Thiền Lâm, gửi RFA từ Việt Nam
2013-03-20
2013-03-20
Phản
ứng xã hội sẽ không quá khó để biến thành phản ứng chính trị, một khi không còn
gì có thể kìm nén được nó. Nếu đến một thời điểm nào đó, nhân dân không chỉ
chạm vào mà còn vượt qua cả “giới hạn sợ hãi”, liệu tình hình và thế cuộc sẽ ra
sao?
Sự khởi đầu
Vụ
việc “gây rối trật tự công cộng” ở Vĩnh Yên - một khu vực chỉ cách trung tâm
của đảng cầm quyền sáu chục cây số - vẫn chưa có gì được coi là kết thúc.
Cho
dù tới nay cơ quan công an tỉnh Vĩnh Phúc vẫn xem tin tức về một trong những
thủ phạm giết người là con rể của vị chủ tịch tỉnh này có thể chỉ là loại
“thông tin đồn thổi”, nhưng quá trình điều tra hình sự về nhân vật “người nhà”
kia lại đang bắt đầu, thậm chí được khởi động một cách nhanh chóng đáng ngạc
nhiên, song trùng và có vẻ logic với việc một cơ quan pháp y của Bộ Công an đã
có mặt tại hiện trường để khám nghiệm tử thi chỉ một ngày sau khi xảy ra cơn
chấn động “biểu tình quan tài” với ít nhất hàng ngàn người dân tham gia.
Tất
cả chỉ mới là sự khởi đầu của một chủ đề xã hội học mà đã từng xảy ra nhiều
tiền lệ cũng như biến diễn thật khó lường đối với chính quyền trong những năm
gần đây - như một hiện tượng không thuần túy là cái thể hiện ra bên ngoài, mà
sâu xa hơn nhiều là những nguồn cơn vừa ẩn giấu vừa lộ liễu.
Khi
chứng kiến làn sóng “biểu tình quan tài” ở Vĩnh Yên mới đây hay một hành động
phản ứng tương tự của hàng chục ngàn người dân ở tỉnh Bắc Giang vào năm 2010 về
cái chết của một người dân trong đồn công an, một mẫn cảm mà bất cứ ai cũng có
thể bức bối là trong bối cảnh xã hội nhiễu nhương và mất an ninh trầm trọng,
ngày càng xảy ra nhiều trường hợp tử thương do xung đột cá nhân và nạn cướp
bóc, một xã hội mà “một bộ phận không nhỏ” báo chí đã tự nguyện khoác lên mình
cái áo “cướp - giết - hiếp”, tại sao lại rất thường diễn ra những vụ “tụ tập
đông người” - một cụm từ theo cách nhìn của chính quyền và cơ quan pháp luật,
hay “biểu tình phản đối” như một cách biểu hiện đã đến mức không cần phải che
giấu của đại đa số người dân, ứng với những trường hợp cái chết của nạn nhân
liên quan đến “cơ quan bảo vệ pháp luật”, “người thi hành công vụ” hoặc người
nhà của các quan chức?
Vĩnh
Yên lại là một dẫn chứng đặc thù của thái độ thiếu minh bạch rất đặc trưng từ
phía cơ quan pháp luật, bởi mối hồ nghi sục sôi về cái gạch nối giữa cơ quan
pháp luật và người nhà của quan chức, và bởi ngay từ đầu cơ quan pháp y địa
phương đã không hoặc không muốn làm rõ nguyên nhân cái chết của nạn nhân.
Về
mặt nội bộ, có lẽ giới chức chính quyền chỉ buộc phải suy ngẫm đến việc “rút
kinh nghiệm”, một khi bị dư luận người dân phản ứng quyết liệt về thái độ nhập
nhèm giữa nguyên nhân “chết do ngạt nước” với “chết do bị sát hại”.
Rõ
như đêm giữa ban ngày, có thể thái độ nhập nhèm trên càng làm cho nhân dân có
được cảm nhận sáng suốt hơn về thói quen không chỉ là vô cảm của chính quyền.
Ít nhất 1.000 người
đem quan tài người chết biểu tình vào ngày hôm qua 17 tháng 3 tại thành phố Vĩnh
Yên tỉnh Vĩnh Phúc. Photo courtesy of TTXVA.
