16/05/2017
Lời phát biểu gần đây về tương quan giữa quan và dân
của ông Mai Tiến Dũng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ, gặp nhiều chỉ
trích từ công luận. Câu nói, rằng “nếu chúng ta sai, chúng ta nhận lỗi trước
dân, nếu dân sai, thì dân phải chịu trách nhiệm trước pháp luật”, thật ra đã
truyền tải một thông điệp khá hàm súc, mà có lẽ không cần diễn giải thêm.
Dù vậy, nhân phát ngôn của Bộ trưởng Mai Tiến Dũng,
bài viết này chỉ muốn bàn đến quan điểm của đảng cầm quyền về “Nhà nước Pháp
quyền Xã hội Chủ nghĩa”, một khái niệm mà lúc thiết lập nền chuyên chính vô sản
vào năm 1955 tại Việt Nam người cộng sản chưa nghĩ đến. Chỉ sau khi cùng các đảng
chư hầu khác của Liên Sô tiến hành cải cách nền kinh tế, đảng cầm quyền mới giới
thiệu và du nhập khái niệm đó vào Việt Nam.
Quy
phạm đạo đức hay quy phạm pháp luật?
Trong phát biểu của mình, ông Mai Tiến Dũng dùng từ
“sai” và “nhận lỗi” để mô tả tính chất và hậu quả của hành vi mà các quan chức
thuộc bộ máy công quyền thực hiện trong lúc thi hành công vụ. Sai và lỗi là những
yếu tố thuộc phạm trù đạo đức, nên vị Bộ trưởng dường như thừa nhận rằng chức
trách của họ bị chi phối bởi các quy phạm đạo đức thuần túy.
Dưới lăng kính quy phạm đạo đức, nếu làm sai thì phải
nhận lỗi. Điều này không sai. Tuy nhiên, điều làm mọi người ngạc nhiên là tại
sao cơ quan công quyền và quan chức lại chỉ chịu sự chi phối của các quy phạm đạo
đức lúc thi hành công vụ, thay vì bởi pháp luật nói chung và luật hành chính
nói riêng.
Tuy nhiên, dưới lăng kính quy phạm pháp luật không
có hành vi “sai”, mà chỉ có hành vi vi phạm một quy định pháp lý hoặc xâm phạm
một quyền luật định. Luật pháp cũng đưa ra khái niệm lỗi [của người vi phạm],
nhưng đó là cơ sở của trách nhiệm pháp lý mà chế tài là sự trừng phạt của pháp
luật, chứ không đơn thuần nhận lỗi hoặc bị lên án như trong phạm vi đạo đức.
Quản lý nhà nước trong một Quốc gia Pháp trị (Rule
of Law) là lĩnh vực được hiến định và luật định, tức là chỉ chịu sự chi phối bởi
các quy phạm pháp luật. Tất nhiên, người dân vẫn đòi hỏi tư cách đạo đức của
quan chức, nhưng sự lên án về đạo đức không phải là biện pháp chế tài áp dụng đối
với hành vi vi phạm pháp luật trong lúc thi hành công vụ.
Ở đây cần lưu ý, dưới góc độ pháp lý, không có quan
chức làm sai, mà chỉ có quan chức vi phạm, và như đã nói vi phạm thì phải chịu
trách nhiệm pháp lý và chịu sự chế tài của pháp luật. Do đó, nhận lỗi hay không
chỉ liên quan đến uy tín chính trị và đạo đức của quan chức, còn sự trừng phạt
của pháp luật mới là điều mà một Quốc gia Pháp trị phải bảo đảm duy trì.
Như vậy, trong quan niệm về Nhà nước Pháp quyền của
Đảng Cộng sản Việt Nam, pháp luật chỉ đóng vai trò thứ yếu chi phối hoạt động
quản lý nhà nước của các cơ quan công quyền và quan chức. Khi pháp luật không
thủ giữ vai trò quan trọng nhất, thì thế nào là sai hay đúng sẽ không dựa trên
cơ sở pháp lý, mà chỉ bằng nhận định cảm tính của các vị quan chức bề trên. Cơ
quan công quyền vì thế được vận hành như những triều đình to hay nhỏ mà thôi.
Pháp
luật dành cho một phía
Nói như thế không có nghĩa là Nhà nước Pháp quyền của
Đảng Cộng sản Việt Nam không có pháp luật. Pháp luật luôn hiện hữu, nhưng là
công cụ để nhà nước cai trị toàn dân. Đến đây, thiết tưởng cần xem lại lý luận
của các nhà khai sáng nên học thuyết làm nền tảng của những chế độ cộng sản
toàn trị ngày nay.
Lý luận của Chủ nghĩa Marx-Lenin về nhà nước và pháp
luật luôn cho rằng ở những xã hội có giai cấp, tức không phải xã hội Việt Nam
hiện nay (theo sự phân loại giáo điều Marxisme), pháp luật là ý chí của giai cấp
thống trị được đề lên thành luật, là công cụ để giai cấp bóc lột áp đạt sự cai
trị lên đại đa số quần chúng nhân dân lao động bị áp bức và bóc lột. Lý luận
này, tuy nhiên, có vẻ mô tả chính pháp luật của nhà nước cộng sản.
