05
Mar 2017
http://luatkhoa.org/2017/03/nghe-lobbying-va-van-nan-tham-nhung-vi-sao-viet-nam-chi-co-dieu-thu-hai/
Lằn ranh giữa lobby
(vận động hành lang) và tham nhũng không phải bao giờ cũng rõ ràng.
Tại
Việt Nam, vận động hành lang gần như không hề tồn tại. Câu chuyện về chiếc xe ô-tô huyền bí tại Đà Nẵng vừa qua càng
làm dấy lên nhiều ý kiến trái chiều. Có người bảo đấy chính là vận động hành
lang, phương Tây cũng thế thôi. Nhưng đặt câu chuyện vào hệ quy chiếu pháp lý
thì không khó để nhận ra những dấu hiệu của tội danh tham nhũng, dù là hệ quy
chiếu của bất kỳ quốc gia nào.
Vậy
vận động hành lang thật sự là gì? Các quốc gia phương Tây (mà trọng tâm của bài
viết này là Hoa Kỳ) có xây dựng những nguyên tắc về vận động hành lang không?
Vận
động hành lang – tiếng xấu đồn xa
Vận
động hành lang, theo một định nghĩa khách quan nhất có thể tìm được, là việc một
số cá nhân, tổ chức cố gắng gây ảnh hưởng hoặc thuyết phục những nhà làm luật
(hoặc cũng có thể là các vị trí công quyền) ủng hộ hoặc chống đối một dự thảo
luật hay một chính sách nhất định nào đó.
Nói
cách khác, vận động hành lang, là việc tổ chức, cá nhân vận động, thông qua nhiều
phương tiện khác nhau cố gắng “bán” ý tưởng lập pháp của mình cho người có thẩm
quyền.
Mức
thu hút của ý tưởng có thể dựa trên: (i) sự ủng hộ của dân chúng, đặc biệt khi
người có thẩm quyền kỳ vọng được tái đắc cử vào các vị trí nhà nước; (ii) chất
lượng của ý tưởng, khi chạm đến những vấn đề mang tính kỹ thuật, qua đó giúp
người có thẩm quyền giành được tiếng vang, nâng cao uy tín.
Khái
niệm này đồng nghĩa rằng bất kỳ ai cũng có thể “bán” ý tưởng và kỳ vọng lập
pháp của mình cho hệ thống công quyền. Trong mô hình chính phủ hiện đại, trách
nhiệm tiếp xúc và đối thoại với công dân vẫn là nghĩa vụ bắt buộc của cơ quan
công quyền. Và theo lý thuyết, một ý tưởng hợp lý, được ủng hộ mạnh mẽ chắc chắn
sẽ được lắng nghe.
Bên
cạnh đó, các tổ chức vận động cũng có thể được xem là cánh tay nối dài không tốn
tiền nuôi của các nhà lập pháp và quan chức chính phủ, khi họ cung cấp miễn phí
những thông tin hữu ích cho việc ra quyết định.
Vận
động hành lang có thể xem là một kênh chính thống của vận động chính sách một
cách công khai – nơi mà người dân và các hội nhóm công dân, tổ chức có thể thực
hành quyền quản lý nhà nước và xây dựng nền dân chủ lành mạnh.
Vì
vậy, thành phần tham gia vận động hành lang tại các quốc gia phương Tây rất đa
dạng; từ Liên đoàn nghề nghiệp (Liên đoàn Giáo viên Hoa Kỳ chi hơn 1 triệu USD
cho hoạt động hành lang trong năm 2016), đến Hội nhóm doanh nghiệp (Hiệp hội
Nhân viên Ngân hàng Hoa Kỳ chi vận động hàng lang khoảng 4 triệu USD một năm)
hay các doanh nghiệp, công ty xuyên quốc gia (các nhà vận động dưới trướng Phố
Wall được cho là chi đến 100 triệu USD chỉ cho lobby).
Đến
đây, ta có thể thấy vấn đề của vận động hành lang. Khi có quá nhiều người muốn
tham gia vào quá trình, người vận động cần gì đó rõ ràng hơn là ý tưởng, nguyện
vọng và danh tiếng. Và thường, người ta sẽ cần tiền.
