Nguyễn Anh Tuấn (*)
Posted by basamnews on 24/02/2013
(Nhân sự kiện Kiến nghị Hiến pháp của sinh
viên – cựu sinh viên Luật)
Vì sao các kiến nghị về Hiến pháp lại nở rộ
thời gian qua? Phải chăng những người tham gia kiến nghị ngây thơ về chính trị?
Không. Hoàn toàn không. Họ thừa hiểu nhà cầm quyền sẽ phớt lờ ý kiến của họ.
Nhưng họ vẫn làm, vì hơn ai hết, họ hiểu rằng, điều cần hơn cho xã hội Việt Nam
lúc này và mai sau là sự lan tỏa của tinh thần hợp hiến (đặc trưng bởi sự chế
ước quyền lực nhà nước bằng pháp luật, tập quán, và các giá trị xã hội), chứ
không phải một bản Hiến pháp thành văn, ngay cả với những câu chữ tuyên xưng
dân chủ, tự do.
Thiếu vắng các cuộc thảo luận về Hiến pháp
Những ngày gần đây, các cuộc thảo luận xoay
quanh chủ đề Hiến pháp ở Việt Nam diễn ra khá sôi nổi, dưới nhiều hình thức và
trong nhiều không gian khác nhau. Một cách hình thức, các cuộc thảo luận này
dựa trên căn cứ pháp lý là Nghị quyết số 38/2013/QH13 ngày 23/11/2012 của Quốc
hội tổ chức lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp. Tuy nhiên, khi
xét một cách kỹ lưỡng, chúng ta nhận ra phía sau các cuộc thảo luận là những
vận động của xã hội Việt Nam đang thời kỳ chuyển đổi.
Nhìn về quá khứ, Hiến pháp 1946, tuy được
soạn thảo trong lúc nước sôi lửa bỏng của những ngày đầu lập quốc nhưng đã ấp ủ
không ít những ý tưởng, tinh thần của chủ nghĩa hợp hiến hiện đại. Tuy nhiên,
trong cảnh loạn ly của thời cuộc, chẳng những một cuộc phúc quyết Hiến pháp
toàn dân đã không được thực hiện mà quốc dân đồng bào cũng không có cơ hội trải
nghiệm những cuộc thảo luận về Hiến pháp – điều có ý nghĩa lớn lao với việc xây
dựng tinh thần hợp hiến trong xã hội Việt Nam.
Sau đó, triết lý chính trị mà những nhà cầm
quyền Hà Nội theo đuổi đã biến các Hiến pháp 1959 và 1980 trở thành vật trang
trí. Xã hội cộng sản với nền chuyên chính vô sản theo đúng bản chất toàn trị
độc đảng của nó, vận hành dưới các chỉ thị, nghị quyết của cấp ủy đảng; và
trong bối cảnh đó, Hiến pháp đơn giản chỉ có chức năng phát ngôn cho cương lĩnh
chính trị của đảng cầm quyền. Thực trạng này tiếp tục tước bỏ cơ hội thảo luận
về Hiến pháp – đạo luật gốc giới hạn quyền lực nhà nước, bản khế ước tuyên xưng
các nguyên tắc chung sống cộng đồng – của người dân Việt Nam trong vài chục
năm.
Đổi mới 1986 đã thiết lập nền kinh tế hàng
hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường. Việc xác lập khuôn khổ
pháp lý ổn định trở thành yêu cầu tất yếu để nền kinh tế thị trường có thể tồn
tại. Điều này dẫn đến đòi hỏi về một bản Hiến pháp mới – Hiến pháp 1992. Tuy
vậy, cả khi soạn thảo và ban hành bản Hiến pháp 1992 lẫn khi sửa đổi vào năm
2001, dường như nhà cầm quyền vẫn ‘một mình một chiếu’. Cả hai bản văn Hiến
pháp này dù bước đầu ghi nhận một số nguyên tắc của chủ nghĩa hợp hiến hiện đại
song vẫn chưa thoát khỏi ‘thân phận’ công cụ thể chế hóa cương lĩnh của đảng
cầm quyền. Bên cạnh đó, người dân đa phần tiếp tục diễn vai ‘quan sát viên’ thờ
ơ với công cuộc lập hiến được chính quyền đơn phương thực hiện, hoặc một số may
mắn hơn được đóng vai ‘góp ý viên’ trong các buổi tổ chức lấy ý kiến của các cơ
quan đoàn thể quốc doanh khắp cả nước, để chứng tỏ sự đồng thuận với hiến pháp
– cương lĩnh được thể chế hóa của đảng cộng sản.
