Ngô Nhân
Dụng
Những
xác heo nổi lên trên con sông Hoàng Phố chảy qua thành phố Thượng Hải là một
hình ảnh làm xấu mặt một quốc gia và một chế độ. Đây là một quốc gia đang hãnh
diện về những tiến bộ sau ba chục năm xóa bỏ kinh tế chỉ huy để thả cho dân
kinh doanh theo lối tư bản. Đây là một thành phố lớn nhất và giầu nhất nước,
với 23 triệu dân, đông hơn nhiều quốc gia trên thế giới. Nhưng trong hơn hai
tuần qua, đã thấy hơn 16,000 xác heo trôi lềnh bềnh trên con sông, nguồn cung
cấp nước uống, nước dùng cho dân chúng.
Những
xác heo này phô bầy mặt trái của cảnh phồn thịnh tại Trung Quốc. Hoàng Phố là
một chi lưu chảy vào Trường Giang (sông Dương Tử), sau khi phát xuất từ Thái
Hồ, chảy qua các tỉnh Triết Giang và Giang Tô. Trên sông Hoàng Phố đã tìm thấy
hơn 10,000 xác heo, trên các con sông nhánh hơn 6,000 xác nữa. Chính quyền
Thượng Hải đã trấn an dân rằng nước sông lấy lên vẫn uống được, không nguy hiểm
cho người dùng, có lẽ vì bệnh heo mang tên “porcine circovirus” không lây cho
người. Nhưng dù người dân có cẩn thận đun sôi nước trước khi uống thì họ vẫn
cảm thấy ghê ghê ngay cả khi dùng nước để rửa tay.
Tháng
Giêng năm nay, dân cư bên dòng sông mới thấy xác heo trôi đã phải nhịn nước
uống nhiều ngày sau khi một nhà máy thải chất benzene xuống dòng sông, hơn 20
người ngộ độc phải vào bệnh viện. Cũng trong tháng đó, ở tỉnh Quảng Đông gần
1,000 con heo phải đem giết và chôn sau khi phát hiện bị bệnh “mồm và móng.” Có
lẽ các nhà nuôi heo ở Triết Giang thấy heo bị bệnh đã đem vứt xuống sông trước
khi bị khám phá, để đỡ tốn tiền thuê người giết heo và chôn heo. Người dân phải
tự hỏi không biết guồng máy y tế, cơ quan kiểm dịch gia súc của đảng cộng sản
làm việc như thế nào mà để hàng chục ngàn xác heo trôi trên con sông chảy qua
một thành phố lớn như vậy?
Tôi
mới gặp một người bạn gốc Trung Hoa, đang làm giáo sư kinh tế học tại một đại
học ở British Columbia, Canada; mỗi năm anh thường trở về lục địa Trung Quốc
tuyển sinh viên từ nhiều thành phố. Anh nói không thể nào về nước dạy học được,
vì môi trường sống quá xấu. Không cần nói tới những hình ảnh bụi, khói dầy đặc
ở các đô thị như Bắc Kinh, Thiên Tân không thể nào thở nổi; theo anh, tai họa
môi trường lớn nhất là nước bị ô nhiễm. Anh kể đã trở về nơi từng sống tại Vân
Nam, khi cha mẹ anh bị tống khỏi Bắc Kinh, đầy đi lao động trong thời Cách mạng
Văn hóa. Anh tìm lại cái hồ mà thủa nhỏ anh vẫn bơi lội dưới nước trong veo;
nay thì cả hồ nước đục ngầu một mầu xanh, trông như đông quánh lại. Tại sao môi
trường sống suy đồi như vậy? Lý do
chính, theo anh, là bộ máy chính quyền chỉ lo cho chính họ, không lo cho đời
sống của dân chúng.
Cảnh
tượng 16,000 xác heo trôi sông khiến người dân Trung Hoa thấy rõ cảnh bất lực
của chính quyền trong việc bảo vệ môi trường sống và bảo vệ sức khỏe của dân
chúng. Sự bất lực đó là hậu quả của tình trạng cả bộ máy quyền hành chỉ do một
đảng nắm giữ. Họ phân phát các chức vụ, địa vị cho các đảng viên. Chế độ độc
quyền tạo nên một bộ máy cai trị không ai chịu trách nhiệm với người dân. Dân
chúng không có quyền bỏ phiếu bãi miễn các quan chức, từ trên xuống dưới. Thái
độ tự nhiên của các cán bộ là chỉ lo làm sao làm đúng chỉ thị của cấp trên, con
đường duy nhất để được thăng tiến và tiếp tục hưởng các quyền lợi ưu đãi.
Hơn
16,000 cái xác heo trên sông Hoàng Phố sẽ khiến người dân Trung Hoa bình thường
phải lo lắng và suy nghĩ, không những về môi trường sống mà cả về chế độ chính
trị trên đất nước họ. Những xác heo nổi lên đúng vào dịp Trung Quốc trình diện
chính phủ mới, có thể coi là một điềm báo động là người dân không thể tiếp tục
sống dưới chế độ độc quyền chính trị mãi. Những vấn đề đe dọa uy tín của đảng
Cộng sản đã tồn tại từ lâu, nếu không sớm giải quyết thì lòng kiên nhẫn chịu
đựng của người dân sẽ đến lúc chấm dứt.
