩy các quốc gia ở hạ nguồn đối mặt với những quan ngại thật sự về
nguồn nước, nguồn phù sa, nguồn cá và các nguồn sống của nhiều hệ sinh thái
khác. Bên cạnh một loạt công trình thuỷ điện ở phía Vân Nam của Trung Quốc, hoạt
động xây đập của Lào sẽ gây bất ổn và hạn chế phát triển - hợp tác cho toàn khu
vực Mekong.”
Năm 2010, UHSMK đã có nhận Bản Báo cáo cuối cùng
Đánh giá Môi trường Chiến Lược về Thủy Điện Mekong do viện nghiên cứu
International Centre for Environmental Management (ICEM) thực hiện với kết luận
riêng về kinh tế rằng:
Những tổn thất mà các ngành thủy sản và nông nghiệp
phải chịu do ảnh hưởng các đập dòng chính sẽ tăng lớn hơn các lợi ích thực tế của
các ngành này. Thủy sản và nông nghiệp, hai ngành kinh tế quan trọng nhất trong
hạ lưu Sông Mêkông phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên, sẽ chịu thiệt hại 500
triệu USD/năm, bên cạnh các lợi ích từ nghề cá hồ chứa và tưới nước dự kiến
đóng góp 30 triệu USD/năm. Một khi, các tác động về kinh tế đến nghề cá ven biển
và châu thổ được hiểu cặn kẽ hơn, thì các ước số tổn thất có khả năng tăng đáng
kể. Ngay cả khi có các biện pháp giảm thiểu (tác động) đối với các dự án thủy
điện trong vùng, các dự án dòng chính hạ lưu Sông Mê-kông vẫn có khả năng làm
tăng sự bất bình đẳng (phân phối lợi và thiệt) làm trầm trọng thêm đói nghèo ở
các nước hạ lưu Sông Mêkông.
Các nghiên cứu sau đó của đại học Portland
University HK (2011) và Mae Fah Luang TL (2105) và viện khoa học Đan Mạch DHI đều
bổ túc thêm với kết luận tương tự.
3.
Thủ tục PNPCA gồm những bước nào?
PNPCA là một thủ tục cam kết quốc tế, các nước thành
viên MRC phải tuân thủ cho mọi dự án trên dòng chính và UHSMK có phận sự tổ chức
các diễn đàn khu vực duyệt xét các dự án đó. Thủ tục PNPCA bắt đầu từ bước
Thông báo trước (Prior Notification), Tham vấn trước (Prior Consultation) và phải
đạt Thỏa thuận (Agreement) mới có phép thi hành. PNPCA có ghi rõ nguyên tắc:
“Tham vấn trước không phải là quyền phủ quyết sử dụng nước hoặc là quyền đơn
phương sử dụng nước của bất kỳ quốc gia ven sông nào mà không xét đến quyền của
các quốc gia ven sông khác.”
4.
Lào có các biện pháp giảm thiểu các tác động tiêu cực cho dự án nào không?
Dự án Xayaburi, theo thông tin Lào, họ báo có chi
thêm $400 triệu USD làm thang cho di ngư trở về thượng nguồn và làm lộ trình
cho phù sa chảy xuống. Cố vấn của Lào sẽ phải làm theo yêu cầu dự án của chủ
nhân và biện hộ cho dự án. Họ phải tin tưởng và thiết kế, kỹ thuật và điều
hành, cho rằng nước sẽ phải chảy vào lúc họ cho, trầm tích phải chuyển theo nơi
họ phân bố, cá phải bơi theo luồng họ chỉ đạo, điện phải tải nơi họ cho đi, và
tiền họ chia như bài toán lợi nhuận đã tính. Nhưng chưa có tiền lệ nào cho thấy
những biện pháp đó có hiệu quả và không có ai phải chịu trách nhiệm và đền bù
thiệt hại nếu thiết kế họ không thành công.
Chưa biết hiệu quả thiết kế dự án, theo ông Phạm Tuấn
Phan, Giám đốc Văn phòng Thư ký UBSMK, Lào sẽ dùng Xayburi làm “mẫu mực” thiết
kế các dự án kế tiếp Don Sahong và Pak Beng. Quyết tâm làm thủy điện của Lào đã
hiện rất rõ, chiến lược thủy điện bất chấp hệ quả ra sao, đặt khu vực dưới đe dọa
và liều lĩnh của Lào và sẵn sang thách thức lân bang khi sự đã rồi.
5.
Việt Nam đã có hành động gì theo PNPCA can ngăn Lào trong UHSMK?