Không
chỉ giới tâm lý học mà chắc hẳn đến lúc này nhiều quan chức đã nhận ra một quy
luật: bất cứ thói quen nào được tích tụ quá lâu cũng sẽ góp nhặt thành nhược
điểm. Với những thói quen còn ẩn chứa cả động cơ cá nhân và não trạng áp chế,
nhược điểm sẽ quy nạp thành yếu điểm có tính nguy biến.
Phải
chăng cái cố hữu không thể sửa và cũng không muốn sửa yếu điểm đó có thể đang
đẩy sự nguy biến vào một giai đoạn hoàn toàn có thể xảy ra đột biến?
Trên
phương diện tâm lý, thói quen hành xử vô lối và bất chấp pháp luật của chính
quyền ở một số địa phương liên quan đến các vấn nạn giải tỏa đất đai, hối lộ và
tham nhũng, ô nhiễm môi trường… được nhấn mạnh tràn đầy ngay trên mặt báo chí
trong nước chính là nguồn cơn dẫn đến thói quen tích tụ bất mãn, bức xúc và oán
giận của người dân, kéo theo một phản ứng xã hội ở mức độ tối thiểu và không
thể tránh khỏi là “xuống đường”.
Đồng thuận
Phản
ứng xã hội ở Bắc Giang và Vĩnh Yên lại càng làm cho người ta dễ liên tưởng đến
những vụ việc tràn ngập phẫn uất đã và đang diễn ra trong bối cảnh một Trung
Quốc đương đại và rệu rã. Bất chấp vài dị biệt về hình thức nhưng thực chất là
“giương đông kích tây” liên quan đến cái gọi là” biển Đông”, hai quốc gia quá
đối kháng về lịch sử lại có nhiều điểm nhất trí đáng kể về chính trị và phản
ứng xã hội.
Vào
cuối năm 2011, cái chết tại trụ sở công an của một người dân oan đòi công bằng
trong bồi thường đất đai đã khiến làng Ô Khảm thuộc tỉnh Quảng Đông ở Trung
Quốc trở thành cái tên nổi bật trên trường nhân quyền quốc tế, tập trung mối
quan tâm của hầu hết các quốc gia tiến bộ. Một cuộc đấu tranh không khoan
nhượng của 13.000 con người ở cái nơi quá nhỏ bé ấy đã bừng nở một hành vi xã
hội học đặc trưng nhất về tâm lý “vượt qua giới hạn của sợ hãi”.
Đó
cũng là lần đầu tiên, trong bối cảnh chưa hề có tiền lệ kể từ thời cách mạng
văn hóa, tầng lớp nông dân lại phát lộ vai trò đối trọng với chính quyền một
cách sâu sắc đến như thế.
Lại
có một chuyện “vụn vặt” khác ở đất nước đông dân nhất thế giới. Giữa năm 2012,
một quan chức có tên là Trần Văn Á - phó chủ tịch chính hiệp thành phố Mỹ Yển,
tỉnh Giang Tô - trong khi phóng xe hơi rất nhanh đã đâm phải một người qua
đường. Nhưng sự biến thật sự xảy ra là sau khi gây tai nạn, vị quan chức “của
dân, do dân và vì dân” này đã không hề ngó ngàng tới nạn nhân. Một tay đút túi
quần, tay kia gọi điện thoại, chỉ sau vài phút Trần Văn Á được một chiếc xe hơi
khác đón đi, bỏ mặc nạn nhân vẫn nằm sóng soài trên vũng máu tươi.
Cái
chết của nạn nhân bị quan chức đâm xe đã gây nên một cơn bão phản ứng đầy uấn
hận của hàng trăm ngàn người, từ thế giới cư dân mạng đến dư luận người dân và
báo chí ở Trung Quốc. Ngay lập tức, giới xã hội học ở ở quốc gia được xếp vào
nhóm có thành tích nhân quyền tồi tệ nhất thế giới này lại có một cơ hội tốt
đẹp hơn hẳn để tìm ra nguồn cơn sâu xa vì sao lại xảy ra phản ứng gần như bùng
nổ như thế từ phía xã hội công dân.
Xã hội công dân?
Khác
hẳn các nước Bắc Âu, xã hội công dân ở Việt Nam lại như được hình thành từ
những phản ứng tự phát. Vào năm 2010, vùng đất Hà Tĩnh giáp với Nghệ An đã
chứng kiến một vụ đốt xe bán tải của cảnh sát giao thông tại huyện Kỳ Anh.
Nguyên nhân phát xuất từ cái chết của một thanh niên lái xe máy trên đường khi
trốn chạy khỏi sự truy đuổi của cảnh sát.