Bắt
đầu với nghiên cứu chấn động của Mancur Olson vào năm 1965, các nhà khoa học xã
hội Hoa Kỳ liên tiếp cảnh báo sự nguy hiểm của vận động hành lang, khi chúng đặt
lợi ích các nhóm lợi ích nhỏ (có tổ chức, có nguồn lực và quan hệ) lên trên lợi
ích công cộng (rộng khắp và thiếu tính tổ chức).
Điều
này khiến cho Đạo luật Công khai hoạt động Vận động hành lang 1995 ra đời tại
Hoa Kỳ (Lobbying Disclosure Act) với đạo lý rất đơn giản: Bởi vì những nhà vận
động hàng lang được trả tiền để gây ảnh hưởng lên chính sách công cộng ảnh hưởng
lên toàn xã hội, công chúng cần biết họ là ai, họ đang đại diện cho quyền lợi của
ai, họ đang cố gắng gây ảnh hưởng đến những chính sách nào và họ được chi bao
nhiêu để làm việc đó.
Cộng
với sự chi tiết và rõ ràng trong Luật đạo đức trong chính quyền Mỹ, có thể nói môi trường
vận động hành lang và vấn đề ngăn chặn tham nhũng phần nào được đẩy lùi tại Hoa
Kỳ. Vận động hành lang trở thành một nghề, phải đăng ký và có trách nhiệm cung
cấp những thông tin quan trọng cho việc bảo đảm minh bạch, dù điều này cũng chỉ
mang tính tương đối.
Vấn
đề tương thích thể chế tại Việt Nam
Một
trong những rào cản lớn nhất cho vận động hành lang đúng nghĩa tại Việt Nam là
sự yếu thế của các cơ quan lập pháp trong… hoạt động lập pháp.
Cho
đến nay, Hội đồng Nhân dân các cấp và Quốc hội Việt Nam gần như không có tiếng
nói trong việc hình thành và hoàn thiện một văn bản quy phạm pháp luật, ngoại lệ
dành cho Luật Hành chính Công đang được Ban soạn thảo do Đại biểu Trần Thị Quốc
Khánh làm Trưởng ban.
Trong
khi đó, khái niệm “nhiệm vụ chính trị” và “thống nhất chính trị” được hiểu theo
nghĩa Đảng đã có chính sách thì Quốc hội cứ thông qua – đặc biệt sau tranh cãi
sân bay Long Thành, khiến hệ thống cơ quan lập pháp tại Việt Nam ít có giá trị
quyền lực nào trong mắt của hoạt động vận động hành lang đúng nghĩa.
Còn
đối với các vị trị nắm quyền lực hành chính nhà nước Việt Nam, hầu hết họ đều
không phụ thuộc vào cơ chế bầu cử số đông, và gắn chặt với hệ thống lệ thuộc đảng
phái chính trị khá phức tạp. Điều này loại bỏ đi nhu cầu lắng nghe, lựa chọn
phương án soạn thảo dự thảo luật hay chính sách hợp lý theo quan điểm của các
nhóm vận động chủ yếu dùng số đông công dân.
Hiện
thực này gây ra sự lệch pha nghiêm trọng trong vận động hành lang. Một mô hình
vận động hành lang lành mạnh là nơi mà các nhóm lợi ích có thể đấu tranh giành ảnh
hưởng trong việc ra quyết định nhà nước cuối cùng. Một số nhóm lợi ích có lợi
thế tài chính và chuyên môn, những nhóm đủ năng lực để hỗ trợ người có thẩm quyền
những vấn đề liên quan tranh cử, chính sách chuyên môn. Một số nhóm có lợi thế
số đông, có quyền lực bầu cử lớn.
Để
hiểu đơn giản, chúng ta có thể liên tưởng đến đấu tranh vận động giữa một Liên
đoàn Lao động và một Hiệp hội Doanh nghiệp. Liên đoàn Lao động sử dụng sức mạnh
quần chúng để đảm bảo rằng các quy định pháp lý bảo vệ tốt nhất cho quyền và lợi
ích của các thành viên thuộc Liên đoàn, đồng nghĩa với việc tạo ra gánh nặng
cho Hiệp hội Doanh nghiệp.