Trong quá trình tham vấn VN đã chính thức phản đối dự
án Xayaburi và Don Sahong của Lào với Ủy Ban Liên Hợp (UBLH MRC Joint
Committee) cấp thứ trưởng, khi không có đồng thuận như thế UBLH chuyển lên cho
cấp bộ chính phủ Hội đồng (MRC Council) giải quyết và cả hai dự đã bế tắc ở đó
không có thỏa thuận. Theo PNPCA Việt Nam có thể dùng ngõ ngoại giao để tìm giải
pháp với Lào, nhưng không thấy VN đã có hành động ngoại giao nào cả. Nếu ngoại
giao không thành, Hiệp Định 1995 cho Việt Nam quyền khiếu kiện Lào qua tòa án
hòa giải quốc tế nhưng VN vẫn không thấy có hành động pháp lý này. Chính vì sự
liệt kháng của VN như thế nên Lào tiếp tục khai thác triệt để cơ hội khi họ thấy
có thể. Do đó dân VN cần đánh thức chính quyền VN dậy, để nhận trách nhiệm quyết
liệt bảo vệ tài nguyên môi sinh và quyền lợi dân tộc.
6.
Tại sao lưu vực Mekong lại nỗ lực phát triển thủy điện dù tai hại như thế?
Trước nhất cả là do Việt Nam đã thiếu nỗ lực tranh đấu
cho quyền lợi dân tộc, bên cạnh là do Thái Lan giật dây và Trung Quốc tạo điều
kiện tài chánh, kỹ thuật và chính trị tách Lào và Cambodia cô lập Việt Nam
trong khu vực.
TQ đã mù quáng với thủy điện, họ hủy diệt các kho
tàng sinh thái thiên nhiên, đảo lộn nếp sống và kế sinh nhai của chính dân tộc
Trung Quốc. Thế mà các quốc gia trong lưu vực Mekong nói chung đã sa vào lời
nguyền thủy điện, một kỹ thuật đã lỗi thời trên thế giới lấy làm quy họach chiến
lược phát triển năng lượng trên toàn khu vực.
Tâm lý gia Abraham Harold Maslow đã nhận xét dí dỏm:
“nếu bạn là cái búa, cái gì nhìn cũng như cái đinh” (if all you have is a
hammer, everything looks like a nail). Vì thủy điện là sở trường của Trung Quốc,
họ đã lập ra một tập đoàn kỹ nghệ thủy điện đại quy mô với gía rẻ. Để tiếp tục
nuôi tập đòan kinh tài này, họ buộc phải tìm thêm thị trường khắp thế giới để
xuất cảng kỹ thuật, thiết bị và đầu tư số thặng dư ngoại hối, gây ảnh hưởng và
củng cố vị trí đại cường.
Kết
luận:
Chính phủ Việt Nam hãy lắng nghe ThS Nguyễn Hữu Thiện
nhận định sau đây và tranh đấu yêu cầu Lào ngưng tất cả dự án thủy điện tới khi
nghiên cứu Council Study hoàn tất và tuân thủ PNPCA đi đến đồng thuận.
1. Việc thiếu phù sa sẽ gây sạt lở nghiêm trọng bờ
sông, bờ biển ĐBSCL, việc này sẽ không có biện pháp nào để thích ứng.
2. Việc thiếu phù sa ảnh hưởng đến năng suất nông
nghiệp, ngay từ bây giờ Việt Nam cần ý thức rằng nguồn phù sa trong tương lai sẽ
rất hạn chế và phân bón sẽ không thể thay thế phù sa.
Để duy trì an ninh lương thực trong nước về lâu dài,
cần phải giảm canh tác lúa ba vụ một năm như hiện nay vì canh tác lúa ba vụ để
xuất khẩu đã và đang làm cạn kiệt nguồn dinh dưỡng trong đất do phù sa bồi đắp
trước đây.
3. Về nguồn nước, trong các năm bình thường, các đập
này sẽ không ảnh hưởng nhiều đến lượng nước và thời gian nước về ĐBSCL, nhưng
trong những năm đặc biệt khô hạn thì các đập này sẽ làm tình hình tồi tệ thêm rất
nhiều vì các đập có tổng thời gian lưu nước hơn một tháng.
Lào chỉ tôn trọng Viêt Nam khi biết Việt Nam quyết
tâm bảo vệ Đồng bằng sông Cửu Long và sẵn sàng mang Lào ra trước tòa hòa giải
quốc tế.
Appendix 1. List of existing and proposed Lower
Mekong hydropower projects
M/T * Location Capacity (MW) Project Developer
Status**
1. Pak Beng M Lao PDR 885 Hong Kong MoU/FS
2. Luang Prabang M Lao PDR 1,410 Vietnam MoU/FS
3. Xayaburi M Lao PDR 1,285 Thailand Under
construction
4. Pak Lay M Lao PDR 1,320 China MoU/FS
5. Sanakham M Lao PDR 660 Hong Kong MoU/FS
6. Pak Chom M Lao PDR 1,080 Thailand?
7. Ban Khoum M Lao PDR 1,870 Thailand MoU/FS
8. Lat Sua M Lao PDR 650 Thailand MoU/FS
9. Don Sahong M Lao PDR 240 Malaysia Preliminary
work?
10. Stung Treng M Cambodia 980 MoU/FS
11. Sambor M Cambodia 2,600 MoU
(Bài viết của kỹ sư Phạm Phan Long, P.E., thuộc Viet
Ecology Foundation, gởi đến VOA ngày 9 tháng Ba, 2017.)
No comments:
Post a Comment