Đến
tháng 4/2011, cũng tại huyện Kỳ Anh lại xảy ra một vụ phản ứng của người dân
đối với chính quyền địa phương, nhưng với tính chất quyết liệt hơn hẳn. Vụ việc
bắt nguồn từ chuyện một doanh nghiệp có vốn đầu tư của Đài Loan có tên là
Formosa, được sự bảo trợ của nhiều cấp từ trung ương đến địa phương, đã tiến
hành dự án cảng nước sâu mà do đó làm ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên lẫn môi
trường sinh sống của người dân địa phương.
Ít nhất 1.000 người
đem quan tài người chết biểu tình vào ngày hôm qua 17 tháng 3 tại thành phố
Vĩnh Yên tỉnh Vĩnh Phúc. Photo courtesy of TTXVA.
Sau
nhiều lần đơn thư khiếu nại của người dân địa phương không được giải quyết thỏa
đáng, khi Formosa sử dụng thủ thuật dùng chính quyền và cảnh sát để dập tắt làn
sóng phản đối của người dân nhằm giải phóng mặt bằng thi công, hàng trăm giáo
dân xã Kỳ Lợi đã bất ngờ bắt giữ 5 cán bộ và nhân viên công an - những người
đang “thi hành công vụ” - ngay tại hiện trường. Nhưng khác nhiều với vụ đốt xe
cảnh sát trước đó, sự việc hy hữu này đã xảy ra một cách có tổ chức và nghiêm
cẩn theo đúng tác phong hành xử của tín đồ Công giáo. Vụ việc chỉ được giải
quyết tạm ổn thỏa sau khi chính quyền thất bại trong việc thương lượng với giáo
dân và buộc phải dựa vào sự can thiệp của tòa giáo phận Vinh để thả người - một
chuyện tréo ngoe đến khó tin. Sau đó, những nhân viên công an được giáo dân thả
ra và cũng chẳng có giáo dân nào bị quy vào tội “chống người thi hành công vụ”.
Cũng
còn khá nhiều vụ việc khác diễn ra từ Bắc chí Nam, không khác mấy với hiện
trạng hàng chục ngàn cuộc biểu tình lớn nhỏ xảy ra ở Trung Quốc vào mỗi năm.
“Giới hạn sợ hãi”
Logic
của các vụ việc diễn biến từ những năm 2006-2007 đến nay cũng cho thấy “giới
hạn sợ hãi” đã được chạm vào bởi phản ứng xã hội của người dân Việt Nam. Không
còn quá lo lắng bị gọi hỏi, điều tra hay sợ bị bắt bớ, ngày càng nhiều người
dân cố tìm cho mình một lý lẽ tạm thời để bày tỏ phản ứng công khai với chính
quyền, qua đó hy vọng giành lại cho họ một phần quyền lợi và sự công bằng mà họ
biết rõ sẽ không thể có nếu không tranh đấu.
Bầu
không khí trên khiến bất cứ ai cũng có thể nhớ về những tháng đầu năm 2011, khi
cuộc Cách mạng Hoa Nhài nổ ra ở vùng Bắc Phi từ một lý do “cỏn con”: cảnh sát
Tunisie giữ xe hàng của một người bán hoa quả dạo và sau đó hành hung anh ta,
khiến người này phẫn uất đến mức phải tự thiêu.
Đám
đưa tiễn quan tài của người xấu số đã biến thành một cuộc biểu tình vĩ đại để
tống tiễn toàn bộ chính quyền đương nhiệm.
Vào
thời khắc này, những hình ảnh sống động và chuyển dần từ tự phát sang nhất quán
trong các cuộc biểu tình phản đối nạn cướp đất ở Tiên Lãng thuộc Hải Phòng, Văn
Giang thuộc Hưng Yên hay đoàn người đưa quan tài kín chật các đường phố ở Bắc
Giang, Vĩnh Yên đang làm cho chính quyền lâm vào tình thế cực kỳ khó xử: nếu
đến một thời điểm nào đó, nhân dân không chỉ chạm vào mà còn vượt qua cả “giới
hạn sợ hãi”, liệu tình hình và thế cuộc sẽ ra sao?
Ai
cũng biết rằng phản ứng xã hội không quá khó để biến thành phản ứng chính trị,
một khi không còn gì có thể kìm nén được nó.
Thiền Lâm, viết từ
Việt Nam.
No comments:
Post a Comment