Ngược
lại, Hiệp hội Doanh nghiệp, bằng quan hệ, tài chính và khả năng chuyên môn; sẽ
lobby cho một hệ thống quy định nới lỏng và thuận lợi nhất cho việc phát triển
kinh doanh của doanh nghiệp. Kết quả kỳ vọng lý thuyết là một chính sách pháp
luật dung hòa lợi ích giữa hai bên, với sự giám sát lẫn nhau chặt chẽ.
Khi
thiếu vắng một trong hai bên – mà đặc biệt là nhóm hoạt động dựa vào dân cư và
xã hội dân sự, lobbying mất đi bản chất đối thoại chính sách, mất đi tính đấu
tranh lợi ích công cộng và “peer-review” cần có. Vận động hành lang, đương
nhiên bị biến chất trở thành hối lộ – tham nhũng.
—
Những
phân tích trên này không nhằm cho rằng sự nhập nhằng giữa vận động hành lang và
tham nhũng chỉ có ở Việt Nam. Hiện tượng này cũng tồn tại ở các quốc gia khác,
nhưng đi sâu vào phân tích, hiện tượng lỗi ở các nước khác xảy ra thường do các
yếu tố chủ quan hơn là lỗi hệ thống.
Ví
dụ, hàng triệu người tiêu dùng có thể sẽ không đủ khả năng “vượt mặt” các tổ chức
doanh nghiệp, không phải bởi vì họ ít tiền hơn doanh nghiệp, mà vì hoạt động đại
chúng rất dễ bị phá hoại bởi “free-riders”, những người “ngồi chơi xơi nước” và
hưởng lợi từ các hành vi tập thể.
Trong
khi đó, như đã phân tích, vấn đề hệ thống tại Việt Nam có “đóng góp” lớn hơn
cho hiện trạng tham nhũng hiện nay. Có lẽ đã đến lúc “đội quân” chống tham
nhũng của Việt Nam tập trung vào vấn đề thể chế hơn là những lời kêu gọi đạo đức
Đông Tây kim cổ.
Tài
liệu tham khảo:
BEN
PROTESS (August 1, 2011). “Wall
Street Continues to Spend Big on Lobbying“. New York Times.
Retrieved January 13, 2012.
Cohen-Eliya,
Moshe and Hammer, Yoav; Lobbying and the Democratic Process (October
17, 2011). William and Mary Policy Review, Vol. 2, No. 265, 2011.
LaPira,
Tim; Lobbying in the Shadows: How Private Interests Hide from Public
Scrutiny, and Why that Matters (October 7, 2014). Cigler, Allan J,
Burdett A. Loomis, and Anthony J. Nownes. 2015. Interest Group Politics 9th
Edition. Washington: CQ Press.
-----------
Đọc thêm:
Luật
Hồi tỵ: 5 điều có thể bạn chưa biếtTrong những năm trở lại đây, vấn đề
tham nhũng trong cán bộ, công chức nhà nước đã khơi gợi dư luận về chính
sách hồi tỵ thời phong kiến như một bài h...
Chống
tham nhũng: ‘pháp nước’ vẫn thua ‘lệ đảng’Đừng bao giờ nhầm lẫn rằng, Đảng
và Nhà nước là một. Những nghi vấn về sai phạm của cựu Bộ trưởng Công thương Vũ
Huy Hoàng sẽ do Đảng hay Toà án p...
Đã
đến lúc pháp luật Việt Nam phải kiểm soát “GIA ĐÌNH TRỊ”?Dư luận gần
đây lại tiếp tục nóng lên với việc có thông tin xác nhận rất nhiều người thân của
Bí Thư Triệu Tài Vinh hiện đang nắm rất nhiều chức vụ có...
Người
Việt xấu xí trong mắt người Anh thế kỷ 18Sir John Barrow (1764-1848) là
một chính khách, nhà du hành, và tác giả du ký người Anh. Năm 1792, đang làm một
gia sư dạy toán cho một gia đình quý ...
No comments:
Post a Comment