Nỗ lực thảo luận Hiến pháp: Qua trường hợp
Kiến nghị của sinh viên Luật
Sau nhiều cơ hội bị bỏ lỡ, lần sửa đổi Hiến
pháp 2013 lần này chứng kiến những nỗ lực của người dân đòi lại quyền lập hiến
của mình, vốn lâu này bị nhà cầm quyền cố tình lờ đi hoặc biến hóa thành những
quyền khác như ‘quyền quan sát’, ‘quyền ủng hộ Hiến pháp của Đảng’, ‘quyền đồng
thuận với dự thảo của Quốc hội’. Từ các thư ngỏ, kiến nghị cá nhân được đăng
tải trên các mạng xã hội, đến các ý kiến thảo luận, tranh biện dài ngắn khác
nhau của nhiều tầng lớp nhân dân được gửi trực tiếp đến website của Ủy ban Dự
thảo sửa đổi Hiến pháp. Trong nhiều ý kiến đóng góp, đáng chú ý là Kiến nghị 72
của các nhân sỹ, trí thức và gần đây là Kiến nghị Hiến pháp của sinh viên – cựu
sinh viên Luật Việt Nam.
Nếu như Kiến nghị 72 với một phương án Hiến
pháp được đính kèm hàm chứa hàng loạt các ý tưởng mới mẻ (khi so sánh với các
bản Hiến pháp trước đây) về nguyên tắc tổ chức, vận hành hệ thống chính trị
cũng như mối quan hệ giữa các thiết chế bên trong hệ thống chính trị và mối
quan hệ nhà nước-công dân thì Kiến nghị của sinh viên – cựu sinh viên Luật, với
hai đề nghị chính là bãi bỏ thời hạn góp ý và tiến hành thủ tục nhân dân phúc
quyết Hiến pháp- lại nổi bật lên ở hai khía cạnh:
Thứ nhất, chủ thể kiến nghị là các sinh
viên – cựu sinh viên Luật Việt Nam. Như kiến nghị lập luận, “lịch sử lập
hiến của các quốc gia trên thế giới cho thấy vai trò đặc biệt quan trọng của
những người tốt nghiệp từ trường luật, nếu không muốn nói rằng chính họ là
những người dẫn dắt và thúc đẩy sự tiến bộ của tư duy lập hiến ở khắp mọi nơi.”
Quả thực là, không chỉ trên thế giới mà
ngay trong lịch sử vận động của chủ nghĩa hợp hiến của Việt Nam, một trong
những văn bản đầu tiên gây tiếng vang có đề cập đến nền pháp quyền là Bản Yêu
sách của nhân dân An Nam gửi Hội nghị Versaille 1919, đã được chấp bút bởi một
số người Việt yêu nước từng là sinh viên luật như Phan Văn Trường, Nguyễn An
Ninh. Do đó, những người đã và đang là sinh viên ngành Luật ở Việt Nam hiện có
nhiều lợi thế nhất về chuyên môn để nhận lãnh “trách nhiệm to lớn trong việc
xây dựng nên nền tảng cơ bản của hệ thống pháp luật Việt Nam,” kế thừa
trọng trách mà các bậc tiền bối của họ đã để lại. Dưới góc độ lịch sử, đây là
lần đầu tiên những người học Luật ở Việt Nam ‘chung vai sát cánh’ trong một
kiến nghị có tính chất dân sự về Hiến pháp, để hiện thực hóa những nguyên tắc
pháp quyền mà họ đã từng thượng tôn lúc ở giảng đường đại học vào bản Hiến pháp
mới của quốc gia.
Khía cạnh nổi bật thứ hai của bản kiến nghị
là dự phóng thái độ của những người chấp bút và ký tên. Kiến nghị viết, “chúng
tôi cho rằng, một bản Hiến pháp ban hành mà không thông qua thủ tục phúc quyết
sẽ mất đi phần lớn ý nghĩa vốn có và không được nhân dân cũng như cộng đồng
quốc tế ghi nhận”. Dù được trình bày dưới hình thức một nhận định nhưng câu văn
này của bản kiến nghị gợi ý khả năng những người soạn thảo và ký tên sẽ không
công nhận bản Hiến pháp sửa đổi nếu thiếu vắng thủ tục nhân dân phúc quyết.