Môi
trường sống suy đồi chỉ là một vấn đề. Nạn tham nhũng vẫn hoành hành, vụ vợ
chồng Bạc Hy Lai nhanh chóng bị đưa ra tòa chỉ khiến người dân thấy còn rất
nhiều quan chức cũng làm giầu bất chính như họ, nhưng chưa bị tố giác chỉ vì
không nuôi tham vọng lớn và vội vàng quá như họ Bạc. Tình trạng bất công xã hội
vẫn hiển hiện, con cái các quan chức ăn chơi phung phí với xe mới, quần áo,
trang sức đắt tiền càng gây thêm bất mãn. Chênh lệch giầu nghèo giữa nông thôn
và các đô thị vẫn được bảo vệ với chế độ hộ khẩu khiến hàng trăm triệu nông dân
ra thành phố sống bị đối xử phân biệt không khác gì chế độ kỳ thị da trắng, da
đen ở Nam Phi trước đây. Vấn đề nóng bỏng nhất cho hàng ngũ lãnh đạo mới là tốc
độ tăng trưởng kinh tế bắt buộc phải giảm bớt, để cho nền kinh tế không quá lệ
thuộc vào việc xuất cảng, trong khi dân tiêu thụ không được chiếu cố. Nhưng
muốn cho kinh tế quân bình hơn thì phải giảm bớt không cho các doanh nghiệp nhà
nước tiếp tục vay những số tiền chung của quốc dân rồi không trả lại được. Việc
cải tổ đó sẽ đụng chạm quyền lợi mà các cán bộ đương thụ hưởng.
Ông
Lý Khắc Thành, tân thủ tướng, cố ý chứng tỏ ông không giống người tiền nhiệm.
Trong cuộc họp báo đầu tiên, ông đã nói phải làm việc, thay vì hô hào suông. Rõ
ràng, ông ám chỉ cựu thủ tướng Ôn Gia Bảo, người vẫn lên tiếng hô hào dân chủ
hóa bao nhiêu lần nhưng không làm gì để người dân được thi hành các quyền dân
chủ, ít nhất là trong việc bầu cử các quan chức địa phương. Người dân dù bị
ngăn cản thông tin nhưng cũng biết là bà mẹ, bà vợ, các con, và anh chị em của
Ôn Gia Bảo đã tích lũy được tài sản nhiều tỷ đô la Mỹ trong 10 năm ông ta cầm
quyền. Lý Khắc Thành đã ngồi trong hàng ngũ lãnh đạo từ mươi năm nay, làm phó
thủ tướng từ năm năm, nhưng hiện nay tài sản rất khiêm tốn. Bà vợ ông là một
nhà giáo, không tham dự vào việc kinh doanh nào cả; đó chắc là điều ông sẽ cố
giữ. Ông còn bảo muốn làm trong sạch chế độ thì phải tự mình bắt đầu trong sạch
đã; rồi nói rõ hơn: “Sau khi bước vào bộ máy công quyền, chúng ta phải chấm dứt
không nghĩ tới việc kiếm tiền nữa.” Những ý kiến đó nhắm vào ông Ôn Gia Bảo, ai
cũng thấy. Nhưng ông Lý Khắc Thành sẽ làm gì, trong năm, mười năm nữa người dân
Trung Hoa mới biết.
Liệu
dân Trung Hoa có đủ kiên nhẫn để chờ đời thêm 10 năm nữa hay không? Nhiều người
nghĩ là không, vì xã hội đang thay đổi với 500 triệu người có thể hàng ngày vào
internet theo dõi các tin tức. Một tầng lớp trung lưu đã thành hình, bắt đầu
cảm thấy cuộc sống cần phải có tự do thì mới bảo đảm được tương lai. Theo kinh
nghiệm lịch sử, khi kinh tế phát triển tới một mức đủ ăn, đủ mặc thì người ta
sẽ đòi dân chủ hóa. Tất nhiên, không phải chỉ những nước mà kinh tế tiến đến
hàng “trung lưu” mới dân chủ hóa, nhưng ở các nước mà người dân đã đạt được
“lợi tức trung lưu” thì các phong trào đòi dân chủ lên cao. Trong số 31 quốc
gia đã dân chủ hóa trong mấy chục năm cuối thế kỷ 20, có 27 nước kinh tế thuộc
loại này.
Cuối
thập niên 1980, lợi tức đầu người ở Nam Hàn là trên 6,500 đô la, ở Đài Loan là
gần 8,000 đô la (cả hai đều tính theo lối PPP – purchasing power parity – để
điều chỉnh theo giá sinh hoạt địa phương). Đó là thời kỳ dân hai nước này nổi
lên đòi dân chủ. Năm 1999, lợi tức đầu người ở Nga cũng lên tới 9,000 đô la, ở
Hungary tới 6,000 đô la. Cả hai nước cộng sản đó cũng bắt đầu tiến trình dân
chủ hóa.
Hiện
nay lợi tức bình quân của người Trung Hoa ở lục địa đã lên tới hơn 7,500 đô la.
So với lợi tức của người Nam Hàn và Đài Loan thời 1988 thì vẫn còn thấp, vì
đồng tiền bây giờ chỉ có giá trị bằng một nửa đồng tiền thời đó. Nhưng theo đà
tăng trưởng hiện nay, đến năm 2017 thì lợi tức của dân lục địa sẽ lên tới
12,000, tới năm 2020 sẽ lên tới 15,000 đô la mỗi đầu người, tương đương với dân
Nam Hàn và Đài Loan lúc họ bắt đầu bước vào chế độ dân chủ.
Năm
2017 sẽ có một đại hội của đảng Cộng sản Trung Hoa. Đó có thể là một thời điểm
để dân chúng tạo áp lực trên nhóm lãnh đạo Tập Cận Bình và Lý Khắc Cường ngay
từ trước khi họp đại hội, đòi phải dân chủ hóa. Nhưng người ta không nhất thiết
phải chờ đến lúc đó. Vì 16,000 xác heo chết nổi lềnh bềnh trên sông là một điềm
xấu, cho thấy cả chế độ đã “ung thối” đến mức không thể nào che đậy được.
No comments:
Post a Comment