Thật vậy, khi chỉ nhấn mạnh trách nhiệm pháp lý về
phía người dân, Bộ trưởng Mai Tiến Dũng vô tình thừa nhận pháp luật chỉ áp dụng
cho dân, chứ không dành cho các cơ quan công quyền và quan chức. Pháp luật đó
thể hiện ý chí của đảng cầm quyền và là công cụ để họ cai trị nhân dân, đúng
như lý luận của Chủ nghĩa Marx-Lenin về pháp luật ở những xã hội có giai cấp
bóc lột. Như vậy, ông Bộ trưởng vô tình quay mũi tên công kích những chế độ xã
hội bóc lột của Marx và Lenin để đâm ngược lại vào chính đảng cầm quyền ở Việt
Nam, nhưng ông đúng.
Chính vì pháp luật chỉ dành cho dân, nên sự diễn giải
và áp dụng luật của cơ quan công quyền rất tùy tiện. Ai là sinh viên trường luật
ở Việt Nam đều thuộc lòng câu gối đầu giường sau đây: pháp luật được áp dụng
tùy thuộc vào tình hình chính trị ở mỗi nơi và mỗi lúc. Đó cũng là quan điểm về
pháp luật của các nhà lý luận giáo điều Marxisme, mà ngày nay các nước thuộc khối
chư hầu của Liên Sô trước đây đều đã từ bỏ, vì nó đi ngược lại quan niệm về một
Quốc gia Pháp trị.
Sự tùy tiện nói trên đưa đến hậu quả tất yếu là tuy
pháp luật vẫn hiện hữu nhưng tình trạng vô pháp ngày càng diễn ra nghiêm trọng ở
khắp nơi. Hầu như mỗi ngày đều có thông tin về những trường hợp vô pháp như thế
trên các phương tiện truyền thông. Cách xử lý nương tay những quan chức tham
nhũng như Đinh La Thăng gần đây, hay các bản án nặng nề dành cho dân đen dù hậu
quả pháp lý không lớn là những ví dụ không bao giờ hết về sự vô pháp đó. Nó
minh chứng cho điều mà dân gian vẫn truyền miệng, rằng tuy ở Việt Nam có một rừng
luật, nhưng chỉ luật rừng được áp dụng.
Điều đáng tiếc là thay vì nhận ra tình trạng vô pháp
nghiêm trọng ấy và tìm hướng giải quyết từ bên trong cơ chế luật pháp, các quan
chức Việt Nam lại tiếp tục suy nghĩ sai lệch về quyền lực của đảng và trách nhiệm
công vụ của mình, luôn tìm cách tránh né sự chế tài pháp lý trong chiếc ô xử lý
nội bộ và bằng biện pháp “nhận lỗi” vô thưởng vô phạt. Phát biểu của ông Mai Tiến
Dũng đã phản ánh chính xác não trạng như thế của tất cả quan chức trong bộ máy
nhà nước hiện nay.
Hình
ảnh thực tế của Nhà nước Pháp quyền
Tóm lại, câu nói của Bộ trưởng Mai Tiến Dũng xứng
đáng được xem là danh ngôn, vì nó thể hiện cô đọng và rõ nét nhất về hình ảnh
thực tế của Nhà nước Pháp quyền theo quan điểm của Đảng Cộng sản Việt
Nam. Hình ảnh đó chắc chắn không tương thích với Quốc gia Pháp trị, theo đó
pháp luật được thượng tôn đối với cả quan lẫn dân, và nhà nước vận hành theo cơ
chế tam quyền phân lập.
Trong khi đó Nhà nước Pháp quyền Xã hội Chủ nghĩa là
một thể chế nhà nước dung nạp vừa quy phạm đạo đức, vừa quy phạm pháp luật.
Trong đó, quy phạm đạo đức dành cho cơ quan công quyền và quan chức, còn quy phạm
pháp luật chỉ dành cho dân. Hai loại quy phạm đó đều do đảng cầm quyền thiết lập
và vận dụng, tùy vào nhận định riêng của các quan chức có thẩm quyền và tùy vào
tình hình chính trị ở mỗi nơi và mỗi lúc. Tất cả đều nhằm mục đích tối hậu là bảo
vệ quyền lực thống trị độc tôn của đảng cầm quyền đối với nhà nước và xã hội.
Như vậy, trong Nhà nước Pháp quyền, nhà nước phải
luôn được bảo đảm ổn định bằng công cụ pháp luật vận hành uyển chuyển theo ý
chí chủ quan của đảng cầm quyền. Điều cần lưu ý là do thiếu vắng tinh thần thượng
tôn pháp luật, mà thay vào đó là sự thượng tôn quyền lực của đảng, nên hình ảnh
của Nhà nước Pháp quyền không phải là Pháp trị, mà là Đảng trị.
Nói
ngắn gọn hơn, Nhà nước Pháp quyền Xã hội Chủ nghĩa là thể chế nhà nước và pháp
luật của đảng, do đảng và vì đảng.
No comments:
Post a Comment