Điều này, đến lượt nó, phủ nhận tính chính danh của hệ thống chính trị dựa trên
bản Hiến pháp mới – điều mà lực lượng cầm quyền ở Việt Nam đang theo đuổi. Đây
cũng là lần đầu tiên có bản kiến nghị về sửa đổi Hiến pháp triển khai một tuyên
bố thái độ như thế.
Cả hai bản kiến nghị này đã lan truyền
nhanh chóng trên Internet và được đông đảo người dân bình luận, trao đổi. Đây
là lần đâu tiên trong lịch sử Việt Nam tồn tại một không gian thuần túy dân sự
để người dân bàn luận vấn đề hệ trọng bậc nhất của quốc gia là lập hiến.
Ý nghĩa thực sự của các kiến nghị
Trong thực tế chính trị Việt Nam hiện nay,
có lẽ đến người ngây thơ nhất cũng không tin vào khả năng lực lượng cầm quyền
tiếp thu nghiêm túc các ý kiến đóng góp tâm huyết, khoa học và hợp lý của các
tầng lớp nhân dân trong lần sửa đổi Hiến pháp này. Nguyên nhân cốt yếu là lợi
ích: Việc tiếp thu các ý kiến này và chuyển hóa chúng thành nội dung của bản
Hiến pháp mới đồng nghĩa với việc tự tước bỏ những đặc quyền đặc lợi lâu nay
của lực lượng cầm quyền. Đơn cử, nhà cầm quyền nếu chấp nhận tự do báo chí, tự
do ngôn luận thì phải chịu áp lực trách nhiệm giải trình. Hoặc, tham nhũng đất
đai sẽ không dễ được nhà cầm quyền thực hiện nếu chấp nhận sơ hữu tư nhân về
ruộng, đất.
Vậy câu hỏi là: Vì sao các kiến nghị về
Hiến pháp lại nở rộ thời gian qua?
Phải chăng những người tham gia kiến nghị
ngây thơ về chính trị? Không. Hoàn toàn không.
Họ thừa hiểu nhà cầm quyền sẽ phớt lờ ý
kiến của họ. Nhưng họ vẫn làm, vì hơn ai hết, họ hiểu rằng, điều cần hơn cho xã
hội Việt Nam lúc này và mai sau là sự lan tỏa của tinh thần hợp hiến (đặc trưng
bởi sự chế ước quyền lực nhà nước bằng pháp luật, tập quán, và các giá trị xã
hội), chứ không phải một bản Hiến pháp thành văn, ngay cả với những câu chữ
tuyên xưng dân chủ, tự do. Thiếu gì trường hợp các quốc gia có Hiến pháp ‘tốt’
nhưng thực trạng xã hội tồi tệ. Cũng có quốc gia, như Vương quốc Anh, chẳng cần
đến Hiến pháp thành văn vẫn sống dưới tinh thần hợp hiến, đủ khả năng điều
chỉnh hành vi của nhà nước theo hướng tự do, dân chủ.
Cần phải thừa nhận rằng, tinh thần hợp hiến
vẫn chưa là một thành tố chính yếu của văn hóa chính trị Việt Nam. Thực tế này
được phản ánh qua (1) số lượng các văn bản cũng như hành vi vi hiến của chính
quyền và (2) sự hiếm hoi của hành vi viện dẫn Hiến pháp của người dân trong đời
sống pháp lý và xã hội . Điều này thật dễ hiểu nếu đặt trong bối cảnh thiếu
vắng các cuộc thảo luận về Hiến pháp trong suốt chiều dài lịch sử đất nước.
Người ta không thể tường minh những điều người ta ít hoặc chưa từng nghe tới.
Do đó, điều cần làm lúc này là, bất luận
việc sửa đổi Hiến pháp lần này do ai khởi xướng và kết quả ra sao, vẫn tồn tại
trong đó một cơ hội để quốc dân đồng bào thảo luận về Hiến pháp. Và đồng thời,
cũng là cơ hội để tinh thần hợp hiến được lan tỏa trong xã hội, nhằm dựng xây
một văn hóa chính trị hiện đại cho Việt Nam. Người viết cho rằng, đây mới là ý
nghĩa quan trọng nhất của các bản kiến nghị sửa đổi Hiến pháp lần này.
——
(*) Tác giả: Nguyễn Anh Tuấn sinh năm 1990, là cựu
sinh viên Học viện Hành chính. Đây cũng chính là “sinh viên tự thú”, người mà
vào tháng 4/2011 đã gửi đơn “tự thú” việc “tàng trữ” một số bài viết của TS.Cù
Huy Hà Vũ và đề nghị “được” Viện KSNDTC truy tố (Chú thích của BTV TTXVH).
- Mời xem lại bài cùng tác giả:
+ Đơn Tự thú của sinh viên Nguyễn Anh Tuấn
(26-04-2011).
+ Thư ngỏ của Sinh viên Nguyễn Anh Tuấn
(20-05-2011).
-----------------------------------------
Thứ bảy, ngày 23 tháng hai năm
2013
Ngày 23/2/2013, một nhóm gồm 9 sinh
viên và cựu sinh viên luật ởHà Nội đã công bố một bản kiến nghị độc lập về việc
sửa đổi Hiến pháp, trong đó yêu cầu bãi bỏ thời hạn góp ý và kêu gọi tổ chức để
nhân dân thực hiện quyền phúc quyết.
Cùng với bản kiến nghị, nhóm sinh viên
và cựu sinh viên này cũng gửi một lá thư ngỏ, đề ngày 21/2, tới “toàn thể nhân
dân Việt Nam với tư cách là những người nắm giữ quyền lập hiến”, đăng tải trên
trang web kiennghi.hienphap.net .
Bản kiến nghị hiến pháp của các sinh
viên và cựu sinh viên luật có hai điểm chính sau đây:
1. Kiến nghị bãi bỏ thời hạn góp ý sửa
đổi Hiến pháp.
2. Kiến nghị ghi nhận và tổ chức để
nhân dân thực hiện quyền phúc quyết Hiến pháp.
* * *
Thiết nghĩ, để nhân dân thực hiện quyền
phúc quyết và bãi bỏ thời hạn góp ý sửa đổi Hiến pháp, như bản kiến nghị đã
nêu, thực sự là “việc đúng nên làm”, đặc biệt là trong thời điểm hiện nay, khi
chỉ còn một tháng nữa là công cuộc “lấy ý kiến nhân dân” sẽ bị khép lại.
Hiến pháp là đạo luật nguồn của các đạo
luật, là nền tảng pháp lý-chính trị-tổ chức nhà nước của một quốc gia, là thứ
cho thấy tầm nhìn, tầm nhận thức, tư duy của cả một dân tộc. Nó không phải thứ
nghị quyết của Đảng, để Đảng thích thì đem ra sửa, thích thì áp đặt thời hạn
sửa vẻn vẹn ba tháng (trong đó đã có một tháng dành cho việc đón Tết và nghỉ
Tết), thích thì áp đặt một bản hiến pháp thứ năm nào đấy, nói rằng đấy là hiến
pháp “của dân, do dân, vì dân”.
Và một hoạt động quan trọng trong những
cái “thích thì làm” này của Đảng và Nhà nước, sẽ là việc chỉ đạo các báo đồng
loạt đưa tin, đại ý: “Toàn dân phấn khởi tham gia đóng góp ý kiến sửa đổi hiến
pháp”, “Tại nhiều địa phương, tỷ lệngười dân hưởng ứng hiến pháp 2013 lên tới
95%, có nơi 98%”.
Nếu Đảng Cộng sản Việt Nam làm như vậy
thật, tức là họ lố bịch hoá hiến pháp – đạo luật thiêng liêng của dân tộc. Đừng
quên một khả năng mà bản kiến nghị của giới sinh viên luật này đặt ra, đó là hiến
pháp hoàn toàn có thể mấtđi ý nghĩa vốn có “và sẽ không được nhân dân cũng như
cộng đồng quốc tế ghi nhận”. (Ý kiến cá nhân: Ở đây, dùng từ “thừa nhận” thì
đúng hơn là từ “ghi nhận”).
* * *
Cuối cùng, với tư cách cựu sinh viên Đại học Ngoại thương Hà Nội, mình rất mong sinh viên các trường khối kinh tế cũng có những hành động “nhập cuộc”tương tự như ngành luật, trong các vấn đề chính trị-xã hội của đất nước, từ nay về sau.
Luôn ủng hộ các bạn!
----------------------------------
Xem thêm :
No comments:
Post a Comment